Της Δήμητρας Κουφωλιά,
Η πανδημία είναι δυστυχώς ακόμα ένα θέμα επίκαιρο. Μα αλήθεια, έχουμε σκεφτεί ως τώρα ότι κατά τη διάρκεια της καραντίνας πλην της ελευθερίας κίνησης κι των άλλων δικαιωμάτων που στερούμαστε, το έννομο αγαθό της παιδείας έχει δεχθεί ως τώρα τον μεγαλύτερο πόλεμο; Τα υπόλοιπα δικαιώματα κάπως μπορούν κι διασώζονται -έστω σε έναν βαθμό- με κάποιες δυνατότητες. Εννοώ ότι ναι μεν θεμιτά περιορίζεται, για παράδειγμα, το δικαίωμα στην ελευθερία κίνησης, όμως έχεις τη δυνατότητα εκ του νόμου να στείλεις ένα SMS κι να βγεις για κάποιο χρονικό διάστημα από το σπίτι σου για σωματική άσκηση. Ή θες να πας να εξυπηρετηθείς σε μια δημόσια υπηρεσία, στέλνεις ξανά SMS κι εξυπηρετείσαι. Κι έρχομαι τώρα στο κυρίως θέμα: διασώζεται το δικαίωμα της παιδείας με το να μετακινηθούν μαθητές και φοιτητές σε μια εικονική αίθουσα, σε ένα εικονικό αμφιθέατρο με θέσεις τα παράθυρα της εφαρμογής Webex; Θα έλεγε κάποιος ότι έτσι, με αυτή τη μέση λύση, σώζεται, καθώς η διδασκαλία ως μέθοδος απόκτησης της γνώσης, καθίσταται έστω κι με αυτόν τον τρόπο δυνατή.
Το πρόβλημα θεωρώ πως έγκειται στη βασική διάκριση δυο εννοιών: από τη μια έχουμε τους κανόνες κι από την άλλη τις αρχές. Η γνωστή σε όλους διάταξη του 914 ΑΚ: «Όποιος ζημιώσει άλλον παράνομα και υπαίτια έχει υποχρέωση να τον αποζημιώσει» αποτελεί έναν κανόνα. Αν λείπει κάποια προϋπόθεση, λ.χ. το παράνομο ή η ζημία, ο κανόνας δεν μπορεί να σταθεί κι επομένως ούτε να εφαρμοσθεί. Το Συνταγματικό δίκαιο, αντίθετα, που μιλάει για δικαιώματα, είναι βασισμένο σε αρχές: αρχή της προστασίας των δικαιωμάτων, αρχή της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης, αρχή της αναλογικότητας, αρχή του κράτους δικαίου, αρχή της λαϊκής κυριαρχίας κοκ. Εδώ, τα πράγματα δεν είναι σαν τους κανόνες, αλλά επικρατεί μια ρευστότητα, με αποτέλεσμα να αφήνεται πρόσφορο έδαφος για αυθαιρεσίες κι καταχρήσεις. Κι αναφέρω το εξής για να γίνει κατανοητό, με πολύ απλά λόγια: δεν μπορεί να υπάρξει απόλυτα κράτος δικαίου, άρα η κατάσταση αφήνεται κάπου στο ενδιάμεσο. Σε αυτό διαφέρουν εξάλλου κι από τους κανόνες, στο ότι δηλαδή ακόμα κι αν δεν είναι «απόλυτες» (στον μέγιστο βαθμό δηλαδή), τυγχάνουν εφαρμογής.
Για να γίνουν κατανοητοί οι προβληματισμοί μου, θα αναφερθώ στο εξής: όταν έκλεισαν οι εκκλησίες προς προστασία της δημόσιας υγείας, πιστοί παραπονέθηκαν για το ότι τα σούπερ μάρκετ είναι ανοιχτά, ενώ η πίστη -ευάλωτη πια- μέσω της άσκησης λατρευτικών καθηκόντων περιορίσθηκε εντελώς. Κι τότε ακούστηκε ο σωστός κατ’ εμέ αντίλογος, που τόνιζε πως το δικαίωμα στην άσκηση των θρησκευτικών καθηκόντων είναι από τη φύση του ένα τέτοιο δικαίωμα, που δεν επιδέχεται «να φεύγει ο ένας κι να μπαίνει ο άλλος», όπως συμβαίνει στα σούπερ μάρκετ. Δε γίνεται εκ των πραγμάτων σε ένα δικαίωμα τέτοιας φύσης να επιτρέπεις στον πιστό να παραμένει στον ιερό ναό για ένα τέταρτο κι μετά κατά προτεραιότητα να εισέρχεται στο ναό κι να παίρνει τη θέση του ένας άλλος πιστός, που θέλει κι αυτός να ασκήσει το δικαίωμα στην θρησκευτική ελευθερία. Μέσες λύσεις σε ένα τέτοιο δικαίωμα δεν νοούνται επομένως επιλέγεται το τίποτα, δηλαδή το κλείσιμο των εκκλησιών κι η άσκηση λατρευτικών καθηκόντων από τα σπίτια των πιστών (πόσες και πόσες αιτήσεις ακυρώσεως δεν απορρίφθηκαν από το ΣτΕ για τον ίδιο λόγο, δηλαδή στη βάση του δημοσίου σκοπού προστασίας της υγείας).
Ένα δικαίωμα με τέτοια ιδιαίτερη φύση είναι κι το δικαίωμα της παιδείας και οι άνθρωποι του χώρου (καθηγητές, μαθητές, φοιτητές) το γνωρίζουν καλά. Όλοι οι υπόλοιποι είτε εθελοτυφλούν είτε δεν έχουν νιώσει ποτέ τη μαγεία εκείνη της δια ζώσης διδασκαλίας που δεν εξαντλείται στην μετάδοση της γνώσης άλλα αποτελείται από ένα σωρό άλλες νοητικές κι συναισθηματικές διεργασίες. Το Σύνταγμά μας στο άρθρο 16 ορίζει πως «H παιδεία αποτελεί βασική αποστολή του Kράτους και έχει σκοπό την ηθική, πνευματική, επαγγελματική και φυσική αγωγή των Eλλήνων, την ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες.» Ακόμα κι το ίδιο το Σύνταγμα δηλαδή, αυτό το ανώτατης τυπικής ισχύος νομοθέτημα πλάι στη γνώση, τοποθετεί την πνευματική κι ηθική καλλιέργεια, που είναι κάτι σαφώς ευρύτερο από την απλή μετάδοση μια ξερής γνώσης κι ΑΠΑΙΤΕΙ παρουσία στον ίδιο χώρο, ΑΜΕΣΗ ΟΠΤΙΚΗ ΕΠΑΦΗ, κάποιες φορές την αίσθηση της αφής κι γενικά συναποτελείται μεταξύ άλλων από έκφραση ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ. Όλα αυτά πώς επιτυγχάνονται μέσω της τηλεκπαίδευσης; Για ποια ευρύτερη πνευματική καλλιέργεια μιλάμε όταν μαθητές κι φοιτητές επί 7 ώρες βρίσκονται (ή βρίσκονταν για 3 μήνες σχεδόν, μετά την ανακοίνωση των τελευταίων μέτρων για τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση) μπροστά από μια οθόνη; Η εικόνα αυτή θυμίζει τον μύθο του Πλάτωνα, τα παιδιά-δεσμώτες κάθονται μπροστά από τις οθόνες των υπολογιστών κι των κινητών τους, κυριολεκτικά αλυσοδεμένα, χωρίς να μπορούν να κινηθούν καθώς έτσι επιβάλλει ο δημόσιος σκοπός κι θεωρώντας μάλιστα πως αυτό που τους προβάλλεται είναι και η Αλήθεια, ότι δηλαδή αφού υπάρχει αυτή η δυνατότητα της τηλεκπαίδευσης, η εκπαιδευτική διαδικασία προχωρά, αγνοώντας πως αυτό που τους προβάλλεται δεν είναι τίποτε άλλο από τη σκιά της σκιάς. Μέσω της εκπαίδευσης το άτομο διαμορφώνει την προσωπικότητά του (το συνταγματικό κατοχυρωμένο δικαίωμα της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας) κάτι που όχι μόνο δεν έχει περιορισθεί προσωρινά, όπως επιτάσσεται, αλλά τείνει να γίνει κανονικότητα αφού για τους μεν φοιτητές η κατάσταση αυτή κρατάει σχεδόν έναν χρόνο, για τους μαθητές δε κράτησε σχεδόν τρίμηνο. Οι πρωτοετείς φοιτητές μπορούμε να διανοηθούμε σε τι κατάσταση βρίσκονται; Η παρακολούθηση από τις οθόνες θίγει την ανθρώπινη αξία και θεμελιώνει ηθικό παρ’ όλα αυτά όμως, έννομο συμφέρον.
Όλα αυτά ίσως φανούν ανοησίες σε έναν άνθρωπο, ο οποίος βρίσκεται εκτός χώρου. Κι σίγουρα εκφράσεις του στυλ: «επειδή διδαχθήκατε ένα εξάμηνο συνταγματικό και διοικητικό δίκαιο, δεν μπορείτε να προβαίνετε σε αξιολόγηση νομοθετημάτων κι ενεργειών εν γένει» ή «η υγεία και όχι η παιδεία είναι το ύψιστο αγαθό» θα ακουστούν. Σε αυτές εγώ απαντώ πως με επίκληση απλώς ενός αορίστου δημοσίου σκοπού δεν δέχομαι στέρηση της δια ζώσης παιδείας, που με κάθε μέσο θέλω να συμβάλω στην επαναφορά της. Ο περιορισμός δεν ήταν για εύλογο χρονικό διάστημα. Κι εξάλλου, το άνοιγμα πανεπιστημίων με τα συλλαλητήρια της επικαιρότητας προτάθηκε για το εαρινό εξάμηνο, οπότε και οι θερμοκρασίες θα αρχίσουν να ανεβαίνουν, προκειμένου να διασωθεί -όσο πια μπορεί- αυτό το ύψιστο αγαθό, το οποίο δεν μπαίνει σε οθόνες. Κι ενώ γίνεται προσπάθεια για άνοιγμα χώρων εστίασης κι άλλων εργαζομένων που έχουν πληγεί από όλον αυτόν τον άνισο αγώνα, δε γίνεται ποτέ λόγος ούτε καν για προσπάθεια επαναφοράς εν όλω ή εν μέρει της δια ζώσης διδασκαλίας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Τυχαίο; Δεν γνωρίζω να απαντήσω. Ξέρω πάντως πως η παιδεία, αυτό το ύψιστο αγαθό, ΔΕΝ ΜΠΑΙΝΕΙ ΣΕ ΟΘΟΝΕΣ! Αν περνώντας έξω από τα κλειστά πανεπιστήμια η εικόνα δε σε θλίβει, τότε σίγουρα κάτι δεν πάει καλά…
Πηγές
- Συνταγματικό Δίκαιο, Φ. Σπυρόπουλος
- Γενικό Διοικητικό δίκαιο, Π. Δαγτόγλου
