Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Οι περισσότερες ανθρώπινες κοινωνίες ανά τον κόσμο έχουν ένα δικό τους σύστημα επικοινωνίας τόσο προφορικά, όσο και γραπτά. Αυτή η γραπτή μορφή σε κάθε πολιτισμό περνάει από φάσεις αλλαγών και μετεξέλιξης. Στον ελλαδικό χώρο, τα πρωιμότερα δείγματα γραφής είναι τα κρητικά ιερογλυφικά και η γραμμική γραφή Α΄, ενώ και οι δυο αυτοί τρόποι γραφής βασίζονται, όπως θα δούμε, σ’ ένα εικονογραφικό-συλλαβογράμματο σύστημα.
Αξίζει να αναφέρουμε, πριν αρχίσουμε την αφήγησή μας, τον τρόπο με τον οποίο χωρίζεται ο Μινωικός πολιτισμός, καθώς κατά βάση στη Μινωική Κρήτη έχουν βρεθεί τα περισσότερα δείγματα αυτών των δυο συστημάτων. Έτσι λοιπόν, από τον ανασκαφέα της Κνωσού sir Arthur Evans (που έδωσε στον πολιτισμό της Κρήτης το χαρακτηρισμό Μινωικός) προέρχεται ο χωρισμός της περιόδου αυτής σε Πρωτομινωικό (περίπου 3.100-2.000 π.Χ.), Μεσομινωικό (περ. 2.000-1.600 π.Χ.) και Υστερομινωικό (περ. 1.600-1.100 π.Χ.), με κάποιες διαφοροποιήσεις σήμερα και με υποκατηγορίες.
Τα κρητικά ιερογλυφικά εμφανίζονται περίπου κατά το 1.900 π.Χ. και τους έχει δοθεί αυτή η ονομασία, διότι ομοιάζουν με τα αντίστοιχα αιγυπτιακά ιερογλυφικά, όμως, δεν αποδίδουν τις έννοιες με ίδια σύμβολα. Δείγματα αυτής της γραφής έχουν διασωθεί σε πήλινες πινακίδες και σε σφραγίδες. Μπορεί οι επιστήμονες να μην έχουν καταφέρει να αποκρυπτογραφήσουν τα κείμενα αυτά, ωστόσο, έχουν καταλήξει πως σε αυτά αναφέρονται κάποια οικονομικά στοιχεία μέσα από τις συναλλαγές, περιουσιακά στοιχεία, τίτλοι, θρησκευτικά ζητήματα. Επίσης οι σφραγίδες πιστεύουν πως είχαν έναν κατά βάση διοικητικό χαρακτήρα, επειδή μέσα από αυτές, διασφαλιζόταν η αυθεντικότητα και το απαραβίαστο των ενσφράγιστων αντικειμένων.
Να σημειώσουμε, πως οι πήλινες πινακίδες ενδεχομένως να μην είχαν διασωθεί μέχρι τις μέρες μας και αυτό γιατί οι άνθρωποι τότε δεν έψηναν τον πηλό, αλλά τον άφηναν να ξεραθεί απλά στον ήλιο. Ωστόσο, οι φωτιές που εκδηλώθηκαν στις αποθήκες και τα ανάκτορα έψησαν τον πηλό και έτσι, μπόρεσε να επιβιώσει μέχρι σήμερα. Σχετικά με την ανάγνωσή τους, όπως είπαμε δεν γνωρίζουμε ακριβώς τι γράφουν, όμως, είναι βέβαιο πως κάποια σημεία των εικόνων δηλώνουν αντικείμενα ή έννοιες και κάποια άλλα αποτυπώνουν συλλαβές.
Λίγο αργότερα θα κάνει την εμφάνισή της και η Γραμμική Α΄ με τα πρώτα δείγματα να ανάγονται στα 1.800 π.Χ., ενώ έχουν εντοπιστεί σε πολλά μέρη πάνω στην Κρήτη και κυρίως στους τόπους των ανακτόρων (Κνωσός, Φαιστός, Μάλια κ.λπ.). Επίσης, η εμπορική επικοινωνία που είχαν οι κάτοικοι του νησιού με άλλα μέρη της Ανατολικής Μεσογείου, είχε ως αποτέλεσμα και τη μεταφορά αυτού του συστήματος γραφής και το συναντάμε τόσο στο σημερινό ελλαδικό χώρο (Θήρα, Μήλο, Σαμοθράκη κ.α.), όσο και στη Μίλητο της Μικράς Ασία και σε περιοχές του Ισραήλ. Φαίνεται πως η γραφή αυτή ήταν σε λειτουργία περίπου μέχρι και το 1.400 π.Χ.
Δείγματα αυτής της γραφής έχουν διασωθεί σε πήλινες πινακίδες, σε λίθινα και μεταλλικά αντικείμενα. Ωστόσο, όπως είδαμε και στην περίπτωση των κρητικών ιερογλυφικών, έτσι κι εδώ οι πήλινες πινακίδες δεν ψήνονταν μέσα σε φούρνους, απλά τις άφηναν να στεγνώσουν στον ήλιο, με αποτέλεσμα να μην έχουν μεγάλη αντοχή και δεν θα είχαν σωθεί, εάν δεν είχαν ψηθεί από τις φωτιές που έπληξαν τα ανάκτορα.
Μπορεί να μην έχει αποκρυπτογραφηθεί το σύστημα αυτό, όμως, είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε πως τα κείμενα αυτά, κάνουν αναφορές σε οικονομικά και γραφειοκρατικά ζητήματα που αφορούσαν το παλάτι και τις αποθήκες που είχε. Παράλληλα κείμενα με τη Γραμμική Α΄ εμφανίζουν και ένα θρησκευτικό-ιερατικό χαρακτήρα.
Τώρα σχετικά με τα μυστικά που γνωρίζουμε για αυτή τη γραφή, είναι ότι πρόκειται για ένα συλλαβικό σύστημα γραφής. Οι ειδικοί κατέληξαν σε αυτό το συμπέρασμα δια της εις άτοπον απαγωγή, καθώς εικονογράμματα που εμφανίζονται δεν είναι αρκετά για να εκφράσουν τις επιθυμητές έννοιες. Έπειτα δεν μπορεί να είναι ούτε ένα αλφαβητικό σύστημα, διότι ο αριθμός των συμβόλων είναι μεγάλος. Συνεπώς, έχουμε να κάνουμε με ένα συλλαβικό τρόπο γραφής, όπου κάθε σύμβολο-εικονόγραμμα αποτυπώνει μια συλλαβή. Υπάρχουν όμως, και εικονογράμματα τα οποία περιγράφουν κάποια αντικείμενα ή αριθμούς. Επίσης, τα κείμενα της Γραμμικής Α΄ είχαν φορά από τα αριστερά προς τα δεξιά, αλλά συναντάμε περιπτώσεις που χρησιμοποιούνταν ο αντίθετος τρόπος (από δεξιά προς αριστερά).
Η επιτυχημένη αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β΄ δημιούργησε την εντύπωση, πως και στη Γραμμική Α΄ τα κοινά σημεία-εικονογράμματα των δυο συστημάτων θα είχαν όμοιο τρόπο προφοράς, κάτι που μέχρι στιγμής δεν φαίνεται να ισχύει. Ένα σύνηθες παράδειγμα που δίνουν οι γλωσσολόγοι είναι το γράμμα Χ και ο τρόπος που προφέρεται στα ελληνικά και στα αγγλικά, έτσι διαφορετικά θα το προφέρουμε στη λέξη «χαρά» και διαφορετικά στην αγγλική λέξη «fax».
Κλείνοντας, μπορεί να μην έχουμε καταφέρει να διαβάσουμε με ακρίβεια τα κείμενα των κρητικών ιερογλυφικών και της Γραμμικής Α΄, όμως, είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε πως οι άνθρωποι της εποχής αυτής χρησιμοποίησαν τη γραφή για οικονομικούς, διοικητικούς και θρησκευτικούς λόγους. Μια μελλοντική αποκρυπτογράφηση θα μας δώσει περισσότερες λεπτομέρειες για το περιεχόμενό τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Μηνάς Τσικριτσής, «Γραμμική Α΄ συμβολή στην κατανόηση μιας αιγιακής γραφής», Εκδόσεις Βικέλαια Δημοτική Βιβλιοθήκη, 2001, σελ. 26-44
- Αναστάσιος Φοίβος Χριστίδης, «Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας» Εκδόσεις Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, 2005, σελ. 79-80
- Claud Mosse, Annie Schnapp-Gourbeillon, «Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας 2.000-31 π.Χ.», Μετάφραση Λυντία Στεφάνου, Εκδόσεις Δ.Ν. Παπαδήμα, 2015, σελ. 65-68
- Αναστάσιος Φοίβος Χριστίδης, στην ιστοσελίδα του Κέντρου της Ελληνικής Γλώσσα, στο «Πότε γεννήθηκε και πότε πρωτογράφτηκε η ελληνική γλώσσα. Κρητική ιερογλυφική», Διαθέσιμο εδώ
- Αναστάσιος Φοίβος Χριστίδης, στην ιστοσελίδα του Κέντρου της Ελληνικής Γλώσσα, στο «Πότε γεννήθηκε και πότε πρωτογράφτηκε η ελληνική γλώσσα. Η γραμμική Α΄», Διαθέσιμο εδώ
