Της Κωνσταντίνας Αυγερινού,
Η ψυχοκοινωνική αποκατάσταση του ατόμου αποτελεί μέλημα της διεπιστημονικής ομάδας, ανεξάρτητα από την ψυχική διαταραχή που καλείται να αντιμετωπίσει. Δεν αφορά μία μόνο τεχνική, αλλά ένα ολόκληρο πλαίσιο, πρακτικό και θεωρητικό, που ξεφεύγει από την εκπλήρωση των «παραδοσιακών» στόχων που έθεταν τα παλαιότερα βιοϊατρικά μοντέλα και επεκτείνεται σε σκοπούς μεγαλύτερης κοινωνικής επιρροής. Η κάλυψη των αναγκών, η ελαχιστοποίηση της βλάβης που προκαλείται από την αναπηρία, η αυτόνομη διαβίωση, η επανένταξη στο κοινωνικό σύνολο και η εργασιακή απασχόληση είναι μόνο μερικά από τα πολλά διαθέσιμα παραδείγματα των σκοπών αυτών.
Τα τελευταία χρόνια βρίσκεται σε συνεχή εξέλιξη, δοκιμή και αξιολόγηση αποτελεσμάτων η αποδοτικότητα ενός νέου «τρόπου» ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης που έχει ως κεντρικό σημείο -τι άλλο;- το άτομο. Η διαφοροποίησή του έγκειται στο ότι τονίζεται ο ρόλος του θεραπευόμενου ως «θεραπευτής» της ίδιας του της ψυχοπαθολογίας και των συνεπειών που την διέπουν, αναλαμβάνοντας να σκεφτεί και να δοκιμάσει τρόπους που θα του επιτρέψουν να προχωρήσει σε ένα βίωμα ολοκληρωμένης κοινωνικής ένταξης. Το παραπάνω αποτυπώθηκε μέσα από τη δημιουργία του Μοντέλου Recovery (Μοντέλο Ανάρρωσης), που σήμερα αποτελεί μία βιοψυχοκοινωνική θεώρηση που επηρεάζει τη λήψη των υπηρεσιών ψυχικής υγείας σε παγκόσμιο επίπεδο.
Το Μοντέλο Recovery ορίζεται ως η διαδικασία συγκρότησης μιας ζωής ικανοποιητικής και με νόημα, όπως προσδιορίζεται από τα ίδια τα άτομα, ανεξαρτήτως της τρέχουσας και υποτροπιάζουσας ψυχοπαθολογίας. Δίνεται η δυνατότητα με την εφαρμογή του οι ασθενείς να ανακάμψουν, έχοντας την αίσθηση πως καθοδηγούν ολόκληρη τη διαδικασία ανάρρωσης και συνεπώς έχοντας την ευθύνη της προόδου του εαυτού τους. Ετυμολογικά, η έννοια της ανάρρωσης εννοείται ως η σταδιακή αποκατάσταση της υγείας μετά από ασθένεια και συναντάται ένα μόλις βήμα μακριά από την ψυχοπαθολογία, τη νόσο και τα συμπτώματα προς την υγεία και το ευ ζην. Η εφαρμογή του μπορεί να γίνει σε οποιαδήποτε κατηγορία ασθενών, αρκεί το άτομο να παρουσιάζει ψυχοκοινωνική αδυναμία. Για παράδειγμα, ένας ακρωτηριασμός από τροχαίο ατύχημα στην ενήλικη ζωή δεν συνδέεται με ψυχική ασθένεια, όμως δημιουργεί περιορισμό του ατόμου στην επανασυμμετοχή του σε κοινωνικές δραστηριότητες που παλαιότερα έδιναν νόημα στη ζωή του.
Από τα πιο κεντρικά στοιχεία του μοντέλου είναι η ανάκτηση της ελπίδας του ατόμου που ζητά βοήθεια. Κάποιος που εισέρχεται με δικό του ή μη αίτημα για θεραπεία συχνά έχει εγκαταλείψει την επιθυμία του για επιτυχία και προσωπική βελτίωση, ενώ σε σοβαρότερες και χρόνιες ψυχικές ή σωματικές αναπηρίες υπάρχουν ασθενείς που έχουν χάσει την ελπίδα τους ακόμη και για τη ζωή. Επομένως, συμμετέχοντας σε θεραπευτικές παρεμβάσεις, πρέπει να καλλιεργηθεί αυτό που θα κινητοποιεί τα άτομα κάθε μέρα να προσπαθούν για την ολοκλήρωση ενός παραπάνω στόχου, την επίτευξη μιας επιτυχέστερης βελτίωσης δεξιοτήτων.
Ταυτόχρονα, τονίζεται η μέγιστη σημασία της ανάρρωσης μέσα στο κοινωνικό σύνολο παράλληλα με την εφαρμογή των όποιων θεραπειών, καθώς πρόκειται για μια στενά συνδεδεμένη με την κοινωνική ένταξη έννοια μέσα από τη νοηματοδότηση ανάληψης ρόλων, κυρίως στις τοπικές κοινότητες. Στην απομόνωση δεν μπορεί κανείς να αναρρώσει, όσο μικρή βαρύτητα και να έχουν τα συμπτώματα που εκδηλώνει. Αυτό περιλαμβάνει τη συμβολή του ατόμου στην κοινωνία, αλλά και το αντίστροφο, με την οικογένεια και τα υπόλοιπα μέλη του στενού περιβάλλοντός του να λειτουργούν ως συμπαραστάτες, προσφέροντας αλληλοϋποστήριξη μέσω ενός υποστηρικτικού δικτύου. Όσον αφορά τη σχέση μεταξύ των επαγγελματιών υγείας και των ατόμων προς ανάρρωση, πρόκειται για τη μετατροπή της σχέσης εμπειρογνώμονα-ασθενούς σε εταιρική σχέση ανακάλυψης της νέας ζωής του ανθρώπου που τους χρειάζεται.
Κάτι που πρέπει να σημειωθεί για το Μοντέλο Ανάρρωσης είναι πως λόγω της φύσης του το Recovery δεν γίνεται κατανοητό από τους λήπτες του ως μια στατική κατάσταση ή θεραπεία, αλλά ως μια διαδικασία ζωής που θέλει να συμβάλλει σε μια πληθώρα προβλημάτων στα διαφορετικά στάδια της ζωής του ατόμου. Με την έννοια αυτή δεν χρησιμοποιείται μόνο για τη βελτίωση των τωρινών δυσλειτουργιών, αλλά μεριμνά και για τη μακροπρόθεσμη πορεία τους. Γίνεται μια μετάθεση της προσοχής από την αρρώστια στους παράγοντες εξέλιξής της, στο τι μελλοντικά ζητήματα μπορεί να γεννήσει και με ποιον τρόπο θα αντιμετωπιστούν. Φυσικά, αυτό που δεν πρέπει να πιστεύεται είναι ότι η αποκλειστική εφαρμογή του μοντέλου μπορεί να λύσει τα ζητήματα ενός ευρύτατου φάσματος. Ο σκοπός είναι οι υπόλοιπες θεραπείες να χορηγούνται με τρόπο τέτοιο ώστε να μπορούν να βοηθήσουν στην επίτευξη της ανάρρωσης. Παραδείγματος χάριν, ένας ψυχωτικός ασθενής συνιστάται να λαμβάνει φαρμακευτική αγωγή. Αυτό δεν μπορεί να αναιρεθεί από τους ειδικούς, απλά και μόνο επειδή είναι υπερασπιστές του μοντέλου, όμως οφείλουν να μεριμνήσουν για την εκπαίδευση στην ανεξάρτητη λήψη φαρμάκων ώστε να έχει και ο λήπτης ουσιαστική συμμετοχή και να αντιλαμβάνεται το έργο αυτό μέσα από την ευθύνη που του προσδίδεται.
Η ανάρρωση, λοιπόν, είναι μια διαδικασία ανακάλυψης της προσωπικής ταυτότητας, που ενσωματώνει τη νόσο και τη μειονεξία και οδηγεί στη δημιουργία ενός νέου συνολικού εαυτού. Επικεντρώνεται στο ενδιαφέρον προς το άτομο και την ενδυνάμωση των δικαιωμάτων του, επικαλείται τη συμμετοχή του σε απαρτιωμένες κοινοτικές υπηρεσίες και εμπεριέχει διαφορετικού τύπου παρεμβάσεις ολιστικής προσέγγισης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Καλογεράκης, Ζ., Σκαλτσή, Π. & Κοντοκώστα, Ο. (2016) Κλινική συλλογιστική. Σχεδιασμός και εφαρμογή θεραπευτικού προγράμματος. Η συμβολή της Εργοθεραπείας στην Ψυχιατρική Θεραπευτική. (σελίδες 123-129) Αθήνα: ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΙΣΙΑΝΟΥ
- Στυλιανίδης, Σ. & συνεργάτες (2014) Μοντέλο Recovery και σύγχρονη ψυχιατρική φροντίδα: εννοιολογική θεώρηση, κριτική προσέγγιση και πρακτική εφαρμογή. Σύγχρονα θέματα κοινωνικής και κοινοτικής ψυχιατρικής. (σελίδες 249-276) Αθήνα: Εκδόσεις Τόπος
