Του Εμμανουήλ Προκάκη,
Η στάση της Φινλανδίας στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα μίας realpolitik, που, πέρα από ιδεολογικές και μη διαφορές, αναδεικνύει το συμφέρον επιβίωσης ως απώτατο και πρωταρχικό σκοπό. Το φινλανδικό κράτος, φοβούμενο τη μεγάλη κόκκινη αρκούδα εξ ανατολών, παρά το γεγονός ότι αποτελούσε μία πλουραλιστική και δημοκρατική κοινωνία, προέβη σε μία στρατηγική συνεργασία με τη ναζιστική Γερμανία, για να εξασφαλίσει την ανεξαρτησία και κυριαρχία του. Με την ήττα των δυνάμεων του άξονα, η μικρή χώρα του Βορρά αναγκάστηκε ωστόσο, να υποκύψει στις επιταγές των Σοβιετικών. Άλλωστε, κάπως προέκυψε και ο όρος «φινλανδοποίηση».
Τα έτη πριν το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, βρίσκουν την Ευρωπαϊκή Ήπειρο σε κατάσταση αναβρασμού, η Σοβιετική Ένωση αισθανόταν ευάλωτη στα βορειοδυτικά σύνορα της με τη Φινλανδία, διότι η επεκτατική ναζιστική Γερμανία ενδεχομένως να τη χρησιμοποιούσε ως πέρασμα για εισβολή στο Λένινγκραντ (σημερινή Αγία Πετρούπολη). Με το σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότοφ μεταξύ ναζιστικής Γερμανίας και ΕΣΣΔ, οι δύο χώρες συμφώνησαν να χωρίσουν ορισμένες γεωγραφικές περιοχές της Ευρώπης σε ίδιες ζώνες επιρροής. Η ΕΣΣΔ κατόρθωσε, στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων, να κατοχυρώσει, μεταξύ άλλων, τη Φινλανδία εντός της δικιάς της σφαίρας επιρροής, κάτι που ωστόσο, δε μείωνε την αβεβαιότητα για το μέλλον και την καχυποψία απέναντι σε οποιαδήποτε άλλη μεγάλη δύναμη και τις βλέψεις της.
Το φθινόπωρο του 1939, το Κρεμλίνο ζήτησε ορισμένες παραχωρήσεις από τη φινλανδική ηγεσία αποσκοπώντας στην απόκτηση μεγαλύτερης γεωστρατηγικής ασφάλειας στα βορειοδυτικά της σύνορα. Απαίτησε αναπροσαρμογή του συνόρου επί του Ισθμού της Καρέλιας με σοβιετική εδαφική επέκταση και δημιουργία ρωσικής ναυτικής βάσης στον κόλπο της Φινλανδίας. Τόσο η φινλανδική ηγεσία όσο και η φινλανδική κοινωνία παρουσιάζονταν αρκετά δύσπιστες απέναντι στην ΕΣΣΔ. Ο φινλανδικός λαός διακατεχόταν από αισθήματα ρωσοφοβίας, έχοντας τελέσει ως επαρχία της Ρωσικής Αυτοκρατορίας επί έναν περίπου αιώνα (1809-1917), καθώς και από αντιμπολσεβικικές τάσεις, απότοκο του εμφυλίου πολέμου της Φινλανδίας (1917-1918) με τη νίκη των λευκών (δημοκρατών) επί των κόκκινων (κομμουνιστών). Σε αυτό το πλαίσιο, η Φινλανδία δεν συναίνεσε στις επιταγές των Σοβιετικών, με αποτέλεσμα ο Στάλιν στις 30 Νοεμβρίου 1939 να διατάξει εισβολή, εκκινώντας το Χειμερινό Πόλεμο μεταξύ Σοβιετικής Ένωσης και Φινλανδίας.
Η σοβιετική ηγεσία υποτίμησε την αντίσταση που εδύναντο να προβάλλουν οι Φινλανδοί και υπερτίμησε τις δυνατότητες του Κόκκινου Στρατού. Σε αυτό βοήθησε και η «εύκολη» εισβολή στην Ανατολική Πολωνία, ωστόσο, οι Φινλανδοί δεν είχαν να αντιμετωπίσουν έναν πόλεμο σε δύο μέτωπα, όπως συνέβη στην περίπτωση της Πολωνίας. Παρά την αριθμητική υπεροχή των Ρώσων και την έλλειψη βαρέος οπλισμού από την πλευρά των αμυνόμενων, ο Φινλανδικός στρατός, εμφορούμενος από αίσθημα εθνικής ενότητας, προέβαλε μεγάλη αντίσταση στα σοβιετικά στρατεύματα. Η μικρή Φινλανδία όμως, δε μπορούσε να αντιστέκεται για πάντα και αναγκάστηκε να υπογράψει συνθήκη ειρήνης το Μάρτιο του 1940, παρά τις ικανές απώλειες που προκάλεσε στον κόκκινο στρατό. Με τη Συνθήκη της Μόσχας, η Φινλανδία παρεχώρησε το 10% της επικράτειας της στην ΕΣΣΔ, πέτυχε όμως, να διατηρήσει την κυριαρχία της ως ανεξάρτητο κράτος. Κατά τη διάρκεια του έτους 1940, η πίεση στην Φινλανδία από πλευράς της Σοβιετικής Ένωσης αυξανόταν.
Από τα τέλη του 1940 άρχισε να ανθίζει η γερμανοφινλανδική συμμαχία. Η φινλανδική κυβέρνηση αρνείτο να κληθεί να αντιμετωπίσει για άλλη μία φορά τη Σοβιετική Ένωση από μόνη της και παράλληλα, Γερμανοί πολιτικοί αξιωματούχοι αποκάλυψαν στη φινλανδική ηγεσία τα σχέδια για την επιχείρηση Barbarossa, ήτοι την γερμανική επίθεση στην ΕΣΣΔ. Οι ναζί παρείχαν όπλα στους Φινλανδούς, προσκαλώντας τους να συμμετέχουν στην επιχείρηση και να καταλάβουν πίσω την Καρέλια μαζί με τη βοήθεια των γερμανικών στρατευμάτων. Η συμμαχία της Φινλανδίας με τη Γερμανία σχηματίστηκε για λόγους επιβίωσης, καθώς οι Φινλανδοί δεν γοητεύονταν από την Εθνικοσοσιαλιστική ιδεολογία και τον αντίστοιχο τρόπο οργάνωσης του κράτους.
Έτσι, τον Ιούνιο του 1941, ξεκίνησε ο Πόλεμος της Συνέχειας μεταξύ ΕΣΣΔ και Φινλανδίας, ως επακόλουθο του Χειμερινού Πολέμου που προηγήθηκε. Τα φινλανδικά στρατεύματα επιτέθηκαν στην Καρέλια, συμμετέχοντας στην επιχείρηση Barbarossa, και αφότου απέκτησαν έλεγχο της περιοχής, επιδόθηκαν στην υπεράσπιση αυτού του συνόρου απέναντι στους Ρώσους. Ο πόλεμος διήρκεσε μέχρι το καλοκαίρι του 1944, οπότε ο Κόκκινος Στρατός ανάγκασε τα φινλανδικά στρατεύματα να αποχωρήσουν από την περιοχή της Καρέλιας. Όταν πια η ναζιστική Γερμανία δεν είχε τη δυνατότητα να αναγκάσει την Φινλανδία να συνεχίσει τον πόλεμο, η φινλανδική ηγεσία ξεκίνησε διαπραγματεύσεις για συνθήκη ειρήνης με τους Σοβιετικούς. Με αυτόν τον τρόπο, έληξε ο Πόλεμος της Συνέχειας, με τη Φινλανδία να επιστρέφει στο status quo ante bellum, όπως αυτό είχε διαμορφωθεί μετά το τέλος του Χειμερινού πολέμου, αποδεχόμενη ταπεινωτικές παραχωρήσεις. Η ΕΣΣΔ απαίτησε επίσης, από τη Φινλανδία να εκδιώξει τους Γερμανούς στρατιώτες από την επικράτεια της, γεγονός που οδήγησε σε μία μικρής έκτασης σύγκρουση μεταξύ φινλανδικών και γερμανικών στρατευμάτων.
Τον Απρίλιο του 1948, η ΕΣΣΔ και η Φινλανδία σύνηψαν Συνθήκη Φιλίας Συνεργασίας και Αμοιβαίας Βοήθειας, με την οποία η Φινλανδία δεσμευόταν να πολεμήσει οποιοδήποτε κράτος επιτίθετο στην ΕΣΣΔ μέσω του εδάφους της και να διατηρήσει ουδετερότητα στην εξωτερική της πολιτική. Η διαχείριση των εξωτερικών υποθέσεων της Φινλανδίας απαιτούσε πλέον την έγκριση της νέας υπερδύναμης. Η Φινλανδία είχε επισήμως γίνει δορυφόρος της Σοβιετικής Ένωσης, εξού και ο όρος «φινλανδοποίηση».
Η ιστορία της Φινλανδίας στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και διδακτική. Αποτέλεσε μία χώρα που αντιστάθηκε με απίστευτη γενναιότητα απέναντι στον κατακτητή κατά τη διάρκεια του Χειμερινού Πολέμου και ανέδειξε επιφανείς μαχητές, όπως ήταν επί παραδείγματι ο Simo Häyhä και ο Lauri Törni. Μπορεί στη συγκεκριμένη περίπτωση ο Δαβίδ να μη νίκησε το Γολιάθ, αλλά κατάφερε να προκαλέσει δυσανάλογες απώλειες. Προέβη στη συνειδητή επιλογή να συμμαχήσει με τη Γερμανία ως έσχατη λύση για την προάσπιση του συμφέροντος επιβίωσης της, ωστόσο, πλήρωσε το τίμημα μεταπολεμικά με την παραχώρηση ορισμένων προνομίων στη Σοβιετική Ένωση και την υποχρέωση να τηρεί ουδετερότητα στις εξωτερικές της υποθέσεις. Οι Ρώσοι δεν προσπάθησαν να μετατρέψουν τη Φινλανδία σε κράτος, όπου το κομμουνιστικό κόμμα κατέχει την εξουσία, κατά το πρότυπο της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, ίσως γιατί θεωρούσαν ότι το όφελος που θα προσκόμιζαν θα ήταν μικρότερο από το κόστος διεξαγωγής πολέμου σε μία μικρή χώρα που κατά τα άλλα θα προέβαλε μεγάλη αντίσταση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Kinnunen T., Kivimäki V. (2012), Finland in World War II History, Memory, Interpretations, Leiden: Brill, p. 49-91
- Lunde H. (2011), Finland’s War Of Choice: The Troubled German-Finnish Coalition in World War II, USA: CASEMATE PUBLISHERS, Prologue, From Flirtation to Coalition, Epilogue
