Της Μαρίας Κελεπούρη,
Η ανάδυση του λογοτεχνικού ρεύματος του ρομαντισμού κατά τον 18ο αιώνα ως αντίδραση στον ήδη καλλιεργημένο κλασικισμό καθώς και η κυριαρχία του στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα ευνόησαν την παραγωγή πλήθους έργων, πεζών και ποιητικών, που έδιναν έμφαση στο συναίσθημα. Η τέχνη του λόγου θεωρήθηκε το μέσο που θα μπορούσε να αποδώσει με τη λυρική της έκφραση τα σχήματα της φαντασίας, το μεγαλείο της φύσης και τις ονειρικές επιδιώξεις. Ο ρομαντισμός στον χώρο της Γερμανίας ταυτίστηκε με χαρακτηριστικά, όπως η μελέτη της γλώσσας ή η αξιοποίηση των εθνικών παραδόσεων και των παραμυθιών, ως προσπάθεια για τη θεμελίωση της εθνικής ταυτότητας. Σε μία εποχή, λοιπόν, που το υψηλό αναζητείται σε όλες τις εκφάνσεις του για να εξυμνηθεί, ο Χόφμαν επιχειρεί μια πιο σκοτεινή και μαγική προσέγγιση του συναισθήματος. Στις ανεκπλήρωτες και ίσως ακόρεστες επιθυμίες εκείνος απαντά, μετασχηματίζοντάς τις σε διαρκή προσπάθεια αποκάλυψης του μυστηρίου.
Γεννημένος το 1776 στη Γερμανία, έγινε ιδιαίτερα γνωστός για τα περίφημα «Παραμύθια» του. Όμως, η συγγραφή δεν ήταν η πρώτη του επιλογή. Ξεκίνησε την πορεία του με σπουδές στη νομική, την οποία ωστόσο εγκατέλειψε για να ασχοληθεί με τη μουσική, ως κριτικός και διευθυντής ορχήστρας. Έπειτα από ώριμη σκέψη, συνειδητοποίησε ότι ήταν άσκοπο να προσπαθεί, διότι ποτέ δεν θα γινόταν ισάξιος των μουσικών που θαύμαζε. Η απόφαση αυτή έγινε η αιτία να αναζητήσει έμπνευση και συνάμα καταφύγιο στη συγγραφή. Με την έκδοση των πρώτων διηγημάτων του απέκτησε άμεσα αναγνώριση, χάρη στην οποία του δόθηκε το έναυσμα να συνεχίσει να πλέκει στις ιστορίες του τη φαντασία με το μυστήριο.
Τα έργα του δεν άφησαν αδιάφορο το αναγνωστικό κοινό, καθώς δημιουργούσαν ένα αίσθημα αγωνίας που εντεινόταν από τον συνακόλουθο τρόμο, πόσο μάλλον και εκείνα μεταγενέστερων συγγραφέων, όπως ο Έντγκαρ Άλαν Πόε και ο Φραντς Κάφκα, που φαίνεται πως επηρεάστηκαν κυρίως από τα «Νυχτερινά». Οι χαρακτήρες που πλάθει φέρουν συνήθως χαρακτηριστικά διχασμού. Εκείνοι που παρουσιάζονται ως έντιμοι πολίτες υπό το φως του ήλιου αποκαλύπτουν τελικά ένα σατανικό ή επικίνδυνο πρόσωπο στο άγνωστο που προκαλεί το σκοτάδι. Αυτές οι μεταμορφώσεις δεν οφείλονται μόνο στην ευρηματική του φαντασία αλλά και στη σύγκρουση μεταξύ της ταύτισης της πραγματικής του καριέρας με τις προσωπικές του φιλοδοξίες.
Η «Δεσποινίς Ντε Σκιντερί», με τη σειρά της, μπορεί να θεωρηθεί ως έναν βαθμό προάγγελος της «Μις Μαρπλ» της Αγκάθα Κρίστι. Μία θηλυκή φιγούρα, με ρητορική δεινότητα, που τη συνοδεύει η φήμη της αριστοκράτισσας, υποκινημένη από το μικρόβιο της έρευνας, λόγω των συγγραφικών της ενασχολήσεων, αναλαμβάνει να εξιχνιάσει μία υπόθεση δολοφονίας, όταν ανακαλύπτει πως συνδέεται συναισθηματικά με τους δύο νέους που θεωρούνται ως οι άμεσοι ένοχοι. Μέσα από ρεαλιστικές περιγραφές του σκηνικού του Παρισιού, το οποίο πράγματι ταλανιζόταν από αλλεπάλληλες ληστείες, τα βλέμματα εστιάζουν στον ξαφνικό θάνατο του κοσμηματοπώλη, με την κόρη του να εμπλέκεται και η ίδια στο χρονικό του φόνου. Η γηραιά κυρία εκμεταλλεύεται την κοινωνική της θέση προκειμένου να ξετυλίξει το νήμα της υπόθεσης, το οποίο, όσο γίνεται εναργέστερο, αποκαλύπτει πως το θύμα της πράξης αυτής κάθε άλλο παρά αθώο πρόσωπο ήταν στην εκτέλεση των ληστειών.
Αν και οι Γερμανοί ιστορικοί της λογοτεχνίας του 19ου αιώνα θεωρούσαν το χιούμορ του Χόφμαν νοσηρό, η αιτία εντοπίζεται στη σχέση του με τη φύση. Ανήκει στους λεγόμενους εξορκιστές της φύσης, που έβρισκαν σε αυτήν κάτι ανθρώπινο και επιθυμούσαν να συνομιλήσουν με αυτό. Γι’ αυτό και το καθημερινό αποκτά υψηλό νόημα, ενώ το συνηθισμένο μυστηριακή όψη. Το γεγονός πως οι ήρωες δρουν στο σκοτάδι δικαιολογείται μέσω των ψυχολογικών θεωριών στις οποίες η νύχτα αποτελεί τον χρόνο που δεν μπορούμε να ελέγξουμε. Το σκοτάδι αντιπροσωπεύει το παράλογο, την εγκληματικότητα, αλλά και μια ενδεχόμενη κρυφή ζωή. Έτσι, ο συγγραφέας κατορθώνει να προσδώσει ένα αινιγματικό ύφος που εξάπτει τα συναισθήματα του αναγνώστη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Βογιατζάκη Ε., Τα αισθητικά ρεύματα στην ευρωπαϊκή και τη νεοελληνική λογοτεχνία του 19ου και του 20ου αιώνα, Gutenberg, Αθήνα, 2016
- Abrams, Λεξικό Λογοτεχνικών όρων, Πατάκης, 2012
