Της Χριστίνας Σονούντα,
Η μελέτη και η θεραπευτική της οικογένειας ακολούθησε μια εξελικτική πορεία που χαρακτηρίζεται από την δυναμική διαπλοκή: α) της ψυχαναλυτικής σκέψης, σε ό,τι αφορά τις ενδοψυχικές διεργασίες των μελών της, β) τη μελέτη της αλληλεπίδρασης (TRANSACTIONALE) μεταξύ τους και γ) τα δεδομένα της κοινωνιολογίας και οικολογίας γενικότερα.
Έτσι πέρασε από την φροϋδική αντίληψη, που αφορούσε τη δυαδική ή τριαδική σχέση, τους ψυχοθεραπευτές ομάδας, όπως FOYLKES, ANTHONY, BION και SLAVSON. Τέλος, ενσωμάτωσε λίγο ή πολύ απόψεις σχετικές με τον κοινωνικό παράγοντα, αρχίζοντας από μελέτες ανθρωπολογίας, κοινωνικής ψυχολογίας, μέχρι και το κίνημα της αντιψυχιατρικής και της PSYCHIATRIA DIMOCRATIACA.
Ανεξάρτητα από την θεωρητική υποδομή του εξεταστή ή την γενικότερη κατεύθυνση του, είναι πρόδηλες οι δυσκολίες στην μελέτη του οικογενειακού αστερισμού.
Μπορούν να συνοψίζουν σε τρία κύρια σημεία:
α) Τις δυσκολίες να αντιμετωπιστεί η οικογένεια σαν ενιαία οντότητα και όχι σαν άτομα που πάσχουν χωριστά.
β) Την αλλαγή ή ακόμα και την αλλοίωση των δυναμικών και φυσικά της εικόνας της οικογένειας, από την στιγμή της παρέμβασης, έστω και με την ιδιότητα του παρατηρητή.
γ) τη δυσκολία να αποφευχθεί η συναισθηματική εμπλοκή και να διατηρηθεί η αντικειμενικότητα του θεραπευτή, όταν ασχολείται με τα προβλήματα της οικογένειας, πράγμα που συμβαίνει σπανιότερα στην περίπτωση της ατομικής ψυχοθεραπείας.
Τα ονόματα των ERIKSON (1956,1968, 1974), ACRESMAN (1956, 1958), LIDZ (1976), BATESTON (1956), WYNNE (1978), PARSONS (1955 α,β), MINUCHIN (1970) είναι οπωσδήποτε συνδεδεμένα με τη διαμόρφωση της σημερινής ψυχιατρικής της οικογένειας και τη παθολογία της ειδικότερα.
Η παθολογία της οικογένειας πρέπει να μελετηθεί, όχι γενικά και ανεξάρτητα από εποχές και πολιτισμικό περιβάλλον, αλλά με αναφορά στη συγκεκριμένη σημερινή μέση πυρηνική οικογένεια στον Ελληνικό χώρο. Αυτή η οικογένεια που βρίσκεται μακριά από τις παραδοσιακές δομές και που πάσχει αναζητώντας νέες μορφές ψυχικής ισορροπίας.
Σε συνάρτηση με την τριπλή προσπέλαση που προαναφέρθηκε, δηλαδή ψυχαναλυτική, αλληλεπίδρασης και κοινωνιολογική, η οικογένεια λειτουργεί προκειμένου να καλύψει τις ανάγκες:
- των γονιών, δηλαδή του πατέρα και της μητέρας
- του παιδιού ή των παιδιών, που η παρουσία τους δημιουργεί την έννοια της ομάδας
- τις ανάγκες και τις απαιτήσεις του κοινωνικού συνόλου από την ίδια την οικογένεια.
Όταν μία από αυτές τις ανάγκες δεν ικανοποιείται ή ικανοποιήσεις δεν εναρμονίζονται μεταξύ τους, η οικογένεια πάσχει. Στο πρώτο μέρος της ανάλυσής μας, θα εξετάσουμε την πρώτη από αυτές, εκείνη των γονέων:
Α. ΓΟΝΕΙΣ
Ο πατέρας και η μητέρα αναζητούν, ως άτομα και δυάδα μέσα στα οικογενειακά πλαίσια που αναφερόμαστε, την αυτοσυντήρηση τους, την κάλυψη των συναισθημάτων τους αναγκών από την ανθρώπινη παρουσία και παράλληλα μία ικανοποιητική σεξουαλική ζωή. Όταν αυτές οι ανάγκες δεν καλύπτονται έχουμε αυτόματα μία δυσαρμονία του ζεύγους που είναι υποδομή για κάθε παθολογική συμπεριφορά της οικογένειας.
Υπάρχει μία αλυσιδωτή διαχρονική αντίδραση στην παθολογία της οικογένειας που αφορά συχνά και τις τρεις γενιές. Ένα άτομο που έχει ένα βαθμό παθολογικής συμπεριφοράς διαλέγει ένα σύντροφο, με τον οποίο να έχει μία ομοιότητα μία κάποια αντιστοιχία, δηλαδή ένα κοινό παρονομαστή παθολογίας. Αυτή την αντιστοιχία,
Τα γνωρίσματα της πυρηνικής οικογένειας (γονείς, παιδιά, μόνο) μπορούν να συνοψισθούν στο ότι αποτελείται από δύο γενιές και δύο φύλα, αποτελείται από δύο αρχηγούς και εξελίσσεται δυναμικά στην πορεία της, ανάλογα με την εξέλιξη των μελών της (ενηλικιώσεις, αποχωρήσεις, θάνατοι) ερευνώντας προσεκτικά τη βρίσκουμε, με τα παθολογικά της στοιχεία όχι μόνο στο ζευγάρι αλλά και στις σχέσεις του καθενός, με τους δικούς του γονείς. Μια αντιστοιχία ανάλογη δημιουργείται προοδευτικά στις σχέσεις με τα δικά τους παιδιά. Όταν οι σχέσεις είναι διαταραγμένες και στα τρία επίπεδα, τότε διαπιστώνουμε ότι είναι διαταραγμένη βασικά η σχέση με το πατρικό και το μητρικό μορφοείδωλο (IMAGO) στο υποσυνείδητο του ατόμου. Ας πάρουμε το παράδειγμα ενός άνδρα: αν και έχει ταυτιστεί σωστά στο ρόλο του γιου, αν δεν έχει ανεξαρτητοποιηθεί ουσιαστικά από τους δικούς του γονείς και δεν έχει τροποποιήσει με το χρόνο τα μορφοείδωλα και τις φανταστικές εικόνες της παιδικής του ηλικίας, δύσκολα αναλαμβάνει το ρόλο του ενήλικου, του συζύγου ή του πατέρα διαδοχικά. Οι ανάγκες του παραμένουν στο στάδιο της παιδικής του ηλικίας και δεν ικανοποιούνται από το νέο του ρόλο. Συχνά ζητά από την σύντροφό του να έχει ένα μητρικό ρόλο κοντά του. Σ΄ αυτή, οι σύζυγοι μπορούν να βρουν μία μορφή ισορροπίας, αλλά αυτό δεν είναι το συνηθέστερο.
Σε όλα τα παραδείγματα το άτομο ή το ζευγάρι επιδιώκει την αντιστροφή των ρόλων ή κάποιος από τους δύο παραιτείται από το ρολο του ή, ακόμα, παρουσιάζεται μία συνεχής σύγχυση και σύγκρουση ρόλων.
Ο PARSONS (1955) λέει επιγραμματικά για τις ενδοψυχικές διαδικασίες και τις λειτουργίες της ομάδας: «Η σταθερότητα μιας μικρής ομάδας εξαρτάται από τη διαφοροποίηση των ρόλων των επικεφαλής και συγχρόνως από την εναρμόνιση των ρόλων του».
Η σύγχυση των ρόλων είναι σταθερό γνώρισμα στην παθολογία της οικογένειας. Το πράγμα γίνεται περισσότερο πολύπλοκο από τη δημιουργία δυάδων ή συμμαχιών, με τις μορφές μητέρα-γιος, μητέρα-κόρη, πατέρα-κόρη κλ.π., που αποτελούν παθολογικά υποσύστημα στο οικογενειακό σύστημα και που είτε αντιμάχονται είτε τον αγνοούν τον «αντίπαλο».
Σε αυτές τις καταστάσεις το πλησίασμα των γονιών είναι σχεδόν πάντα ανύπαρκτο. Κάτω από τέτοιες συνθήκες το ζευγάρι δεν καταφέρνει να καλύψει τις συναισθηματικές ανάγκες που αναφέραμε, η σεξουαλική ζωή θα είναι στείρα, η σαδομαζοχιστική και αυτοκαταστροφική διάθεση θα κυριαρχήσει πάνω στους μηχανισμούς της αυτοσυντήρησης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Leff Working with families of schizophrenic patients Br J Psychiatry 1994, 164 (Suppl. 23): 71-76
- McCreadie RG, Phillips K, Harvey JA, et al. The Nithsdale schizophrenia surveys VIII: Do relatives want family intervention – and does it help? Br J Psychiatry 1991
- Penn DL, Mueser KT. Research update on the psychosocial treatment of schizophrenia. Am J Psychiatry 1996
- Rea MM, Strachan AM, Goldstein MJ, et al. Change in the patient coping style following individual and family treatment for schizophrenia, Br J Psychiatry 1991
- Vaughan K., Doyle M., Mc Conaghy N., et al. The Sydney intervention trial: A controlled trial of relatives counseling to reduce schizophrenic relapse. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol 1992
