Του Νίκου Μαρκοβίτη,
Το έτος που πέρασε χαρακτηρίστηκε από μια έντονη διπλωματική και πολιτική δραστηριότητα μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Καθόλη την χρονιά εμφανίστηκαν αρκετές δυσκολίες, οι οποίες δεν παύουν να αποτελούν μέρος μιας συνολικής προσπάθειας. Ελλάδα και Τουρκία, αμφότερες, διαχειρίστηκαν το ζήτημα των διμερών επαφών με διαφορετικές προσεγγίσεις. Πώς κινήθηκαν οι δυο χώρες και ποια είναι εν τέλει η αποτίμηση στις σχέσεις ημών;
Αναδρομικά, σκόπιμο θα ήταν αναφερθούμε στην διπλωματική επιτυχία της Αθήνας να θέσει την τουρκική προκλητικότητα ως ευρωτουρκικό ζήτημα και όχι αμιγώς διμερές (δηλαδή μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας). Στην επερχόμενη Σύνοδο κορυφής του Μαρτίου, οι Ευρωπαίοι θα κληθούν να καθορίσουν τα επόμενα βήματα της Ένωσης σχετικά με την Τουρκία. Εντούτοις, το ενδεχόμενο κυρώσεων φαίνεται ολοένα και πιο ισχνό, καθώς η Τουρκία καταβάλλει μια προσπάθεια επαναπροσέγγισης με την Ευρώπη. Μετά τις δύο Συνόδους κορυφής του Οκτωβρίου και του Δεκεμβρίου του προηγούμενου έτους και κάτω από την πίεση του διεθνούς παράγοντα, παρατηρείται μια αλλαγή στάσης από την πλευρά της Άγκυρας. Στις διεθνείς σχέσεις, οι σχέσεις μεταξύ ηγετών και κρατών μπορούν να αλλάξουν ακαριαίως και το μόνο σίγουρο είναι πως η Τουρκία αποτελεί σημαντικός παράγων για την ισορροπία των δυνάμεων της περιοχής. Το γεγονός ότι είναι μια χώρα με φθηνό εργατικό δυναμικό, αποτελεί ένα σημαντικό κίνητρο για τα ευρωπαϊκά κράτη να επενδύσουν σε αυτήν. Επομένως, είναι προφανές ότι δεν πρόκειται να υπάρξει μια σύγκλιση μεταξύ των ηγετών των «27» της ΕΕ, πόσο μάλλον ομόφωνη καταδίκη.
Η περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, αλλά και του Αιγαίου ήταν διαχρονικά πεδίο διαμάχης για τα συμφέροντα τόσο των περιφερειακών όσο και των διεθνών δυνάμεων, ωστόσο δεν ήταν αντικείμενο αμφισβητήσεων. Η υπογραφή συμφωνιών για την οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών με την Ιταλία και την Αίγυπτο, τον Ιούνιο και Αύγουστο του 2020 αντιστοίχως, θεωρείται από την Ελληνική Κυβέρνηση ως αφετηρία διαλόγου με την Τουρκία στο πλαίσιο του Διεθνούς Δικαίου και του Δικαίου της Θάλασσας. Η Ελλάδα επίσης επιχειρεί μια πιο ενεργή σχέση με τα Βαλκάνια και την Ρωσία. Αυτή η προσπάθεια φαίνεται, αφενός, με την συμφωνία Ελλάδας και Αλβανίας για προσφυγή στο Δικαστήριο της Χάγης για τον καθορισμό των θαλασσίων ζωνών, ενώ επιχειρείται και ενδυνάμωση των ελληνορωσικών σχέσεων. Η επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης της χώρας στα 12 ναυτικά μίλια στο Ιόνιο πέλαγος, υποστηρίζεται από την Ρωσία. Εδώ εντάσσεται και η δήλωση του ΥΠΕΞ της Ρωσίας, Σεργκει Λαβρόφ, πως είναι δικαίωμα της χώρας η μονομερής επέκταση της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης από τα 6 στα 12 ν.μ. Πώς, όμως, η Τουρκία αντιτίθεται στο εξής ζήτημα και πώς το προσεγγίζει;
Για να κατανοήσουμε την λογική της γείτονος χώρας, θα πρέπει να γίνει κατανοητό το γεγονός ότι είναι μια περιφερειακή δύναμη η οποία θέλει να έχει ένα πιο ενεργό και αυτόνομο ρόλο στην περιοχή. Η πρωτοκόλληση στον ΟΗΕ του τουρκολυβικού μνημονίου, που υπεγράφη Νοέμβριο του 2019, αποτελεί ένα γεγονός το οποίο πρέπει να έχουμε υπόψιν και είναι σε ισχύ. Η Τουρκία πλέον έχει ένα διττό ρόλο, ως σημαντικός εταίρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και του ΝΑΤΟ. Αφενός, η πίεση στο μεταναστευτικό και τα αιτήματα για μια νέα τελωνειακή ένωση και την άρση της visa είναι ένα από τα καίρια ζήτημα που ταλανίζουν την Τουρκία. Ως εταίρος της συμμαχίας, προξενεί αλγεινή εντύπωση το γεγονός πως ένα μέλος της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας προμηθεύεται στρατιωτικό εξοπλισμό από μια χώρα «εχθρό» της Δύσης. Εύλογο ερώτημα είναι πώς η νέα διοίκηση Μπάιντεν θα διαχειριστεί την Άγκυρα, βάζοντας στο τραπέζι μια νέα προσέγγιση στο ήδη τεταμένο κλίμα. Το επιχείρημα της Τουρκίας θα μπορούσε να είναι ότι παίζει τον ρόλο του διαμεσολαβητή μεταξύ ΗΠΑ, Ρωσίας και Ιράν ως περιφερειακή δύναμη.
Στα του οίκου μας, στο πολύμηνο αυτό χρονικό διάστημα όπου εκτυλίχθηκε πληθώρα γεγονότων στην Ανατολική Μεσόγειο, θετικό είναι το γεγονός πως δεν κλιμακώθηκε περαιτέρω η κρίση της περιοχής. Η θέση της Άγκυρας στο ζήτημα είναι πως μια χώρα 783.562 τετραγωνικών χιλιομέτρων μπορεί να εγκλειστεί στον κόλπο της Αττάλειας, ενώ έχει μεγαλύτερη ακτογραμμή από την Ελλάδα. Η αμφισβήτηση των ελληνικών νησιών και της ελληνικής κυριαρχίας αποτελεί μέρος του οράματος-σχεδίου της «Γαλάζιας Πατρίδας» (τουρκ. “Μavi Vatan”). Στο λεκτικό επίπεδο, ακούστηκαν δριμείς χαρακτηρισμοί σε βάρος της Ελλάδος και της Κύπρου. Η προσέγγιση της Τουρκίας αποτελείται από μια πολυθεματική ατζέντα, ενώ η Ελλάδα θέτει ως μοναδικό ζήτημα για συζήτηση την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών και της υφαλοκρηπίδας. Η έξοδος του «Ορούτς Ρεις» καθόλη την διάρκεια του καλοκαιριού μέχρι και τον Δεκέμβριο του 2020 ήταν αναμφισβήτητα μια περίοδος έντονης αντιπαράθεσης.
Ωστόσο, στο τραπέζι του διαλόγου επέστρεψαν στις 25 Ιανουαρίου 2021 Ελλάδα και Τουρκία. Οι διερευνητικές επαφές Ελλάδας-Τουρκίας ξεκίνησαν περίπου στις 11 π.μ. και διήρκησαν περίπου 3 ώρες, με την ελληνική αποστολή να αποχωρεί από το παλάτι Ντολμά Μπαχτσέ. Σύμφωνα με διπλωματικές πηγές της Αθήνας, ο 61ος γύρος των διερευνητικών επαφών ολοκληρώθηκε και συμφωνήθηκε όπως ο επόμενος γύρος λάβει χώρα στην Αθήνα. Στη φάση αυτή των διερευνητικών επαφών συμμετείχε και ο στενός συνεργάτης του Ερντογάν, Ιμπραήμ Καλίν. Αντικείμενο των επαφών αποτέλεσε η διερεύνηση σημείων σύγκλισης για ενδεχόμενες μελλοντικές διαπραγματεύσεις αναφορικά με την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο, βάσει του Διεθνούς Δικαίου. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι διερευνητικές επαφές δεν είναι διαπραγματεύσεις, αλλά άτυπες συζητήσεις που καταγράφονται οι θέσεις της κάθε πλευράς.
Χαιρετίζοντας την επανάληψη των διερευνητικών, ο ύπατος εκπρόσωπος της ΕΕ προειδοποίησε τον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών, Μελβούτ Τσαβούσογλου, κατά τη συνάντησή τους στις Βρυξέλλες την προηγούμενη εβδομάδα, ότι τέτοιες προσπάθειες πρέπει να διατηρηθούν και ότι οι προθέσεις και οι ανακοινώσεις πρέπει να μεταφραστούν σε ενέργειες. Τέλος, την ικανοποίησή της για την επανεκκίνηση των διερευνητικών συνομιλιών μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας εξέφρασε η εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών της Γερμανίας, τονίζοντας ταυτόχρονα ότι «είναι καλό να μην σχολιάσουμε από έξω μια διαδικασία που τώρα ξεκινάει». Εξέφρασε, πάντως, την ελπίδα να καταστεί εφικτή η εξεύρεση καλής λύσης στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου.
Το πιο σημαντικό που θα πρέπει να υπογραμμιστεί είναι το γεγονός πως οι δυο χώρες κάθονται στο τραπέζι για να συζητήσουν. Όπως αναφέρει και ένα τουρκικό ρητό “en kötü günlerimiz, böyle olsun”, οι πιο άσχημες μας μέρες να είναι έτσι – η αφετηρία, δηλαδή, για ένα εποικοδομητικό και ειλικρινή διάλογο μεταξύ των δύο γειτόνων προς όφελος των δυο λαών. Τόσο η Ελλάδα όσο και η Τουρκία έχουν καθήκον επίλυσης και διευθέτησης των ζητημάτων ειδάλλως πρόκειται για άλλη μια χρόνια χαμένη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ηπιες κυρώσεις στην Τουρκία και επανεξέταση… τον Μάρτιο – Ολη η απόφαση, ΤΑ ΝΕΑ, διαθέσιμο εδώ
- Διερευνητικές επαφές: Τα «αγκάθια» του διαλόγου – Οι επιδιώξεις Ελλάδας και Τουρκίας, ΣΚΑΪ, διαθέσιμο εδώ
- ABD’den Türkiye’ye S-400 yaptırım kararı, Anadolu Ajansı, διαθέσιμο εδώ
- Στην Αθήνα ο επόμενος γύρος των διερευνητικών επαφών, Εuronews, διαθέσιμο εδώ
