Της Κατερίνας Σφυράκη,
Οι πρωτοφανείς, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, υγειονομικές συνθήκες του νέου κορωνοϊού, καθιστούν ολοένα και πιο σημαντική την διαφύλαξη της παγκόσμιας υγείας. Η υγεία αποτελεί το σημαντικότερο αγαθό της ανθρώπινης ζωής και αδιαμφισβήτητα όλα τα μέλη της κοινωνίας πρέπει να αποτελέσουν ένα αρραγές σώμα που θα δρα λελογισμένα και ομαδικά, με γνώμονα την εξασφάλισή της. Χάρη στην προσπάθειά μας να διατηρήσουμε όσο πιο αλώβητη γίνεται την δική μας υγεία αλλά και των συνανθρώπων μας, είναι ιδιαίτερα ελπιδοφόρα η ενσυναίσθηση που καλλιεργούμε το τελευταίο διάστημα. Η αλληλεγγύη μεταξύ των ατόμων, η ανθρωπιστική σκέψη και η παροχή μέριμνας και φροντίδας δείχνουν να αναπτύσσονται σε μεγάλο βαθμό, γεγονός που δεν μπορεί παρά να προκαλεί την χαρά όλων μας. Υπό την σκέπη της πανδημίας, στρέψαμε ίσως το βλέμμα μας εκεί που χρειάζεται, στους λιγότερο έχοντες. Ίσως νοιαστήκαμε και βοηθήσαμε πραγματικά.
Ωστόσο, οι αρνητικές συνέπειες της εποχής (κοινωνική αποστασιοποίηση, ψυχική εξουθένωση, οικονομική δυσχέρεια), που βρίσκονται μάλιστα πρώτες στην «λίστα» των επιπτώσεων της υγειονομικής κρίσης, αφήνουν διάφορες κοινωνικές ομάδες στο έλεός τους, ξεχασμένες σε μια χαώδη κοινωνία που παλεύει με τον πανδημικό δαίμονα. Σίγουρα, δεν υπάρχει ομάδα ατόμων που να παραμένει τελείως ανεπηρέαστη, αλλά το 2020 ήταν μια χρονιά που μας έμαθε να εκτιμάμε τα όσα ήδη έχουμε, και πάνω απ’ όλα, να νιώθουμε ευγνώμονες για το «κεραμίδι πάνω απ’ το κεφάλι μας». Μια εκ των χαρακτηριστικά αφημένων στην μοίρα τους ομάδων, είναι οι πρόσφυγες· οι περιπλανώμενοι μεταξύ στεριάς και πελάγους, οι ταξιδευτές με βάρκα την ελπίδα για ένα μέλλον απαλλαγμένο από πολέμους και καταστροφές, οι άνθρωποι που περιμένουν την απαραίτητη βοήθεια κι ενίσχυση από το κράτος που μοιάζει για άλλη μια φορά άφαντο. Υπό την σκέπη της πανδημίας, ίσως, τελικά, δεν στρέψαμε το βλέμμα όσο χρειάζεται. Ίσως δεν νοιαστήκαμε και δεν βοηθήσαμε πραγματικά.
Το προσφυγικό ζήτημα δεν εμφανίστηκε ταυτόχρονα με την πανδημία. Το έτος «ορόσημο», μάλιστα, για τις μεταναστευτικές και προσφυγικές μετακινήσεις ήταν το 2015. Το προσφυγικό ζήτημα είναι ένα εκ των κομβικών σημείων που συνδέουν τις αφρικανικές και ασιατικές χώρες με ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο, συνδεδεμένο άρρηκτα με τον ελλαδικό χώρο και την ευρύτερη Μεσόγειο. Η συνήθης πλέον διενέργεια ιμπεριαλιστικών κινήσεων και ένοπλων πολεμικών συρράξεων είναι η αιτία του βίαιου και απάνθρωπου ξεριζωμού χιλιάδων ανθρώπων που βρίσκουν ένα ασφαλές, προσωρινό (;) καταφύγιο στην Ευρώπη. Κατά την διάρκεια των τελευταίων χρόνων, ένας μεγάλος αριθμός ευρωπαϊκών χωρών αποφάσισε να σταματήσει να δέχεται πρόσφυγες, με αποτέλεσμα πολλές ελληνικές περιοχές να κληθούν να αναλάβουν μόνες τους την μέριμνα τόσων και τόσων ανθρώπων. Το Κρανίδι, τα Λαγκαδίκια, ο Σκαραμαγκάς, το Κουτσόχερο, η Νέα Καβάλα, είναι λίγες μόνο από τις περιοχές με δομές που έχουν αναλάβει την φιλοξενία προσφύγων. Παράλληλα, εγχειρήματα όπως τα “ESTIA” και “HELIOS” διευθετούν το ενταξιακό πρόγραμμα μετά την χρονική περίοδο υποδοχής στα camps.
Οι δομές στην Ελλάδα δημιουργήθηκαν σταδιακά από το 2015, με κονδύλια και επιχορηγήσεις τόσο της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και ιδιωτικών φορέων και Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων. Χαρακτηρίζονται, δυστυχώς, από συνωστισμό ατόμων ελλείψει χώρου, συνθήκες κακής υγιεινής και δυσκολίες στην συμβίωση με τους γηγενείς κατοίκους. Με την άνοδο της νέας κυβέρνησης τον Ιούλιο του 2019, οι συνθήκες κάθε άλλο παρά καλυτέρευσαν, παρά τις μεγαλεπήβολες προεκλογικές δηλώσεις που υπόσχονταν βελτίωση και αποσυμφόρηση των δομών στα νησιά. Όταν η πολιτική εξουσία έπρεπε να ανταποκριθεί άμεσα στις κρίσιμες υγειονομικές συνθήκες τον Μάρτιο του 2020, η ευθύνη μετάδοσης του ιού μετατοπίστηκε στους πρόσφυγες, καθώς οι δομές φιλοξενίας χαρακτηρίστηκαν επανειλημμένα «υγειονομικές βόμβες» που εκπέμπουν «κόκκινο συναγερμό». Τέτοιες δηλώσεις από τους πολιτικούς εξουσιαστές, σε απροκάλυπτη συνεργασία με τα φερέφωνα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, κατάφεραν να καλλιεργήσουν ένα κλίμα τρόμου κι ανασφάλειας στο σύνολο των πολιτών και να δημιουργήσουν την αντίληψη ότι οι ιθύνοντες για την διασπορά του ιού είναι κατά κύριο λόγο οι πρόσφυγες.
Όπως αναφέρει και η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, οι πρόσφυγες που βασίζονταν στην κοινωνική αλληλεπίδραση προκειμένου να μπορούν να εγκλιματιστούν στις χώρες υποδοχής, δεν μπορούν να βιώσουν πλέον αυτό το δικαίωμα, λόγω των περιοριστικών μέτρων που υφίστανται παγκοσμίως. Αναμενόμενο και φυσικό επακόλουθο είναι να επιβαρυνθεί η ψυχική υγεία τους. Η συνθήκη εγκλεισμού επηρεάζει επιπρόσθετα την πρόσβαση των προσφυγόπουλων στην εκπαίδευση, μειώνοντας ακόμη περισσότερο το ποσοστό φοίτησης προσφύγων μαθητών/τριών σε σχολεία, το οποίο έφτανε μόλις στο 50% πριν την πανδημική κρίση. Οι άνθρωποι που δεν μένουν από επιλογή στις μονάδες που τοποθετήθηκαν, που γι’ αυτούς η ελευθερία είχε σταματήσει καιρό πριν, που η πρόσβαση των μαθητών/τριών στην εκπαίδευση περιορίστηκε ακόμη περισσότερο, δεν είχαν μάλλον αρκετά προβλήματα, οπότε επιφορτίστηκαν και το βάρος της εξάπλωσης του ιού!
Περιστατικά, όπως η μεταφορά μιας προσφύγισσας στην δομή της Ριτσώνας που βρέθηκε θετική στον κορωνοϊό αφότου γέννησε σε νοσοκομείο της Αθήνας, προκάλεσαν έντονη ανησυχία, λόγω των βαρύγδουπων τίτλων ειδήσεων που ανελλιπώς τα συνόδευαν. Ορισμένοι πρόσφυγες αποτυπώθηκαν ως δραπέτες που προσπαθούσαν να το σκάσουν από την δομή της Ριτσώνας, με αποτέλεσμα η ελληνική αστυνομία να εξαπολύσει ανθρωποκυνηγητό και η ρητορική μίσους να ακμάζει. Αντί το βάρος της ευθύνης να μετατίθεται στο κράτος που απουσιάζει και δεν μπορεί να βρει λύσεις για την αποσυμφόρηση των δομών, καθιστούμε τους πρόσφυγες, επηρεαζόμενοι κι από την κινδυνολογία των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, εξιλαστήρια θύματα που απειλούν την δημόσια υγεία.
Η ρίζα του προβλήματος στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης εντοπίζεται μάλλον σε φράσεις, όπως το «Μένουμε σπίτι», που αποτέλεσε μία από τις περισσότερο ειπωμένες ατάκες τόσο της περσινής όσο και της φετινής χρονιάς, προωθούμενη από εκατοντάδες άτομα της πολιτικής και καλλιτεχνικής σκηνής, με αντιπροσωπευτικό παράδειγμα το τηλεοπτικό σποτ του Σπύρου Παπαδόπουλου. Σκοπός του τηλεοπτικού σποτ ήταν να παρακινήσει τους πολίτες να παραμείνουν στις μόνιμες κατοικίες τους, αποφεύγοντας συναντήσεις με συγγενικά και φιλικά πρόσωπα και να ακολουθούν τους απαιτούμενους κανόνες υγιεινής και αντισηψίας. Μία τέτοια προωθητική δράση επιτυγχάνει σε έναν πολύ μεγάλο βαθμό τον σκοπό της, αφού η πλειοψηφία των θεατών που την παρακολουθεί διαμένει σε ένα μόνιμο κατάλυμα. Γνωρίζουμε εντούτοις ότι υπάρχουν άτομα που όχι μόνο στερούνται την ατομική κατοικία και δεν μπορούν προφανώς να τηρήσουν τις τηρούμενες αποστάσεις, αλλά συνωστίζονται σε δομές υποδοχής και ταυτοποίησης προσφύγων που καταρρέουν μάλιστα κατά την διάρκεια δυσμενών καιρικών φαινομένων. Ιδιαίτερα αντιπροσωπευτικό είναι το παράδειγμα του προσωρινού κέντρου υποδοχής και ταυτοποίησης στον Καρά Τεπέ, βορειοανατολικά της Μυτιλήνης, που πλημμύρισε κατά την διάρκεια της τελευταίας κακοκαιρίας στα μέσα του Γενάρη. Επιπλέον, πολύ πρόσφατα η Κυβέρνηση παραδέχτηκε ότι οι πρόσφυγες που διαμένουν εκεί κινδυνεύουν, καθώς είναι εκτεθειμένοι σε υψηλή συγκέντρωση μολύβδου.
Η λεγόμενη «ατομική ευθύνη», για την οποία πολλάκις ακούμε στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, είναι σίγουρα η αρχή για την βελτίωση της κατάστασης, όχι μόνο για την υγεία αλλά και για τους υπόλοιπους τομείς της καθημερινότητας όπως η οικονομία, η εκπαίδευση κι ο χώρος των τεχνών. Η ατομική αυτή ευθύνη οφείλει να τεθεί αφετηρία για την θεμελίωση της αλληλουχίας και της αλληλοβοήθειας μεταξύ όλων των πολιτών κι όχι αφορμή για κοινωνική διάσπαση.
Στον αγώνα για την παλινόρθωση των ζωών όλων μας, οφείλουμε να είμαστε ενωμένοι. Μια ομάδα συμπαγής που θα περικλείει μέσα της κάθε κοινωνική ομάδα, χωρίς να διαχωρίζει την αξία ανθρώπινων ζωών, χωρίς εθνικά πρόσημα. Ας μείνουμε ενωμένοι, τόσο τώρα όσο και μετά το πέρασμα της πανδημίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- UNHCR urges prioritization of mental health support in coronavirus response, unhcr.org, διαθέσιμο εδώ
- Οι πρόσφυγες στη δίνη της πανδημίας, enainstitute.org, διαθέσιμο εδώ
