Της Άννας Κλειδά,
Σε κάθε αμφοτεροβαρή σχέση στην οποία λείπει η διαπραγματευτική ισοδυναμία των μερών και υπάρχει κίνδυνος να προσβληθούν τα συμφέροντα του αδύναμου συμβαλλόμενου μέρους όταν συντρέξουν δυσμενείς γι’ αυτό περιστάσεις, ο κρατικός νομοθέτης παρεμβαίνει με αναγκαστικού δικαίου κανόνες που προασπίζουν τα εν λόγω συμφέροντα. Αυτό ακριβώς συμβαίνει και στην περίπτωση της θέσπισης προστατευτικής νομοθεσίας επί εργατικών ατυχημάτων εν γένει, και ειδικότερα ναυτεργατικών ατυχημάτων.
Ο ορισμός του ναυτεργατικού ατυχήματος προκύπτει από το συνδυασμό του άρθρου 66 Κ.Ι.Ν.Δ με το άρθρο 1 του ν.551/1915 . Σύμφωνα με το τελευταίο, που βρίσκει εφαρμογή και επί ναυτικής εργασίας, εργατικό ατύχημα στοιχειοθετείται όταν υπάρχει επενέργεια βίαιου συμβάντος, που επήλθε κατά την εκτέλεση της εργασίας ή εξ αφορμής αυτής σε εργαζόμενο ναυτικό και θεμελιώνει αξίωση αποζημίωσης. Βίαιο συμβάν θεωρείται κάθε έκτακτη και αιφνίδια επίδραση εξωτερικού αιτίου, μη αναγομένου αποκλειστικά σε οργανική ή παθολογική προδιάθεση του παθόντος, που δεν θα υπήρχε χωρίς την εργασία και την εκτέλεσή της κάτω από τις δεδομένες περιστάσεις. Ως ατύχημα από βίαιο συμβάν λογίζεται και η νόσος του εργαζομένου, συνεπεία της οποίας επήλθε ο θάνατος αυτού, εφόσον προήλθε ή επιδεινώθηκε από την παροχή της εργασίας κάτω από εξαιρετικές και ασυνήθιστα δυσμενείς και ανώμαλες περιστάσεις. Γι’ αυτόν το λόγο κατά την σύναψη της συμβάσεως ναυτολογήσεως κάθε μέλος του πληρώματος προσκομίζει, εκτός από τα αποδεικτικά ναυτικής ικανότητας, και μία βεβαίωση της κατάστασης της υγείας του, η οποία θα λειτουργήσει ως τεκμήριο απόδειξης της ικανότητάς του να εργασθεί και να συνεργασθεί με άλλους. Έτσι, το βάρος της απόδειξης για την ασθένεια του ναυτικού κατά το στάδιο της ναυτολόγησης το έχει ο πλοιοκτήτης αφού ο εργαζόμενος πριν την κατάρτιση της σύμβασης εξετάζεται από ιατρούς που συνεργάζονται με την ιδία τη ναυτιλιακή εταιρεία.
Για να χαρακτηριστεί ένα ατύχημα ως ναυτεργατικό, πρέπει να επέρχεται στη βάση σχέσης εξαρτημένης εργασίας, έγκυρης ή άκυρης, οπότε και ο ναυτικός λαμβάνει κανονικά από τον πλοιοκτήτη το μισθό και υπάγεται στο διευθυντικό δικαίωμα, τον έλεγχο και την εποπτεία του ως προς τις συνθήκες παροχής της εργασίας του. Για να είναι η ναυτεργατική νομοθεσία δεκτική εφαρμογής, κατά τη δοκιμότερη άποψη, δεν είναι απαραίτητο η σύμβαση ναυτολόγησης να έχει εγγραφεί στο ναυτολόγιο. Δεδομένου ότι η εγγραφή αυτή έχει αποδεικτικό και όχι συστατικό χαρακτήρα για την εργασιακή σχέση και έχει θεσπιστεί κατά κύριο λόγο για την προστασία των ναυτικών, αν εξαρτιόταν η εφαρμογή της ναυτεργατικής νομοθεσίας από την τήρηση δημοσιότητας, θα ματαιωνόταν αυτός ακριβώς ο προστατευτικός σκοπός των διατάξεων. Επομένως, η σχέση εργασίας είναι έγκυρη από τη στιγμή που ο ναυτικός επιβιβάστηκε στο πλοίο και ανέλαβε υπηρεσία, ανεξαρτήτως εγγραφής. Τέλος, θα πρέπει να υπάρχει ο αναγκαίος αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ του βίαιου συμβάντος και της εργασίας, ο οποίος μπορεί να είναι είτε άμεσος, όταν το συμβάν λαμβάνει χώρα κατά την εκτέλεση της εργασίας, είτε έμμεσος, όταν απλώς η εργασία δημιουργεί τους αναγκαίους όρους για την επέλευση του ατυχήματος (π.χ. ατύχημα κατά τη διαδρομή προς επιβίβαση στο πλοίο). Όσον αφορά σε ειδικότερες περιπτώσεις, η αυτοκτονία μπορεί να υπαχθεί στην έννοια του ναυτεργατικού ατυχήματος μόνο όταν οι συνθήκες εργασίας είναι τόσο δυσμενείς και ασυνήθεις, ώστε καθίστανται ικανές να άρουν τον καταλογισμό. Αντίθετα, οι περιπτώσεις υπαίτιας μέθης όπως και αφροδίσιων νοσημάτων δεν δύνανται να υπαχθούν στην εν λόγω έννοια, ενώ επί καρκινοπαθών εφαρμόζεται η ναυτεργατική νομοθεσία μόνο αν ο εργοδότης εξακολουθεί να αξιώνει από αυτούς παροχή εργασίας ίσης ποσότητας και ποιότητας παρά τη γνώση της ασθένειάς τους.
Η ευθύνη του εργοδότη-πλοιοκτήτη σε περίπτωση ναυτεργατικού ατυχήματος θεμελιώνεται τόσο στις διατάξεις του κοινού δικαίου, όσο και στις ειδικότερες διατάξεις της ναυτεργατικής νομοθεσίας. Κατά το κοινό δίκαιο, για να στοιχειοθετηθεί ευθύνη του εργοδότη πρέπει να πληρούνται οι όροι της αδικοπραξίας κατά 914 ΑΚ (πράξη ή παράλειψη, παρανομία, υπαιτιότητα, ζημία, αιτιώδης σύνδεσμος) ή της πρόστησης κατά 922 ΑΚ, αφού ο εργοδότης ευθύνεται για τις πράξεις των προσώπων που χρησιμοποιεί κατά την εκτέλεση της εργασίας. Αν αποκλειστικά υπαίτιος του ατυχήματος είναι ο εργαζόμενος, ο εργοδότης απαλλάσσεται από την ευθύνη. Κατά τον ν. 551/1915 η ευθύνη του εργοδότη είναι αντικειμενική, δηλαδή επέρχεται ανεξαρτήτως υπαιτιότητας του. Πρόκειται για ευθύνη από διακινδύνευση αφού ο εργοδότης είναι ο κάτοχος πηγής ιδιαίτερων κινδύνων, αλλά και το πρόσωπο που προσπορίζεται ή αναμένει τα οφέλη από την παροχή της εργασίας. Πέραν από τις αστικές συνέπειες, ευθύνεται και με βάση της διατάξεις του Ποινικού Κώδικα, ανάλογα με το είδος της αμέλειας, των αριθμό των παθόντων και την έκταση της βλάβης. Αν το ατύχημα οφείλεται σε πράξη τρίτου προσώπου, ξένου προς την ναυτική εργασία, τότε για να στοιχειοθετηθεί ευθύνη θα πρέπει να συντρέχουν οι προϋποθέσεις της αδικοπραξίας κατά 914 ΑΚ. Σε αυτή την περίπτωση ο παθών ή οι διάδοχοι του μπορούν να στραφούν τόσο κατά του εργοδότη, όσο και κατά του τρίτου.
Κατά το αρ. 66 ΚΙΝΔ, όταν ο ναυτικός ασθενήσει, δικαιούται τον μισθό και νοσηλεύεται με δαπάνες του πλοίου. Εάν η σύμβαση ναυτολόγησης λυθεί εξαιτίας της ασθένειας και ο ναυτικός νοσηλεύεται εκτός του πλοίου, δικαιούται νοσήλια και μισθό εφόσον διαρκεί η ασθένεια, όχι όμως περισσότερο από τέσσερις μήνες. Το χρονικό αυτό διάστημα άρχεται από τη λύση της σύμβασης λόγω ασθένειας, που στις περισσότερες περιπτώσεις συμπίπτει με την αποβίβαση του ασθενούντος ναυτικού στην ξηρά. Αν ο ναυτικός υπέστη από αυτό ανικανότητα για εργασία, εφαρμόζονται και οι ειδικές διατάξεις για την αποζημίωση εκείνων που έπαθαν ατύχημα στην εργασία τους. Από τις διατάξεις του ως άνω άρθρου προκύπτει ότι ο ναυτικός όταν η ασθένειά του προήλθε από εργατικό ατύχημα, δικαιούται μισθό ασθενείας, νοσήλια και αποζημίωση για το εργατικό ατύχημα, αν απ` αυτό έμεινε ισόβια ή πρόσκαιρα ανίκανος για εργασία. Επίσης, επιτρέπεται η σωρευτική άσκηση της αξίωσης για μισθούς ασθενείας με την αποζημίωση του Ν. 551/1915, όπως προβλέπεται στα άρθρα 3 και 7 αυτού, και δεν τίθεται ζήτημα επικάλυψης τους. Έχει δηλαδή ο ναυτικός αυτοτελείς και ανεξάρτητες αξιώσεις, οι οποίες δεν έχουν αντικείμενο την ίδια παροχή και αποβλέπουν στην επίτευξη άλλου σκοπού και υπόκεινται σε διαφορετική η καθεμία παραγραφή. Βέβαια, από τις διατάξεις των άρθρων 289 και 291 ΚΙΝΔ προκύπτει ότι οι αξιώσεις του πλοιάρχου και του πληρώματος βάσει της συμβάσεως ναυτολογήσεως ως προς την πληρωμή των μισθών και λοιπών παροχών παραγράφονται μετά ένα έτος από του τέλους του έτους κατά το οποίο έχει γεννηθεί η αξίωση και είναι δυνατή η δικαστική αυτής επιδίωξη, ενώ η παραγραφή διακόπτεται με την έγερση της αγωγής. Τέλος, εφόσον αποδειχθεί ότι το συμβάν οφείλεται σε υπαιτιότητα του εργοδότη, επιδικάζεται και χρηματική ικανοποίηση ηθικής βλάβης στον παθόντα ναυτικό ή, σε περίπτωση θανάτου, ψυχικής οδύνης στην οικογένεια του θύματος κατά 932 ΑΚ, πέραν της πλήρους αποζημίωσης για απώλεια συντήρησης ή διατροφής, έξοδα κηδείας κ.α.. Η προστατευτική λειτουργία των ανωτέρω διατάξεων τις καθιστά αναγκαστικό δίκαιο, πράγμα που σημαίνει ότι είναι άκυρη οποιαδήποτε παρέκκλιση με συμφωνία των μερών. Η πρακτική αυτή είναι σύμφωνη και με τον ηθικό ρόλο που το δίκαιο καλείται να διαδραματίσει στο πλαίσιο των καθημερινών βιοτικών σχέσεων.
Πηγές
- ΠρΠειρ 620/2017, ΕφΠειρ 355/2013
- Διπλωματική εργασία της Πλασταρά Γλυκερίας με τίτλο «Το ναυτεργατικό ατύχημα”, διαθέσιμη εδώ
- Πτυχιακή Εργασία της Καγιώργη Νίκης με τίτλο «Το ναυτεραγτικό ατυχημα», διαθέσιμη εδώ
- https://pavlakis-partners.gr/eidikeysi/naytergatiko/
