Του Βασίλη Δημόπουλου,
Η συγκρότηση και η δράση του Ιερού Λόχου, στις αρχές του 1821, υπό το πρόσταγμα του Αλέξανδρου Υψηλάντη, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα τεκμήρια της μαχητικότητας και του θηριώδους μένους των Ελλήνων έναντι των Οθωμανικών δυνάμεων, με μακροπρόθεσμο στόχο την ανεξαρτητοποίηση και απελευθέρωση της Ελλάδας από τον αφόρητο Τουρκικό ζυγό. Τα ιδεώδη, βέβαια, που ενυπήρχαν στο σκεπτικό των μαχητών του Ιερού Λόχου, διαπερνούν τα όρια της Επανάστασης, αποτυπώνοντας εξαιρετικά τη δυσκολία των Επαναστατικών χρόνων.
Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, γιος ενός ηγεμόνα στη περιοχή της Μολδοβλαχίας, αναλαμβάνει το 1820, σε ηλικία 28 μόλις ετών, την αρχηγία της Φιλικής Εταιρείας, σηματοδοτώντας, οργανωμένα πλέον, την απαρχή ενός μακροχρόνιου αγώνα, που αποκλειστικό στόχο είχε την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Οθωμανούς. Την ίδια χρονιά, λοιπόν, εκδίδει την προκήρυξη ανεξαρτησίας με αναφορά προς το τέλος της του εμβληματικού «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος», παραιτείται από τον τσαρικό Στρατό, όπου είχε ανέλθει στο βαθμό του Συνταγματάρχη, και αφοσιώνεται ολοκληρωτικά στην τέλεση των προαναφερόμενων στόχων.
Έτσι, λίγους μήνες αργότερα, το Φεβρουάριο του 1821, περνάει τον ποταμό Προύθο και υψώνει τη σημαία της Επαναστάσεως στο Ιάσιο της Μολδοβλαχίας. Σχεδόν άμεσα, εκδίδεται διακήρυξη προς το Έθνος και γενική έκκληση σε νέους και σπουδαστές από όλη την Ευρώπη, ώστε να συγκεντρωθούν στη Μολδαβία. Ύστερα από λίγες μόλις ημέρες, καταφθάνουν περισσότεροι από 500 σπουδαστές, προερχόμενοι από τις Ελληνικές παροικίες της Ευρώπης, συγκροτώντας τον Ιερό Λόχο.
Εάν προσπαθήσουμε να δώσουμε έναν ορισμό ως προς περί τίνος πραγματικά επρόκειτο ο Ιερός Λόχος κατά τα επαναστατικά χρόνια, θα μπορούσε να εννοηθεί πως θεωρούταν το πρώτο οργανωμένο στρατιωτικό σώμα της Ελληνικής Επανάστασης, το οποίο αποτελούταν κατά κύριο λόγο από σπουδαστές και εθελοντές, από τις Ελληνικές παροικίες. Ωστόσο, η συνολική έννοια του Ιερού Λόχου, δύναται να ερμηνευτεί διαφορετικά. Ο ίδιος ο Υψηλάντης, μάλιστα, απέδωσε το εν λόγω όνομα στο ιδρυθέν στρατιωτικό σώμα, για λόγους φρονηματισμού και αναβίωσης της παλαιάς αίγλης, προσπαθώντας να συνδυάσει τη δυναμική του σώματος με εκείνη που υπήρχε από τον Ιερό Λόχο Θηβών στην αρχαία Ελλάδα.
Ο Ιερός Λόχος των Θηβών, λοιπόν, υπήρξε μία από τις κορυφαίες πολεμικές μονάδες της αρχαιότητας. Δημιουργήθηκε στη Θήβα, όταν η πόλη βρισκόταν ακόμα υπό την κυριαρχία της Σπάρτης, ως μία μέθοδος πολεμικής αμυντικής προσέγγισης. Η ιδιαιτερότητα που εμφάνιζε ως κύριο χαρακτηριστικό ο Ιερός Λόχος της αρχαιότητας, ήταν πως αποτελούταν από ζευγάρια επιστήθιων φίλων – εραστών. Ο όρος εραστές μπορεί να προσεγγιστεί από πολλές διαφορετικές οπτικές όσον αφορά την ακριβή του σημασία στην αρχαιότητα, όμως, δε βρίσκεται πολύ μακριά από την έννοια που κατέχει στις μέρες μας. Σκοπός της συγκεκριμένης μεθόδου υπήρξε η προφύλαξη του αδιάσπαστου της αμυντικής γραμμής των Ιερολοχιτών. Ο Υψηλάντης, θέλοντας να προσδώσει το απαιτούμενο κύρος στο στρατιωτικό του σώμα, επέλεξε να συνεχίσει την ιστορία της πολεμικής μεθόδου της αρχαίας Θήβας, αποδίδοντας της, ωστόσο, διαφορετική προσέγγιση και οργάνωση.
Πρώτη πράξη του σπουδαίου Αρχιστράτηγου, όπως τον χαρακτήριζαν οι υπόλοιποι Φιλικοί, ήταν η τέλεση ορκωμοσίας για τους Ιερολοχίτες. Μεταξύ άλλων, οι πολεμιστές του Ιερού Λόχου, υπόσχονταν να μάχονται «υπέρ πίστεως και πατρίδος», όπως χαρακτηριστικά αποζητούσε ο Υψηλάντης και οι Φιλικοί, να μην παραιτούνται ποτέ από τα όπλα τους και να πολεμούν συνεχώς κάθε εχθρό του Έθνους με τα ιδεώδη της απελευθέρωσης της Ελλάδας συνεχώς παρόντα στον τρόπο σκέψης τους. Ο Υψηλάντης, μάλιστα, δημιούργησε και αποκλειστική σημαία για τον Ιερό Λόχο, που αποτελούταν από τρία χρώματα, το κόκκινο, το άσπρο και το μαύρο. Στη μία πλευρά της σημαίας αναγραφόταν το «Εν Τούτω Νίκα» και υπήρχε στο κέντρο η εικόνα των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, ενώ στην άλλη πλευρά υπήρχε η εικόνα του Φοίνικα, ενός μυθικού ζώου, το οποίο, μαζί με το ταλαιπωρημένο γένος, θα αναγεννηθεί από τις στάχτες του.
Επιπροσθέτως, η στρατιωτική εκπαίδευση των Ιερολοχιτών, υπήρξε απαιτητική και αποσκοπούσε στη βέλτιστη αντιμετώπιση δύστροπων πολεμικών συνθηκών. Ο Υψηλάντης, είναι βέβαιο πως προσπάθησε να γαλουχήσει τους νέους πολεμιστές σύμφωνα με το εγχειρίδιο του Τσαρικού στρατού, όντας ο ίδιος μαθημένος σε παρόμοιες καταστάσεις, ωστόσο, για λόγους ίσως στρατιωτικού κύρους, επέλεξε να αναθέσει την εκπαίδευση των εθελοντών και σπουδαστών, καθώς και τη θέση του πρώτου διοικητή του σώματος, στο Γεώργιο Καντακουζηνό. Ο τελευταίος, υπήρξε συνταγματάρχης του Ρωσικού στρατού, διέθετε ελληνική παιδεία και θεωρούταν ένα από τα εξέχοντα μέλη της Φιλικής Εταιρείας. Στο πλευρό του Καντακουζηνού, ο Αρχιστράτηγος τοποθέτησε ως στρατηγούς τους Σούτσο, Δρακούλη, Βαλσαμάνη και Ρίζο, οι οποίοι μετέπειτα έμειναν γνωστοί για την αυτοθυσία που παρουσίασαν στις μάχες που έλαβαν μέρος. Ο Ιερός Λόχος, διέθετε, επίσης, ένα ιππικό σώμα, το οποίο δημιουργήθηκε έπειτα από δωρεά του ηγεμόνα της Μολδαβίας, Μιχαήλ Σούτσου.
Στις αρχές Μαρτίου του 1821, ο Υψηλάντης υψώνει τη σημαία της επανάστασης στο Βουκουρέστι και έρχεται αντιμέτωπος με τον Οθωμανικό στρατό σε διάφορες περιοχές, όπως το Γαλάτσι, το Δραγατσάνι, τη Σλάτινα, το Σκούλενι κ.ά.. Η μάχη, ωστόσο, στην οποία άφησε ανεξίτηλο το σημάδι του το στρατιωτικό σώμα του Ιερού Λόχου, υπήρξε εκείνη στην περιοχή του Δραγατσανίου.
Το καλοκαίρι του 1821, έχοντας απομακρυνθεί από την περιοχή του Γαλατσίου, προχωρώντας σε εκείνη του Ρίμνικο, ο Υψηλάντης αντιλαμβάνεται πως τα μόνα αντίπαλα στρατεύματα πλησίον εκείνου και των στρατιωτών του, βρίσκονταν στο χωριό Δραγατσάνι, περίπου 8 ώρες σε απόσταση. Χωρίς να διαθέτει, όμως, πληθώρα επιλογών, αποφασίζει να επιτεθεί στους Οθωμανούς που βρίσκονταν στην εν λόγω περιοχή και να διευθύνει ο ίδιος τους Φιλικούς και τα στρατεύματα τους. Δίνει, λοιπόν, σαφείς οδηγίες στους αρχιστράτηγούς του, να κινηθούν τμηματικά προς το Δραγατσάνι και να μην προχωρήσουν αυτόνομα σε καμία επιθετική κίνηση, έως ότου συγκεντρωθούν όλες οι δυνάμεις. Η ισχυρή βροχόπτωση, επίσης, δυσκόλευε μία αιφνιδιαστική επίθεση και ο Υψηλάντης επιθυμούσε να επιτεθούν εκείνος και τα στρατεύματα του την επόμενη ημέρα, 7 του Ιουνίου.
Ωστόσο, τις μέχρι πρότινος απαράβατες οδηγίες του αρχηγού της Φιλικής Εταιρείας, αψήφησε ο στρατηγός Καραβιάς. Παρατηρώντας τον Τούρκο αρχηγό του Δραγατσανίου, Καρά Φέιζ, να πυρπολεί τα σπίτια του χωριού και φοβούμενος τυχόν γενίκευση της πυρπόλησης των οικιών και μετέπειτα φυγής των Οθωμανών, αποφάσισε να επιτεθεί στους Τούρκους της περιοχής με τα στρατεύματά του. Οι φαινομενικά έγκλειστοι Τούρκοι, ωστόσο, ειδοποίησαν έγκαιρα τους συμπατριώτες τους που βρίσκονταν σε 3 μονές πλησίον του Δραγατσανίου, ζητώντας τους βοήθεια. Ύστερα από μερικές ώρες, κατέφθασαν περίπου 1500 άνδρες, μέγεθος σχεδόν διπλάσιο από τους Έλληνες που είχαν επιτεθεί. Πολλοί από τους Έλληνες πολεμιστές τράπηκαν σε φυγή, ενώ μερικοί από τους στρατηγούς, όπως ο Καραβιάς και οι άνδρες του, έμειναν να πολεμήσουν.
Προς βοήθεια, λοιπόν, έσπευσε ο Ιερός Λόχος, που μόλις κατέφθανε στη γύρω περιοχή, μαζί με 100 περίπου ιππείς. Παρά τη συνεχή ταλαιπωρία από τις βροχές και την πείνα, οι Ιερολοχίτες εισήλθαν στο πεδίο της μάχης με ενθουσιασμό και αυτοπεποίθηση. Ξεκίνησαν να πολεμούν με τόλμη τις οκταπλάσιες από εκείνους στρατιωτικές δυνάμεις των Οθωμανών, με τη δαιδαλώδη εκπαίδευσή τους ως ασπίδα, υπό τους ήχους ηχηρών εμβατηρίων. Κατάφεραν να διαχειριστούν πολλές επιθετικές ενέργειες των Τούρκων, πολεμώντας δίχως να υποταχθεί το ηθικό τους, παρά την ανεπάρκεια πυρομαχικών. Όταν οι Τούρκοι επιχειρούσαν νέα επίθεση εναντίον τους, οι Ιερολοχίτες δεν δίσταζαν να χρησιμοποιήσουν ως κύριο όπλο τους τη λόγχη τους για να αντεπιτεθούν.
Οι συχνές, ωστόσο, επελάσεις των Τούρκων ιππέων και τα πυκνά πυρά, αραίωναν ολοένα και περισσότερο τις τάξεις του Ιερού Λόχου. Σταδιακά, με το πέρασμα της μάχης, ένας στρατιώτης ύστερα από τον άλλον κείτονταν νεκροί στο έδαφος. Συνολικά, στη μάχη του Δραγατσανίου από τους Ιερολοχίτες, πέθαναν 25 υπαξιωματικοί και περίπου 180 στρατιώτες, από τους 373 που πολέμησαν. Οι υπόλοιποι, είτε κατέφυγαν σε φυγή, είτε πιάστηκαν αιχμάλωτοι και έπειτα αποκεφαλίσθηκαν. Ο τελικός απολογισμός, αν και τραγικός στην έκβαση της μάχης, ανύψωσε στο πάνθεον των ηρώων του Αγώνα τους δεκάδες νέους και εθελοντές που πρόφτασαν στη Μολδαβία και πολέμησαν σθεναρά και αποφασιστικά τους Οθωμανούς, με στόχο την απελευθέρωσή τους.
Τη συγκεκριμένη τόλμη και το απαράμιλλο σθένος που παρουσίασε ο Ιερός Λόχος, θέλησαν να αναβιώσουν, πριν δύο χρόνια, το Φεβρουάριο του 2019 στην Αθήνα, ο Σύλλογος Φίλοι της Μουσικής «Διονύσιος Σολωμός», σε μία προσπάθεια αποτίμησης ενός φόρου τιμής στους δεκάδες θαρραλέους νέους που έχασαν τη ζωή τους στο Δραγατσάνι. Η Φιλαρμονική του Συλλόγου ενδύθηκε με αντίγραφο της στολής που φορούσαν οι Ιερολοχίτες, που σύμφωνα με καταγραφές μερικών στρατηγών αλλά και του Αλέξανδρου Υψηλάντη, ήταν φτιαγμένες από μαύρη τσόχα, ένα μακρύ μαύρο χιτώνιο ως τα πόδια και ψηλό χωρίς γείσο κάλυμμα κεφαλής.
Ο Σύλλογος, επίσης, φρόντισε να οπλιστεί με αντίγραφα όπλων της εποχής, ενώ παράλληλα, το τελετουργικό περιελάμβανε πορεία υπό τους ήχους εμβατηρίων, όπως ακριβώς οι Ιερολοχίτες λέγεται ότι εισήλθαν στη μάχη. Στο τέλος της πορείας, κατατέθηκαν στεφάνια στο μνημείο του άγνωστου στρατιώτη και πραγματοποιήθηκαν ομιλίες στο πλαίσιο της γενικότερης εκδήλωσης από διακεκριμένα πρόσωπα του ιστορικού χώρου, όπως η Ιστορικός και Επιμελήτρια του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου, Νικολέττα Ζυγούρη, ο Κοσμήτορας της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών και Πολιτισμικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου Καθηγητής, Νικόλαος Ζαχαριάς και ο πρώην Αντιπρόεδρος της Βουλής, Γεώργιος Σούρλας, ο οποίος, μάλιστα, υπήρξε κεντρικός ομιλητής.
Συνοψίζοντας, ο Ιερός Λόχος αποτέλεσε τεκμήριο θάρρους και μαχητικότητας των Ελλήνων και δη των νέων της Επανάστασης, οι οποίοι αψηφώντας τις οκταπλάσιες δυνάμεις των Οθωμανικών στρατευμάτων, κατόρθωσαν να μάχονται για την απώτερη ελευθερία της χώρας. Η δράση του στην Επανάσταση έμεινε βαθιά χαραγμένη στη μνήμη όλου του έθνους και η επιρροή που άσκησε ως στρατιωτικό σώμα φανερώνεται μέχρι και σήμερα. Καίριας σημασίας αποτελεί το γεγονός, πως κατά τη διάρκεια τόσο των Βαλκανικών Αγώνων, όσο και του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, υπήρξαν παρόμοιες στρατιωτικές ομάδες που τιτλοφορούσαν ως «Ιερός Λόχος», αποδίδοντας με αυτό τον τρόπο, ένα φόρο τιμής στους νέους του Δραγατσανίου, θέλοντας να συνεχιστεί η λαμπρή πολεμική παρακαταθήκη που άφησαν πίσω τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Συλλογικό Έργο (1976), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΒ΄. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών
- Βάσα Σολωμού – Ξανθάκη (2003), ΙΕΡΟΣ ΛΟΧΟΣ. Αθήνα: Εκδ. Κέδρος.
- Βασίλειος, Κρεμμυδάς (2016), Η Επανάσταση του 1821. Αθήνα: Εκδ. Gutenberg
- Agrinio Press (2021), Καταχειροκροτήθηκε η αναβίωση του Ιερού Λόχου στην Αθήνα (φωτό) [Πρόσβαση 20 Ιανουαρίου] Διαθέσιμο εδώ
