Του Μάριου Ντινάκους,
Η Δημοκρατία της Ρουάντα (Republic of Rwanda) βρίσκεται στην κεντρική και ανατολική Αφρική και συνορεύει στα δυτικά με τη Δημοκρατία του Κονγκό, στα βόρεια με την Ουγκάντα και στα νότια και νοτιοανατολικά με το Μπουρούντι και την Τανζανία αντίστοιχα. Η έκτασή της είναι 26.338 τ.χλμ. και ο πληθυσμός της ξεπερνά τα 12.5 εκατομμύρια περίπου. Αποτελεί, λοιπόν, πληθυσμιακά μια από τις μεγαλύτερες χώρες της υπο-Σαχάριας Αφρικής, ενώ η έκτασή της είναι μόλις το 19% της έκτασης της Ελλάδας και είναι η δεύτερη πιο πυκνοκατοικημένη χώρα της Αφρικής μετά τον Μαυρίκιο. Πρωτεύουσα της χώρας είναι το Κιγκάλι, το οποίο αποτελεί κέντρο καινοτομίας και τεχνολογίας και ξεχωρίζει για την καθαριότητα και την τάξη που το διέπει. Αξίζει να σημειωθεί ότι η χώρα δεν διαθέτει λιμάνια, οπότε το εμπόριο περνά από την Κένυα και την Τανζανία, ενώ διαθέτει τρία αεροδρόμια.
Επίσημη γλώσσα του κράτους είναι τα Κινιαρουάντα, τα οποία ομιλούνται από την πλειοψηφία των κατοίκων και ανήκουν στη γλωσσική οικογένεια της φυλής των Μπαντού. Επιπλέον γλώσσες που χρησιμοποιούνται από τους κατοίκους είναι τα Αγγλικά, τα Γαλλικά και τα Σουαχίλι. Εθνολογικά το κράτος, όπως και το Μπουρούντι, περιλαμβάνει κατά πλειοψηφία δυο φυλετικές ομάδες, τους Τούτσι (15%) και Χούτου (83%), οι οποίες έχουν συγκρουστεί μεταξύ τους αρκετές φορές. Η Ρουάντα είναι μέλος της Αφρικανικής Ένωσης, του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, της Κοινής Αγοράς της Ανατολικής και Νότιας Αφρικής, καθώς και της Κοινότητας Ανατολικής Αφρικής. Το νόμισμα που χρησιμοποιείται από την χώρα είναι το Φράγκο της Ρουάντας και εκδίδεται από την Κεντρική Τράπεζα της Ρουάντας από το 1964.
Η κατοίκηση της περιοχής ξεκίνησε από τον Μεσαίωνα με την εγκατάσταση των Τούτσι και των Χούτου. Έπειτα, αποικήθηκε από τους Γερμανούς (1894-1918) και τους Βέλγους (1918-1962), ωστόσο κατά τη διάρκεια της αποικιοκρατίας δημιουργήθηκε μια ενιαία διοικητική κοινότητα με το Μπουρούντι μέχρι και την ανεξαρτησία της Ρουάντας από το Βέλγιο.
Ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα, τόσο για τη χώρα όσο και για την Παγκόσμια Κοινότητα, είναι η Γενοκτονία των Τούτσι το 1994 από τους Χούτου. Για αρκετούς αιώνες η φυλή των Τούτσι ήταν πολιτικά και κοινωνικά κυρίαρχη και καταπίεζε τους Χούτου. Επίσης, υπήρχε διαχωρισμός των τάξεων και διαφορετική αντιμετώπιση από τους αποικιοκράτες, πράγματα τα οποία ενέτειναν την εμφύλια κρίση. Η εμφύλια διαμάχη εντάθηκε κυρίως από την Επανάσταση του 1959, όπου αρκετοί από την φυλή των Τούτσι μετανάστευσαν στο εξωτερικό. Το 1994, έτος ορόσημο για την έκβαση της εμφύλιας διαμάχης μεταξύ των φυλών, ο τότε Πρόεδρος της Ρουάντα, Juvénal Habyarimana, δολοφονήθηκε με την κατάρριψη του αεροπλάνου στο οποίο επέβαινε. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την αναζωπύρωση της έντασης και την έναρξη της γενοκτονίας της φυλής των Τούτσι από τους Χούτου, όπου συνολικά τα θύματα ήταν περίπου 500.000. Τα περισσότερα μέλη της φυλής των Τούτσι μετανάστευσαν στο εξωτερικό.
Μετά από τρεις μήνες αναρχίας και μαζικών δολοφονιών, ανέλαβε το Πατριωτικό Κόμμα (FPR) του Paul Kagame και, μετά από αρκετές μάχες με τη φυλή Χούτου, επικράτησε και δημιούργησε κυβέρνηση συνασπισμού. Από το 2000 ο αρχηγός του κόμματος ανέλαβε ως Πρόεδρος μέχρι και σήμερα. Γενικά η κυβέρνηση χαρακτηρίζεται για τις αυταρχικές τακτικές και την έλλειψη ελευθερίας λόγου, ωστόσο στόχος της είναι η οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Σύμφωνα με το πρόγραμμα του 2000, στόχος της κυβέρνησης είναι η Ρουάντα να βαδίσει στα ίδια μονοπάτια, όπως και η Σιγκαπούρη. Αυτό θα επιτευχθεί, σύμφωνα με την κυβερνητική ατζέντα, με την ανοικοδόμηση της χώρας, την κατασκευή σύγχρονου οδικού δικτύου και αεροδρομίων, την παροχή κοινωνικών υπηρεσιών, τον καθαρισμό όλων των περιοχών της χώρας και την προστασία του περιβάλλοντος, καθώς και με σαφή προσανατολισμό την οικονομική ανάπτυξη.
Για να γίνει αντιληπτή η μετάβαση της Ρουάντα σε μια πιο σύγχρονη οικονομία θα μελετηθούν το ΑΕΠ, οι δείκτες κοινωνικής ανάπτυξης, ο πληθωρισμός και οι Άμεσες Ξένες Επενδύσεις.
Το ΑΕΠ της χώρας βρίσκεται στο μονοπάτι της αυξητικής τάσης τις τελευταίες δυο δεκαετίες κυρίως λόγω του στόχου που είχε θέσει η κυβέρνηση για σταθερή οικονομική ανάπτυξη και αύξηση της απασχόλησης. Ωστόσο, τα γεγονότα του 1994 επηρέασαν δραστικά την οικονομία και κατ’ επέκταση την κοινωνία, με μείωση του ΑΕΠ στο μισό σε σχέση με τα επίπεδα της δεκαετίας του 1980. Οπότε η μελέτη του ΑΕΠ χωρίζεται σε δυο φάσεις· στην πρώτη έχουμε το ΑΕΠ πριν τη Γενοκτονία και στην δεύτερη το ΑΕΠ μετά από αυτήν.
Αρχικά, από την ανεξαρτησία της το 1961 η χώρα έλαβε σημαντική ενίσχυση από το εξωτερικό μέσω επενδύσεων και δανεισμού. Βελτιώθηκε το βιοτικό επίπεδο με την ενίσχυση της περίθαλψης και τη μείωση της βρεφικής θνησιμότητας. Επίσης, σημαντική ήταν και η ανάκαμψη του πρωτογενούς τομέα και η εξαγωγή αρκετών ποσοτήτων καφέ και τσαγιού καθώς και κασσίτερου. Όλα αυτά οδήγησαν το ΑΕΠ σε αυξητικές τάσεις μέχρι και το 1990. Ωστόσο, μετά από κατάρρευση των τιμών στα συγκεκριμένα αγαθά, σε συνδυασμό με την αύξηση του κυβερνητικού ελλείμματος και τη μείωση του πραγματικού ΑΕΠ, η οικονομία χρειαζόταν βοήθεια. Έτσι, το 1990 το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) ανέλαβε τη διάσωση της οικονομίας με πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής, το οποίο περιελάβανε μεταρρυθμίσεις σε αρκετούς τομείς της οικονομίας. Ενδεικτικά, υποτιμήθηκε το νόμισμα (μειώθηκε η αξία του) και, επίσης, μειώθηκαν οι κυβερνητικές δαπάνες και οι μισθοί των δημοσίων υπαλλήλων. Ωστόσο, η κυβέρνηση αδυνατούσε να εκπληρώσει τους όρους που είχε θέσει το ΔΝΤ. Έτσι, μετά από τέσσερα χρόνια συνεχούς πτώσης του ΑΕΠ, οι κοινωνικές εντάσεις ενισχύθηκαν και ο εμφύλιος του 1994 οδήγησε τη χώρα σε μια αρκετά δύσκολη κατάσταση λόγω της δραστικής μείωσης του πληθυσμού και του ΑΕΠ και της κατάρρευσης όλων των υποδομών.
Η δεύτερη φάση, ή αλλιώς η φάση της μετάβασης, χαρακτηρίζεται από συνεχή αύξηση του ΑΕΠ και ο μέσος ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης αγγίζει το 9%. Αυτός ο ρυθμός οφείλεται στην αύξηση των επενδύσεων από τον ιδιωτικό τομέα, λόγω των σταθερών φορολογικών συντελεστών, καθώς και στην εξάλειψη της γραφειοκρατίας, μεταρρυθμίσεις που αύξησαν τις Άμεσες Ξένες Επενδύσεις και την απασχόληση. Επιπλέον, σημαντικό είναι και το εμπόριο με τις άλλες χώρες για την αποτύπωση του ΑΕΠ. Βλέπουμε, λοιπόν, ότι οι εξαγωγές αυξήθηκαν λόγω της βελτίωσης των τιμών από τα αγαθά και τις υπηρεσίες που προσφέρει η χώρα. Κατά τη διάρκεια της μετάβασης, η παραγωγικότητα στον γεωργικό τομέα αυξήθηκε μετά από έτη συνεχούς μείωσης. Αυτό οφείλεται στη βελτίωση της τεχνολογίας και της απόδοσης του κεφαλαίου. Στον δευτερογενή και τριτογενή τομέα της οικονομίας παρατηρείται επίσης μια σημαντική βελτίωση. Βλέπουμε να σημειώνεται αύξηση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, βελτίωση της απασχόλησης των νέων και επενδύσεις στον τομέα των υπηρεσιών. Γενικά, ο μετασχηματισμός της οικονομίας επικεντρώνεται σε αρκετούς τομείς έτσι ώστε να επιτευχθεί μακροπρόθεσμη οικονομική ανάπτυξη.
Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της χώρας σε σύγκριση με τις αναπτυγμένες οικονομίες (ΟΟΣΑ) έχει αισθητή απόκλιση, γεγονός που οφείλεται στο ότι ο πληθυσμός αυξάνεται με υψηλότερο ρυθμό από το ΑΕΠ. Έτσι, λοιπόν, μπορεί να υπάρχει οικονομική ανάπτυξη, ωστόσο η κοινωνική ευημερία έχει σταθεροποιηθεί για μια μεγάλη περίοδο και στην ουσία δεν εξελίσσεται. Επιπλέον, σύμφωνα με τον δείκτη εισοδηματικής ανισότητας (GINI), το εισόδημα στη χώρα διανέμεται «άδικα», όπως φαίνεται και από το διάγραμμα. Έτσι, το μικρό κατά κεφαλήν ΑΕΠ, το χαμηλό-στάσιμο βιοτικό επίπεδο, η άδικη κατανομή του πλούτου διευρύνουν τις ανισότητες μεταξύ πλούσιων και φτωχών μέσα στην οικονομία. Επομένως, δεν γίνεται σωστή διαχείριση και αναδιανομή των εσόδων από τους φόρους που συγκεντρώνει το κράτος.
Ένας επίσης σημαντικός δείκτης που θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας είναι ο πληθωρισμός. Στη Ρουάντα ο πληθωρισμός είναι κάτω από το 10% για μεγάλες περιόδους και μόνο το 1994 λόγω της γενοκτονίας είχε αυξηθεί στο 55%, ενώ τα τελευταία χρόνια κινείται στα επίπεδα του 5%. Καθοριστικό ρόλο στις μεταβολές του πληθωρισμού της Ρουάντα διαδραματίζουν οι τιμές στα αγροτικά προϊόντα, οι εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών και λιγότερο η μεταβολή της ποσότητας του χρήματος. Τις τελευταίες δεκαετίες, η σταθεροποίηση οφείλεται στη σωστή διαχείριση των δημοσιονομικών, μέσω της σταθεροποίησης των κρατικών δαπανών, στη βελτίωση των όρων του εμπορίου καθώς και στη σταθεροποίηση του παραγωγικού κόστους του αγροτικού τομέα. Επίσης, μπορεί ο πληθωρισμός να μην επηρεάζεται αισθητά από την ποσότητα του χρήματος, ωστόσο μέσω του επιτοκίου (μείωσή του) οι πληθωριστικές πιέσεις έχουν σταθεροποιηθεί σε ικανά επίπεδα διαχείρισης. Έτσι, ο συνδυασμός άριστης δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής καθιστά τον πληθωρισμό ελεγχόμενο και κάτω του 5%.
Τα αποθέματα των άμεσων ξένων επενδύσεων έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια λόγω της πολιτικής σταθερότητας της Ρουάντα και των μέτρων που εστιάζουν στη βελτίωση του επιχειρηματικού κλίματος. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Έκθεση Επενδύσεων, οι εισροές αυξήθηκαν από 382 εκατομμύρια δολάρια το 2018 σε 420 εκατομμύρια δολάρια το 2019. Το απόθεμα άμεσων ξένων επενδύσεων υπολογίστηκε στα 2.6 δισεκατομμύρια δολάρια στο τέλος του 2019. Οι επενδύσεις στοχεύουν κυρίως στους τομείς της εξόρυξης, των κατασκευών και των ακινήτων, καθώς και στις υποδομές και στις νέες τεχνολογίες. Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία του Rwanda Development Board (RDB), οι κύριες επενδυτικές χώρες είναι η Πορτογαλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ινδία. Το 2019, η Ρουάντα κατέγραψε ρεκόρ επενδύσεων 2.46 δισεκατομμυρίων δολαρίων, το 37% των οποίων αποτελούσαν άμεσες ξένες επενδύσεις. Η κυβέρνηση της Ρουάντα επιδιώκει να προσελκύσει περισσότερες ΑΞΕ και το 2015 ενέκρινε ένα νέο επενδυτικό νομοσχέδιο με στόχο την παροχή φορολογικών ελαφρύνσεων και άλλων κινήτρων στους επενδυτές. Από την άλλη πλευρά, όμως, η μειωμένη ικανότητα του ανθρώπινου δυναμικού της Ρουάντα, οι κακές υποδομές και τα υψηλά λειτουργικά κόστη είναι από τους παράγοντες που περιορίζουν την προσέλκυση των επενδύσεων. Επίσης, πολύ σημαντικό ρόλο έπαιξε και η πολιτική αστάθεια της γειτονικής της χώρας, της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό, η οποία είχε αντίκτυπο σε ολόκληρη την περιοχή και αποθάρρυνε τις διεθνείς εταιρείες να επενδύσουν σε όλες τις γειτονικές χώρες.
Εν κατακλείδι, λόγω των συνεχών κυβερνητικών προσπαθειών για βελτίωση του επιχειρηματικού, επενδυτικού κλίματος και των συνθηκών διαβίωσης, η Ρουάντα σημείωσε εντυπωσιακή οικονομική ανάπτυξη, όπως βλέπουμε από τους μακροοικονομικούς της δείκτες και κυρίως στο ΑΕΠ και στις εξαγωγές των τελευταίων χρόνων. Με πολιτικές και μεταρρυθμίσεις που έχουν εφαρμοστεί, η Ρουάντα βρίσκεται στον σωστό δρόμο για τη μακροπρόθεσμη οικονομική ανάπτυξη και την ουσιαστική μετάβαση της οικονομίας της. Ωστόσο, αυτή η οικονομική ανάπτυξη δεν αντικατοπτρίζεται με συνεχή βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και του κατά κεφαλήν εισοδήματος, επομένως θα πρέπει το κράτος να αμβλύνει τις ανισότητες που υπάρχουν στην οικονομία της χώρας και να αυξήσει το διαθέσιμο εισόδημα των πολιτών. Η αντιμετώπιση προβλημάτων, όπως αυτό της εξάρτησης της χώρας από τον εξωτερικό δανεισμό και τον αγροτικό τομέα και του υψηλού εμπορικού ελλείμματος, είναι αρκετά σημαντική και πρέπει να λάβει χώρα σύντομα. Έτσι, με τη βελτίωση των δημοκρατικών θεσμών, της ελευθερίας και της πολιτικής σταθεροποίησης, η χώρα θα διέπεται από συνεχή οικονομική μεγέθυνση και ουσιαστική αύξηση του βιοτικού επιπέδου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Daniel Clay, Rwanda country profile, Retrieved from here
- Rwandan Genocide, Retrieved from here
- A brief history of Rwanda, Retrieved from here
- Rwanda: History, Retrieved from here
- Rwanda genocide: 100 days of slaughter, Retrieved from here
- Dickson Malinda,2012, Rwanda case study on economic transformation, Retrieved from here
- Rwanda 2012, Retrieved from here
- Xinshen Diao, Godfrey Bahiigwa, Angga Pradesh, 2014, The Role of Agriculture in the Fast-Growing Rwandan Economy: Assessing Growth Alternatives, Retrieved from here
- Martin Ruzima, 2015, A Study on Determinants of Inflation in Rwanda from 1970-2013, Retrieved from here
- Rwanda: foreign investment, Retrieved from here
- Rwanda Economic Snapshot, 2017, Retrieved from here
