Ιαπωνική αγορά εργασίας: Μία «ωδή» στη σεξιστική αντιμετώπιση των γυναικών

Της Κωνσταντίνας Οικονόμου,

Πάνω από το 60% των εργαζόμενων γυναικών στην Ιαπωνία έχουν αναγκαστεί να φορέσουν ψηλοτάκουνα παπούτσια στον χώρο εργασίας τους ή έχουν γίνει μάρτυρες ανάλογης, επώδυνης, υποχρέωσης των συναδέλφων τους, σύμφωνα με έρευνα. Σε ορισμένα εμπορικά καταστήματα, οι γυναίκες υπάλληλοι οφείλουν να «παρελαύνουν» φορώντας τακούνια τουλάχιστον 5 εκατοστών.

Το ζήτημα, όμως, δεν είναι τα ίδια τα ψηλά τακούνια. Είναι το τι ακριβώς αντιπροσωπεύουν τα ψηλά τακούνια∙ στην Ιαπωνία είναι ο βαθιά ριζωμένος μισογυνισμός. Στην κατάταξη του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, που αξιολογεί την ισότητα των φύλων στον εργασιακό τομέα, η Ιαπωνία βρίσκεται στην 110^η θέση ανάμεσα σε 149 χώρες, οπότε το πρόβλημα στην πραγματικότητα δεν είναι τα παπούτσια, αλλά η επιβολή ενός εσφαλμένου γυναικείου στερεότυπου.

Ο ενδυματολογικός κώδικας σε πολλές ιαπωνικές επιχειρήσεις είναι ιδιαίτερα άκαμπτος. Μερικές από αυτές απαγορεύουν στις γυναίκες, αλλά όχι στους άντρες, να φορούν γυαλιά, με τη δικαιολογία ότι προωθούν μία λιγότερο γυναικεία και φιλική εικόνα και απαιτούν τα «απαραίτητα» ψηλά παπούτσια. Παρά τις προοδευτικές εξελίξεις στην εργασιακή νομολογία τα τελευταία έτη, οι σεξιστικές διακρίσεις στον εργασιακό χώρο ευδοκιμούν στην Ιαπωνία, εξαιτίας της αντίστασης των παραδόσεων και πολιτισμικών κατεστημένων. Οι εργοδότες εξακολουθούν να πιστεύουν ότι τις γνώσεις, την εμπειρία και τις επικοινωνιακές ικανότητες των γυναικών που απαιτούνται για την κατάκτηση υψηλότερων θέσεων, μπορεί να εγγυηθεί μόνο η εξωτερική τους εμφάνιση.

Η πρακτική του ομοιόμορφου ενδυματολογικού κώδικα ξεκινά από πολύ νωρίς στην Ιαπωνία. Από την προσχολική φάση μέχρι και το λύκειο, η προσωπική έκφραση και η μοναδικότητα κατά κανόνα αποθαρρύνονται. Ο πειραματισμός με την εμφάνιση μέσω της μόδας και του μέικ-απ είναι απαγορευτικός στα περισσότερα σχολικά περιβάλλοντα, επομένως οι Ιάπωνες ζουν σε πλήρη εναρμόνιση με την ιδέα της κοινωνικής σημασίας της ενότητας και της ομοιομορφίας από πολύ μικρή ηλικία.

Μιας και στην Ιαπωνία αποτελεί παράδοση οι φοιτητές να εξασφαλίζουν μία θέση εργασίας πριν καν αποφοιτήσουν, η διαδικασία του Shukatsu, όπως αποκαλείται η καθορισμένη περίοδος διεξαγωγής των επαγγελματικών συνεντεύξεων, οι υποψήφιοι αναμένονται να κατέχουν, πέρα από ένα καταρτισμένο βιογραφικό, την αντίληψη να ακολουθούν πιστά τον αυστηρό ενδυματολογικό κώδικα, ή αλλιώς, να «ντύνονται για τον ρόλο». Η υπέρμετρα ανταγωνιστική και εξαντλητική αυτή εμπειρία ασκεί τρομακτική πίεση στους υποψήφιους, και ιδιαίτερα στον γυναικείο πληθυσμό, να φανούν τυπικοί με τις ενδυματολογικές τους επιλογές, διαφορετικά θα μπορούσαν να χάσουν μία εργασιακή ευκαιρία ζωής. Ο ανταγωνισμός αυτός έχει συμβάλλει φυσικά στην άνθιση μίας ολόκληρης βιομηχανίας αφιερωμένης στην σωστή «προετοιμασία» της εμφάνισης των υποψήφιων φοιτητών, προκειμένου να επιτύχουν στο Shukatsu. Οι αρμόδιοι για τις προσλήψεις και οι εταιρίες ενδυμάτων προσφέρουν εξαντλητικές οδηγίες για τα ρούχα, το κούρεμα αλλά ακόμη και για την στάση του σώματος κατά τη διάρκεια των συνεντεύξεων.

Η αυστηρότητα των Ιαπώνων εργοδοτών, που φαίνεται να θεωρούν ότι οι γυναίκες εργαζόμενοι οφείλουν να υπομένουν οποιαδήποτε επώδυνη ενδυματολογική απαίτηση, έχει ξεσηκώσει θύελλα αντιδράσεων και το 2019 άρχισαν να αποκτούν υπόσταση με το κίνημα #KuToo. Το λογοπαίγνιο #KuToo προέρχεται από τις λέξεις kutsu (=παπούτσια) και kutsuu (=πόνος), και είναι επηρεασμένο από το γνωστό πλέον κίνημα #MeToo. Το ιαπωνικό κίνημα εμπνεύστηκε η κυρία Yumi Ishikawa, η οποία έλαβε σαν απάντηση στο αίτημά της για την κατάργηση των ψηλοτάκουνων παπουτσιών στους χώρους εργασίας, την ανεπίσημη απάντηση του πρώην Υπουργού Εργασίας ότι «είναι απαραίτητα και πρέποντα».

Δυστυχώς, για μεγάλο χρονικό διάστημα οι γυναίκες στην ιαπωνική αγορά εργασίας θεωρούσαν φυσιολογικές και δεδομένες τόσο τις σεξιστικές διακρίσεις σε βάρος τους όσο και την καθιέρωση ενός «στρατιωτικού» κώδικα ενδυμασίας. Ωστόσο, οι πρόσφατες διαμαρτυρίες και τα αιτήματα για ριζικές αλλαγές φαίνεται να φέρνουν σταδιακά αποτελέσματα. Σε περισσότερα από 600 σχολεία κατά μήκος της χώρας έχει υπάρξει ελαστικοποίηση στους κανονισμούς ένδυσης ανάλογα με το φύλο, ενώ οι  Japan Airlines αντικατέστησαν την προσφώνηση των επιβατών ως «κυρίες και κύριοι» με το ουδέτερο «προς όλους τους επιβάτες». Η χώρα, βέβαια, έχει μπροστά της μακρύ δρόμο για την ουσιαστική εξάλειψη των φυλετικών διακρίσεων και την εξίσωση της διαφορετικότητας.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• A Tokyo Medical School Rigged Exam Results To Favour Men. But Japan’s Sexism Problem Runs Even Deeper, Amnesty International, διαθέσιμο εδώ

• Shukatsu sexism: The Japanese jobseekers fighting discrimination, BBC, διαθέσιμο εδώ

• Japanese women rebel against painful dress codes, The Economist, διαθέσιμο εδώ
• Head Over Heels, Metropolis Japan, διαθέσιμο εδώ