Η ιστορία της «δίκης των έξι» μέσα από την ετυμηγορία της

Του Άγγελου Μεταλλίδη,

Η δίκη των έξι άρχισε στις 31 Οκτωβρίου 1922. Ο χαρακτηρισμός «δίκη των έξι» έχει επικρατήσει στην ιστορία της Ελλάδας για να περιγράψει το στρατοδικείο από το οποίο πέρασαν υψηλόβαθμοι πολιτικοί και στρατιωτικοί μετά από τη Μικρασιατική καταστροφή. Το ρόλο του επικεφαλής της ανακριτικής επιτροπής είχε ο υποστράτηγος Θεόδωρος Πάγκαλος, ενώ τον συνεπικουρούσαν οι συνταγματάρχες Ιωάννης Καλογεράς και Χαράλαμπος Λούφας.

Η ανακριτική επιτροπή αποφάσισε, πως έξι πρόσωπα που κατείχαν κομβικές θέσεις εκείνη την περίοδο θα πρέπει να οδηγηθούν σε δίκη για να διαλευκανθούν οι αιτίες της καταστροφής. Έτσι, η έκθεση για την εκκίνηση των διαδικασιών υπογράφηκε στις 24 Οκτωβρίου (δημοσιεύθηκε όμως 2 μέρες αργότερα στον τύπο) και η κατηγορία ήταν η εσχάτη προδοσία. Κατηγορούμενοι ήταν οι Γεώργιος Χατζανέστης (διοικητής της στρατιάς της Μικράς Ασίας), Δημήτριος Γούναρης (πρώην πρωθυπουργός), Μιχαήλ Γούδας (υποναύαρχος και πρώην υπουργός), Ξενοφών Στρατηγός (υποστράτηγος και πρώην υπουργός), Νικόλαος Στράτος (πρώην πρωθυπουργός), Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης (πρώην πρωθυπουργός), Νικόλαος Θεοτόκης και Γεώργιος Μπαλτατζής (που είχαν θητεύσει ως υπουργοί των στρατιωτικών και οικονομικών).

Οι κατηγορούμενοι επιθυμούσαν το σχηματισμό ενός Ειδικού Δικαστηρίου, σύμφωνα με το νόμο περί ευθύνης Υπουργών, ωστόσο ο Πάγκαλος απέρριψε το αίτημά τους. Από τα πρόσωπα που αναφέραμε παραπάνω οι εφτά ήταν πολιτικοί κι ο ένας στρατιωτικός. Το δικαστήριο αποφάσισε την καταδίκη των έξι εξ αυτών σε θάνατο, εξού και η ονομασία «δίκη των έξι». Οι εργασίες του δικαστηρίου διήρκεσαν από τις 31 Οκτωβρίου μέχρι τις 15 Νοεμβρίου του 1922, στο κτήριο της Βουλής, στο οποίο είχε διαμορφωθεί ειδική αίθουσα. Το αποτέλεσμα της δίκης ήταν μια έκφανση του εθνικού διχασμού που επικρατούσε εκείνη την εποχή.

Από το κατηγορητήριο που σχηματίστηκε αξίζει να δούμε κάποια βασικά στοιχεία. Στο 2^ο τμήμα της απόφασης γινόταν αναφορά στη Βόρεια Ήπειρο και τα Δωδεκάνησα που στην αρχή είχαν παραχωρηθεί στην Ελλάδα (μετά κι από τη συμφωνία Βενιζέλου-Τιττόνι του 1919), αλλά το δικαστήριο θεώρησε πως δεν έλαβαν τις κατάλληλες αποφάσεις για τη διασφάλισή τους και πως οι ενέργειες των κατηγορουμένων ευνοούσαν τα «συμφέροντα ξένης Δυνάμεως». Έπειτα, το 4^ο τμήμα στηριζόταν στο σκεπτικό πως είχαν τοποθετηθεί τόσο σε ανώτερες όσο και σε κατώτερες στρατιωτικές θέσεις άτομα που δε διέθεταν ούτε πολεμική εμπειρία ούτε την ικανότητα να ηγηθούν του στρατεύματος, ενώ ταυτόχρονα είχαν απομακρυνθεί έμπειρα στελέχη.

Ακολούθως, το 7^ο άρθρο αναφέρει ότι δεν άκουσαν τις συμβουλές του Διοικητή της Στρατιάς, που δε συμφωνούσε με την περαιτέρω πορεία προς την Άγκυρα, ύστερα κι από την κατάληψη του Δορυλαίου. Στη συνέχεια του ίδιου άρθρου, διαβάζουμε ότι η απόφαση για συνέχιση των επιχειρήσεων έβρισκε σύμφωνο και τον τέως Βασιλιά Κωνσταντίνο, ο οποίος θεωρούσε το δικαστήριο πως επηρέασε και την απόφασή τους, που οδήγησε τελικά στον «ηθικόν κλονισμόν». Τέλος, το 12^ο άρθρο ανέφερε πως στράφηκαν προς τη Θράκη δυνάμεις από τη Μ. Ασία δίχως κάποια σοβαρή αιτία, πράγμα που συνέβαλε στην αποδυνάμωση του στρατού κι έδωσε το προβάδισμα στον αντίπαλο που προχώρησε στην τελευταία και επιτυχημένη επίθεσή του, έτσι «επήλθεν ο επίλογος της εθνικής καταστροφής ην δια των προαναφερθέντων λόγων παρασκευάσατε».

Με αυτά κι άλλα στοιχεία προήλθε η απόφαση για την καταδίκη των έξι ατόμων για εσχάτη προδοσία και στις 15 Νοεμβρίου εκδίδεται η ετυμηγορία του δικαστηρίου που ανέφερε:

«Εν ονόματι του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Β΄ το Έκτακτον Στρατοδικείον συσκεφθεν κατά νόμον, κηρύσσει παμψηφεί τους μεν Γεώργιον Χατζανέστην, Δημήτριον Γούναρην, Νικόλαον Στράτον, Πέτρον Πρωτοπαπαδάκην, Γεώργιον Μπαλτατζήν και Νικόλαον Θεοτόκην εις την ποινήν του Θανάτου. Τους δε Μιχαήλ Γούδαν και Ξενοφώντα Στρατηγόν εις την ποινήν των ισοβίων δεσμών. Διατάσσει την στρατιωτικήν καθαίρεσιν των Γεωργίου Χατζανέστη αρχιστρατήγου, Ξενοφώντος Στρατηγού υποστρατήγου και Μιχαήλ Γούδα υποναυάρχου και επιβάλλει αυτούς τα έξοδα και τέλη. Επιδικάζει παμψηφεί χρηματικήν αποζημίωσιν υπέρ του Δημοσίου κατά του Δ. Γούναρη δραχμών 200 χιλιάδων, Ν. Στράτου δραχμών 335 χιλιάδων, Γ. Μπαλτατζή και Ν. Θεοτόκη δραχμών 1 εκατομμυρίου και Μ. Γούδα δραχμών 200 χιλιάδων. Εγκρίθη, απεφασίσθη και εδημοσιεύθη εν Αθήναι τη 15^η Νοεμβρίου 1922».

Σήμερα, μεγάλη μερίδα των μελετητών θεωρεί πως η καταδίκη των έξι προσώπων ήταν αποτέλεσμα της ικανοποίησης του λαϊκού αισθήματος και κατ’ επέκταση δε συνάδουν οι κατηγορίες περί εσχάτης προδοσίας. Κλείνοντας ειδικό ενδιαφέρον έχει η προσπάθεια ενός απογόνου των εκτελεσθέντων που προσέφυγε στον Άρειο Πάγο το 2008 για να δικαιώσει τη μνήμη τους. Τελικά 2 χρόνια αργότερα, το ανώτατο ακυρωτικό δικαστήριο αποφάσισε να άρει τις κατηγορίες.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Συλλογικό έργο, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΕ΄, εκδόσεις Εκδοτική Αθηνών, 1978
• Γρηγόρης Δαφνής, Η Ελλάδα μεταξύ δυο πολέμων 1923-1940, εκδόσεις Κάκτος, 1997