Της Κωνσταντίνας Κούγια,
«Μέχρι του 1821, η ιστορία της Ευρώπης, παρά τας γενναίας απόπειρας αι οποίαι είχον σημειωθεί εις την Ιταλίαν και αλλαχού, εφαίνετο υποκύπτουσα εις τα αναχρονιστικά συνθήματα. Εάν δεν απεφάσισαν οι Έλληνες να τολμήσουν ό,τι ετόλμησαν εις την Αγίαν Λαύραν και, παραλλήλως ή εν συνεχεία, καθ’ όλην την υπόδουλον χώραν, είναι ζήτημα εάν ο 19ος αιών θα εχαρακτηρίζετο σήμερον ως αιών των εθνοτήτων, δηλαδή της αποκαταστάσεως των εθνικών κρατών […]» (Παναγιώτης Κανελλόπουλος-Αθήνα 1975)
Ένα από τα κομβικά σημεία της Ευρωπαϊκής ιστορίας του 19ου αιώνα και το σημαντικότερο γεγονός στην ιστορία της Νεότερης Ελλάδας υπήρξε η Ελληνική Επανάσταση. Ο ξεσηκωμός των υπόδουλων Ελλήνων, το 1821, κατά του δυνάστη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας για ελευθερία ορίζει την αφετηρία τόσο της Εθνικής Παλιγγενεσίας όσο και τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι πρωταγωνιστές της Ελληνικής Επανάστασης, απέναντι στον Οθωμανό δυνάστη. Γνωστές και άγνωστες μορφές που αγωνίστηκαν για την ελευθερία και την αποτίναξη της οθωμανικής κυριαρχίας με σκοπό τη δημιουργία, την ίδρυση και την παρουσία του Ελληνικού Κράτους στον πολιτικό χάρτη του κόσμου.
Μία από τις προσωπικότητες του Αγώνα της Ανεξαρτησίας ήταν ο Μιχαήλ Σούτσος ή Βόδας, γεννημένος το 1784 στην Κωνσταντινούπολη. Γόνος της σπουδαίας, ομώνυμης, φαναριώτικης οικογένειας, μέλη της οποίας είχαν διακριθεί στη διοίκηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αλλά και ως ηγεμόνες στη Μολδοβλαχία. Από τα εφηβικά του χρόνια, ο γιός του Γρηγορίου Σούτσου και της Σεβαστής Τεδέσκου εγκαταστάθηκε στην αυλή του παππού του Μιχαήλ Α΄ Σούτσου (Μιχαήλ Δράκος-Σούτσος), ο οποίος ήταν οσποδάριος της Βλαχίας και αρχικά υπηρέτησε ως γραμματέας του Ιωάννη Καρατζά, μεγάλου διερμηνέα της Υψηλής Πύλης. Στην ηλικία των 28 ετών, παντρεύτηκε την κόρη του Ιωάννη Καρατζά, Λωξάντρα (ή Ρωξάνη) και χάρη στην εύνοια του πεθερού του, αλλά και στην έμφυτη κλίση του στην εκμάθηση ξένων γλωσσών διορίστηκε και ο ίδιος στη θέση του Μεγάλου Διερμηνέα, το 1812. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1819 τοποθετήθηκε, από το Σουλτάνο, ηγεμόνας της Μολδαβίας έχοντας ταυτοχρόνως θέση στο συμβούλιο του Μαχμούτ Β΄ ως ένας από τους κύριους συμβούλους του. Στη θέση αυτή, παρέμεινε μέχρι και το 1821 και μάλιστα ήταν ένας από τους συμβούλους, που το 1820, τάχθηκαν υπέρ της, άνευ όρων, καταστολής της ανταρσίας του Αλή Πασά.
Από τα τέλη του 1820, κατόπιν συσκέψεως των Φιλικών, είχε ληφθεί η απόφαση έναρξης της ελληνικής επανάστασης με στόχο μια πανβαλκανική εξέγερση των λαών της χερσονήσου κατά της Οθωμανικής Αρχής, μια ιδέα που πρώτος είχε συλλάβει ο Ρήγας Φεραίος. Η ακριβής ημερομηνία δεν είχε καθοριστεί επακριβώς μιας και υπήρχαν αλληλοσυγκρουόμενες απόψεις μεταξύ των επαναστατών αλλά την τοποθετούσαν χρονικά εντός του 1821. Η δέσμευση μεγάλων τουρκικών δυνάμεων στην Ήπειρο εναντίον του Αλή Πασά αποτελούσε μια ευνοϊκή συνθήκη, αλλά οι πληροφορίες που έφτασαν στους ηγέτες των επαναστατών μέσω των Άγγλων κατασκόπων κι έκαναν λόγο για την ενημέρωση της Υψηλής Πύλης σχετικά με το επαναστατικό σχέδιο, επηρέασαν την επίσπευση της εξέγερσης, τον Ιανουάριο του 1821, και μάλιστα συγχρονισμένα σε πολλές εστίες.
Ήδη από το Νοέμβριο του 1820, ο Μιχαήλ Σούτσος είχε μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία από τον ποστέλνικο Ιάκωβο Ρίζο Νερούλο. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, γνωρίζοντας ότι η περιοχή των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών Μολδαβίας και Βλαχίας βρισκόταν υπό την ηγεμονία του χριστιανού Μιχαήλ Σούτσου και απολάμβανε καθεστώς αυτονομίας υπό την εγγύηση του τσάρου της Ρωσίας, αποφάσισε να αλλάξει τον αρχικό προσανατολισμό του και να αρχίσει την επανάσταση από τις Παραδουνάβιες περιοχές και όχι από την Πελοπόννησο. Η περιοχή τελούσε υπό ειδικό καθεστώς, που ευνοούσε τις γειτονικές, στη Ρωσία, επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και, ενώ τυπικά ανήκαν στην Αυτοκρατορία, τα οθωμανικά στρατεύματα δεν μπορούσαν να εισχωρήσουν δίχως τη σύμφωνη γνώμη της Ρωσίας. Σημαντικά τμήματα της περιοχής κατοικούνταν από χριστιανικούς πληθυσμούς κι ακόμα και αν η επανάσταση δεν πετύχαινε εκεί, θα μπορούσε αυτή η εξέγερση, στο βόρειο άκρο της Βαλκανικής χερσονήσου, να συντελέσει στην επιβράδυνση των οθωμανικών δυνάμεων καταστολής, ώστε να τελεσφορήσει η επανάσταση στη Νότια Ελλάδα.
Τον Ιανουάριο του 1821, ο Φιλικός Μιχαήλ Σούτσος, που διατηρούσε δύναμη ενόπλων, οριστικοποίησε τη συνεργασία του με τον πρίγκιπα Αλέξανδρο Υψηλάντη, που υπήρξε ο πολιτικός και στρατιωτικός ηγέτης της εξέγερσης έχοντας τη γενική ευθύνη των επιχειρήσεων. Η πρώτη επαναστατική ενέργεια των εξεγερμένων Ελλήνων εις βάρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας υπήρξε η επανάσταση στη Μολδαβλαχία. Στις 22 Φεβρουαρίου του 1821, ο Υψηλάντης εισέβαλε στη Μολδαβία και από την πλευρά του, ο Μιχαήλ Σούτσος έθεσε τη φρουρά στις διαταγές των επαναστατών καταβάλλοντας ταυτόχρονα μεγάλα χρηματικά ποσά για τις ανάγκες του στρατεύματος. Το κίνημα στη Μολδοβλαχία άρχισε να κάμπτεται μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, η επανάσταση που διήρκησε επτά σχεδόν μήνες, έληξε με ήττα των επαναστατών και ο Σούτσος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την έδρα του, στο Ιάσιο υπό την πίεση των Βογιάρων που τον είχαν κηρύξει έκπτωτο, μιας και είχε αποκηρύξει την οθωμανική επικυριαρχία συμμετέχοντας στην επανάσταση.
Την ίδια περίοδο, ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄, δεχόμενος πιέσεις από την Υψηλή Πύλη και αντιλαμβανόμενος τις θηριωδίες που θα επακολουθούσαν, οι οποίες θα ισοδυναμούσαν με γενοκτονία, αποφάσισε να διαχωρίσει τη θέση της Εκκλησίας από την Επανάσταση. Παρά τις σχέσεις του με τη Φιλική Εταιρία και τη συμμετοχή του στις προετοιμασίες της επανάστασης, προχώρησε στον αφορισμό τόσο του Μιχαήλ Σούτσου όσο και του Αλέξανδρου Υψηλάντη από το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης. Ο Σούτσος κατευθύνθηκε αρχικά προς το Σκουλένι, χωριό της Μολδαβίας στον ποταμό Σίζα, ενώ στη συνέχεια, κατέφυγε στο Κισινάου της Ρωσίας. Μετά την παρέλευση μικρού χρονικού διαστήματος και στην προσπάθειά του να διαφύγει στην Ελβετία μέσω Αυστρίας, συνελήφθη και φυλακίστηκε για περίπου τέσσερα χρόνια. Αμέσως μετά την αποφυλάκισή του, κατέφυγε στην Ιταλία και στη συνέχεια στη Γενεύη όπου φιλοξενήθηκε από τον Ελβετό φιλέλληνα τραπεζίτη Ιωάννη-Γαβριήλ Εϋνάρδο.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της παραμονής του στην Ευρώπη, ο Μιχαήλ Σούτσος κατείχε καίριο ρόλο στην επανάσταση μέσω της χρηματοδότησης του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων. Σταθερό του μέλημα ήταν η συγκέντρωση και διάθεση μεγάλων χρηματικών ποσών υπέρ των επαναστατών διατηρώντας παράλληλα τακτική επαφή με την «Επιτροπή Ζακύνθου» του Διονυσίου Ρώμα και η ενεργή του δράση τον είχε ορίσει ικανό να βρεθεί μεταξύ των πιθανών υποψηφιοτήτων για την ανάληψη της κυβέρνησης της Ελλάδας, θέση που τελικά κατέλαβε ο Ιωάννης Καποδίστριας. Κατά το διάστημα Ιανουαρίου 1828 – Σεπτεμβρίου 1831, επί Καποδίστρια, ο Μιχαήλ Σούτσος διορίστηκε αντιπρόσωπος της Ελλάδας στη Γαλλία έπειτα από εισήγηση του Εϋνάρδου.
«Η Ελλάς θέλει σχηματίσει εν κράτος ανεξάρτητον και θέλει χαίρει όλα τα δίκαια, πολιτικά, διοικητικά και εμπορικά, τα προσφεφυκότα εις εντελή ανεξαρτησίαν», έγραφε το πρώτο και καίριο άρθρο του Πρωτοκόλλου του Λονδίνου που αποτελούσε την πεμπτουσία της συμφωνίας ανάμεσα στη Γαλλία, την Αγγλία και τη Ρωσία για το μέλλον της Ελλάδας. Τόσο οι μάχες και οι θυσίες του υπόδουλου γένους και η συμβολή στον αγώνα εξεχουσών προσωπικοτήτων επί εννιά ολόκληρα έτη όσο και οι άοκνες στρατιωτικές και διπλωματικές προσπάθειες του Καποδίστρια είχαν καρποφορήσει και η χώρα αποκτούσε αυτό που επιθυμούσε, τη διεθνή αναγνώριση της ανεξαρτησίας της.
Στις 7 Μαϊου του 1832, η Ελλάδα ανακηρύχθηκε ανεξάρτητο κράτος και η συνθήκη προέβλεπε την εκλογή του Όθωνα ως βασιλιά της Ελλάδας. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του δευτερότοκου γιού του βασιλιά της Βαυαρίας, Όθωνα, ο Μιχαήλ Σούτσος υπηρέτησε το νεοϊδρυθέν ελληνικό κράτος ως πρεσβευτής της Ελλάδας στη Γαλλία, τη Σουηδία, τη Δανία και το 1834 που λειτούργησε η πρώτη πρεσβεία του Βασιλείου της Ελλάδας στην Αγία Πετρούπολη, ο Σούτσος ορίστηκε ο πρώτος Έλληνας Πρέσβης στη Ρωσική Αυτοκρατορία, θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι και το 1837. Δύο χρόνια αργότερα, το 1839 ο Μιχαήλ Σούτσος εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αθήνα και διατέλεσε μέλος του συμβουλίου της Επικρατείας μέχρι το 1840.
Ο Έλληνας Φαναριώτης αποτέλεσε έναν από τους πρώτους οικιστές της παλιάς αθηναϊκής συνοικίας Βάθυς (ή Βάθειας) και η οδός «Μιχαήλ Βόδα» έλαβε το όνομά της προς τιμήν του υποστηρικτή της ελληνικής επανάστασης, ο οποίος παραχώρησε στο Δήμο Αθηναίων ως κληροδότημα τεράστιες εκτάσεις γης.
Ο Μιχαήλ Σούτσος απεβίωσε στις 12 Ιουνίου του 1864, στην Αθήνα, σε ηλικία 80 ετών. Η προσωπικότητα και το όνομα του έμεινε στην ελληνική ιστορία της επανάστασης του 1821 ως ο τελευταίος ηγεμόνας της Μολδαβίας και ίσως ο τελευταίος εκπρόσωπος αυτού που ο διαπρεπής Ρουμάνος ιστορικός του 20ου αιώνα Νικολάε Γιόργκα (N. Jorga) ονόμασε «Βυζάντιο μετά το Βυζάντιο».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Συλλογικό έργο (1995) Πανόραμα ελληνικής επαναστάσεως. Αθήνα: Εκδ. Κ. Κουμουνδουρέας
- Π. Κανελλόπουλος (1975), Τα Δοκίμια, τ. Β’ Ιστορικά Δοκίμια. Αθήνα: Εκδ. Εταιρείας Φίλων Παν. Κανελλόπουλου
- Ν. Καμαριάνος (1964), Η συμβολή του ηγεμόνα της Μολδαβίας Μιχαήλ Σούτσου στη Φιλική Εταιρεία. Εκδ. Νέα Εστία
