Της Ειρήνης Μπούλια,
Ανά καιρούς αναφέρεται στον δημόσιο λόγο ο όρος «χαμένη δεκαετία», συνήθως συνοδευόμενος από τον όρο «ιαπωνοποίηση». Πολιτικοί στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν χρησιμοποιήσει την προαναφερθείσα φράση ως ένα παράδειγμα οικονομικής κρίσης που πρέπει να αποφευχθεί πάση θυσία. Πιο συγκεκριμένα, η έννοια της «χαμένης δεκαετίας» εμπίπτει στην περίοδο 1992-2002, κατά την οποία η ιαπωνική οικονομία έμεινε στάσιμη λόγω της κρίσης του 1991. Σαν να μην έφτανε αυτό, ακολούθησε και η μεγάλη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, με την Ιαπωνία να βλέπει τις όποιες προσπάθειες ανόρθωσης της οικονομίας της να πέφτουν στο κενό. Ας πιάσουμε, όμως, το νήμα από την αρχή.
Οι κυβερνήσεις από τη δεκαετία του ‘90 προσπάθησαν να ανορθώσουν την οικονομία, χωρίς μεγάλη επιτυχία. Το δημογραφικό ζήτημα, τα υπέρογκα ποσά όπου διατίθεντο από την κεντρική κυβέρνηση στις περιφέρειες, η υπερδανειοδότηση από τις τράπεζες και η μικρή αποδοτικότητα των δημοσιονομικών μέτρων αποτελούν μερικές από τις πολιτικές που εφαρμόστηκαν. Η μεγαλύτερη και αποτελεσματικότερη πρωτοβουλία ξεκίνησε το 2012, όταν ανέλαβε τη δεύτερη θητεία πρωθυπουργίας του ο Shinzo Abe. Μέσω της εφαρμογής των Abenomics υπήρξαν κάποια θετικά αποτελέσματα, τα οποία όμως δεν αποδείχθηκαν αρκετά για να εξυγιάνουν σε σημαντικό βαθμό την οικονομία. Κατά συνέπεια, το δημόσιο χρέος της Ιαπωνίας έφτασε το 223% το 2019.
Ο απόηχος της κρίσης, φυσικά, είναι αισθητός μέχρι σήμερα. Οι μισθοί έχουν μείνει στάσιμοι εδώ και δεκαετίες, ενώ ταυτόχρονα η φορολογία αυξήθηκε. Η συντριπτική πλειοψηφία των ιδιωτών αλλά και εταιριών start-ups δυσκολεύεται να εξασφαλίσει δάνειο, άρα η χώρα δεν καινοτομεί, όπως παλαιότερα. Το πρόβλημα διαιωνίζεται, αν αναλογιστεί κανείς πως η Ιαπωνία έχει τον γηραιότερο πληθυσμό παγκοσμίως, γεγονός που οδηγεί στη συρρίκνωση του ενεργού εργατικού δυναμικού. Έτσι, οι εργαζόμενοι καλούνται να καταβάλλουν τεράστια ποσοστά του εισοδήματός τους για πληρωμή των συντάξεων των ανθρώπων ηλικίας άνω των 65 ετών. Άξια αναφοράς είναι και τα διαρκώς αυξανόμενα κόστη ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και το ποσοστό αυτοκτονιών, που έχει εκτοξευθεί από το 1992 κι έπειτα.
Το εντυπωσιακό είναι πως, παρά το μέγεθος της κρίσης που ταλαιπωρεί την Ιαπωνία εδώ και δεκαετίες, οι άνδρες άνω των 50 ετών με εργασία πλήρους απασχόλησης στα μεγάλα αστικά κέντρα δεν την έχουν αισθανθεί, ενώ το ηλικιακό φάσμα 30 έως 45 χρόνων έχει βιώσει τις δυσκολίες σε μέτριο βαθμό. Αδιαμφισβήτητα, όμως, οι νέοι ηλικίας 18-29 είναι οι κύριοι πληγέντες, έχοντας τις λιγότερες ευκαιρίες εύρεσης εργασίας πλήρους απασχόλησης με μισθό ικανό να τους συντηρήσει. Ακόμη, οι Ιάπωνες της υπαίθρου που ασχολούνται με τη γεωργία ελλείψει κονδυλίων είναι δύσκολο να καινοτομήσουν, άρα αδυνατούν να αυξήσουν το εισόδημά τους και να ανελιχθούν κοινωνικά.
Τα ανωτέρω στοιχεία προκαλούν αναπόφευκτα ένα σημαντικό πολιτικό κόστος. Αυτό εντοπίζεται έντονα στη χαμηλή συμμετοχή των νέων στις εκλογές, με συνέπεια να γίνεται πλέον λόγος για έλλειψη νομιμοποίησης των κυβερνήσεων από τη νέα γενιά. Οι λόγοι της αποχής, βέβαια, είναι ποικίλοι. Οι περισσότεροι νέοι απέχουν από τις κάλπες, καθώς πιστεύουν ότι, ακόμα κι αν ψηφίσουν, δε θα υπάρξει αλλαγή στο υπάρχον σύστημα. Μία μικρότερη μερίδα θεωρεί πως είναι ακόμα πολύ νεαροί για να αναλάβουν τέτοια ευθύνη. Τέλος, καθώς πολλοί εξ αυτών σπουδάζουν σε διαφορετική πόλη από τη γενέτειρά τους, δε δύνανται να επιστρέψουν απλά και μόνο για να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα.
Ως απάντηση στο φαινόμενο της «ασημένιας δημοκρατίας», δηλαδή της ανάδειξης των κυβερνήσεων κυρίως από τις ψήφους των γηραιότερων, η κυβέρνηση το 2016 όρισε ως κατώτατη ηλικία εκλογέα τα 18 έτη. Στη συνέχεια, για να πεισθούν οι νέοι να προσέλθουν στις κάλπες, χρησιμοποιήθηκαν ως πρόσωπα των εκστρατειών σταρ προσφιλείς σε εκείνους. Το εγχείρημα είχε δυναμική στους νέους 18 και 19 ετών, αλλά και πάλι οι διανύοντες τη δεκαετία των 20 απείχαν..
Την απολιτικίκ αυτή στάση έρχεται να ταράξει μια οργάνωση νέων ανθρώπων, εν ονόματι «SEALDs» (Students Emergency Action for Liberal Democracy). Η SEALDs διοργάνωσε το 2015 διαμαρτυρία στο Τόκυο ενάντια στο νομοσχέδιο ασφάλειας που ήθελε να «περάσει» η κυβέρνηση του Abe. Παρ’ όλη τη δυναμική της, η οργάνωση φαίνεται να μην αντικατοπτρίζει τα πολιτικά «πιστεύω» της ηλιακής της ομάδας, καθώς οι περισσότεροι νεαροί ψηφοφόροι στήριξαν την υπάρχουσα κυβέρνηση. Αυτό δικαιολογείται, εάν συλλογιστεί κανείς το πάθος για πολιτική σταθερότητα που επιδεικνύει η ιαπωνική κοινωνία συλλήβδην.
Συμπερασματικά, τα αποτελέσματα της «χαμένης δεκαετίας», στην οποία προστέθηκε τελικά και άλλη μία, μπορούν να γίνουν αισθητά στη σημερινή Ιαπωνία. Με τους νέους να αγωνιούν για το μέλλον τους και να είναι δυσαρεστημένοι με τους πολιτικούς χειρισμούς, δεν είναι άξια απορίας η αποχή τους από το πολιτικό γίγνεσθαι. Οι πολιτικές μεταρρυθμίσεις, αν και σημαντικές, δείχνουν να μην έχουν επιφέρει τα ποθητά αποτελέσματα. Όσο δεν δίνονται περισσότερες, ποιοτικότερες ευκαιρίες σταδιοδρομίας στους νέους, η δυσαρέσκεια ανάμεσα στους κύκλους τους θα μεγαλώνει. Πλέον είναι σίγουρο πως το δημογραφικό -ο μεγαλύτερος κίνδυνος της γηράσκουσας Ιαπωνίας του σήμερα- θα διαιωνίζει τον φαύλο κύκλο της υποτονικής οικονομίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Japan’s Lost Decade: Lessons for Other Economies, Asian Development Bank Institute, διαθέσιμο εδώ
- The unseen casualties of Japan’s lost decades suffer in silence, Financial Times, διαθέσιμο εδώ
- Youth turnout a worry in Japan’s first quadrennial elections under new voting age of 18, Japan Times, διαθέσιμο εδώ
-
Lower voting age leaves many wondering ‘Where’s Japan’s Bernie?’, Reuters, διαθέσιμο εδώ
