100 χρόνια από την ίδρυση του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ιταλίας

Tης Ανθής Ρούσσου,

Η δημιουργία του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος διήλθε αρκετές προπαρασκευαστικές φάσεις, προκειμένου να οδηγηθεί στην επίσημη ίδρυσή του, ακριβώς 100 χρόνια πριν, στις 21 Ιανουαρίου 1921. Το σχίσμα των μελών από το Ιταλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα ήταν αποτέλεσμα της απόρριψης βασικών προϋποθέσεων για την ένταξη στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα. Η διαφορά στις πολιτικές απόψεις των επαναστατών από εκείνες των πιο μετριοπαθών ρεφορμιστών υποχρέωσε τη ριζοσπαστική μειοψηφία (58.783 μέλη σε σύνολο 216.337) να φύγει από το θέατρο Γκολντόνι και να κατευθυνθεί στο θέατρο Σαν Μάρκο του Λιβόρνο. Η λεγόμενη νέα τάξη, που δημιουργήθηκε εκεί αποτελούνταν από τους Αντόνιο Γκράμσι, Αμαντέο Μπορντίγκα, Παλμίρο Τολιάτι και Άντζελο Τάσκα. Το νέο κόμμα ήταν αυστηρά επαναστατικό, στηριζόμενο στον αποκλεισμό κάθε είδους συμφωνίας με τους σοσιαλιστές.

Το 1922, ο Γκράμσι ταξίδεψε στη Μόσχα ως αντιπρόσωπος του Κομμουνιστικού Κόμματος στην Εκτελεστική Επιτροπή της Διεθνούς. Στο διάστημα δύο χρόνων της απουσίας του από την Ιταλία, απέκτησε σημαντική εμπειρία και ξεκίνησε με γοργούς ρυθμούς τη διαμόρφωση ενός συνολικότερου σχεδίου δράσης για το ΙΚΚ. Στις εκλογές του 1924, εκλέχθηκε βουλευτής και επέστρεψε στην Ιταλία, αναλαμβάνοντας το πόστο του Γενικού Γραμματέα του Κόμματος. Ο Γκράμσι εστίαζε στον κομμουνισμό του τόπου του, χωρίς ωστόσο, να παύει να αποτελεί έναν ισχυρό διεθνιστή. Κυρίως, όμως, πορευόταν με το μαρξισμό ως φιλοσοφία της πράξης και κοσμοθεωρία της εργατικής τάξης. Βασικό πολιτικό του καθήκον ήταν η εξάλειψη του φασισμού, η οποία, εκείνο το χρονικό διάστημα, άρχιζε να εδραιώνεται. Στο άρθρο του «Ο Λαός των πιθήκων» (δημοσιεύθηκε στις 2 Ιανουαρίου 1921, προτού ακόμη συνδεθεί με το Κομμουνιστικό Κόμμα), υπογράμμιζε την αναγκαιότητα της αντιμετώπισης του φασιστικού κινήματος, κοινωνική βάση του οποίου θεωρούσε τη μικροαστική τάξη και την ιδεολογία της.

Μετά την εγκαθίδρυση του φασιστικού καθεστώτος το 1922 και τη σταθεροποίηση της δικτατορίας του Μπενίτο Μουσολίνι, η λειτουργία του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος θεωρήθηκε παράνομη και ακολούθησαν φυλακίσεις, εξορίες και θάνατοι των μελών του. Ένα από τα πολλά ορμητήρια της ιταλικής κομμουνιστικής ιδεολογίας, η Τοσκάνη, αποτέλεσε τη βάση του Κόμματος, όπου και γεννήθηκε το μεγάλο αντιστασιακό κίνημα των Παρτιζάνων του 2^ου Παγκοσμίου Πολέμου. Οι εργάτες αυτής της ιταλικής πόλης γεννήθηκαν σε μια συντηρητική και καθολική κοινωνία, σε έναν τόπο με περιορισμένο χώρο για νέες ιδεολογίες. Η ανάγκη να μετατραπούν σε προλετάριους προέκυψε όταν άφησαν τα αγροκτήματά τους και ξεκίνησαν να δουλεύουν στα εργοστάσια μεγάλων πόλεων, διατηρώντας, ωστόσο, τον έμφυτο συντηρητισμό τους. Αυτό αποτέλεσε ένα επιπλέον εμπόδιο στην προσπάθεια του ΙΚΚ για την εξασφάλιση αποδοχής από τα χαμηλά στρώματα της ιταλικής κοινωνίας. Οι αγώνες, όμως, των Ιταλών κομμουνιστών εναντίον του φασισμού κατά τη διάρκεια του 2^ου Παγκοσμίου Πολέμου, σε συνδυασμό με τους αγώνες για την ειρήνη, την εργασία, τα κοινωνικά δικαιώματα και την υπεράσπιση της δημοκρατίας επηρέασαν καθοριστικά τη χώρα σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο.

Το ΙΚΚ, νόμιμο κόμμα πια, μετά το τέλος του 2^ου Παγκοσμίου Πολέμου, με κοινωνική ευθύνη για την ομαλή πορεία του σοσιαλισμού και αντλούμενη πολιτική δύναμη από τις αντιθέσεις του με τον ιταλικό καπιταλισμό, έθεσε υπό αμφισβήτηση την εξουσία από τη σκοπιά της ηγεμονίας, αποσκοπώντας στη διαφοροποίησή του από τους υπόλοιπους επαναστατικούς κομματικούς οργανισμούς. Στο επίπεδο των αστικών εκσυγχρονισμών και των θεσμικών μεταρρυθμίσεων, όμως, οι κυβερνήσεις αφαίρεσαν οποιονδήποτε ρόλο από τις αντιφασιστικές επιτροπές που είχαν συγκροτηθεί στις απελευθερωμένες περιοχές και δεν προχώρησαν στην εκκαθάριση του αστικού μηχανισμού από δεδηλωμένους φασίστες.

Η μεγάλη στροφή για την απεξάρτηση του κόμματος έρχεται το 1968 με την «Άνοιξη της Πράγας», τη στρατιωτική επέμβαση του σοβιετικού στρατού στην Τσεχία, οδηγώντας στη ρήξη του ΙΚΚ με τη Μόσχα και την αποστασιοποίησή του από το Σοβιετικό Κομμουνιστικό Κόμμα. Ο Ενρίκο Μπερλίγκουερ, μετέπειτα Γενικός Γραμματέας του ΚΚΙ από το 1972 έως το 1984, επιθυμούσε να αναβιώσει την ιταλική δημοκρατία, συσπειρώνοντας γύρω τους σοσιαλιστές και καθολικούς, με σκοπό να αποτρέψει την πόλωση της κοινωνίας σε δύο αντίπαλα στρατόπεδα. Με τον τρόπο αυτό, δημιούργησε τα θεμέλια του λεγόμενου «Ευρωκομμουνισμού», του οποίου και θεωρήθηκε ως ο κύριος εκπρόσωπος. Ωστόσο, παρά τα υψηλά εκλογικά ποσοστά που απολάμβανε το Κόμμα εκείνη την περίοδο (με υψηλότερο το 34,4% στις βουλευτικές εκλογές του 1976), το αποτέλεσμα ήταν στα επόμενα χρόνια, να επικρατήσει στη χώρα ο αχαλίνωτος ιδιωτικός πλουτισμός, ο περιορισμός των δικαιωμάτων των πολιτών και η ενίσχυση της αστυνομοκρατίας, καταλύοντας αργά την κάθε εγγύηση των πολιτικών ελευθεριών που είχε υποσχεθεί το ίδιο το Κομμουνιστικό Κόμμα.

Η «στροφή της Μπολόνια» σηματοδότησε το «τέλος του κομμουνισμού», σε διάσκεψη της εργατικής τάξης στην ομώνυμη πόλη το 1991, όπου ο τέως Γενικός Γραμματέας του Κόμματος Ακίλε Οκέτο αναφέρθηκε στην κατάρρευση των κομμουνιστικών κυβερνήσεων στη Σοβιετική Ένωση και την Ανατολική Ευρώπη. Ως αποτέλεσμα, μετά από 70 χρόνια λειτουργίας ως κομμουνιστικό κόμμα, το ΚΚΙ, το δεύτερο ισχυρότερο Κομμουνιστικό Κόμμα στην Ευρώπη μετά από αυτό της Σοβιετικής Ένωσης, μετατράπηκε σε Δημοκρατικό Κόμμα της Αριστεράς, ένα προοδευτικό, αριστερό και δημοκρατικό σοσιαλιστικό κόμμα.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Ginsborg Paul, A History of Contemporary Italy: Society and Politics 1943-1988, Penguin Editions, London, 1990, σσ. 79-93
• Sassoon Donald, Contemporary Italy: Economy, Society and Politics Since 1945, Longman Editions, London, 1997, σσ. 245-248
• Αντόνιο Γκράμσι: Η αδιαφορία είναι το νεκρό βάρος της Ιστορίας, Ημερόδρομος, διαθέσιμο εδώ
•  «Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα», Μια ιστορία θα σας πω – Ertflix, διαθέσιμο εδώ