Της Αγγελικής Μανωλάκη,
«Ο πιο αμφιλεγόμενος ψυχαναλυτής μετά τον Φρόυντ». Κάπως έτσι παραμένει μέχρι σήμερα γνωστός ο Jacque Lacan, ο άνθρωπος που έδωσε νέα πνοή και προκάλεσε τον Freud. Τα ετήσια σεμινάρια στο Παρίσι από το 1953 έως το 1981, ακόμα, «πονοκεφαλιάζουν» φοιτητές και μη, που προσπαθούν να καταλάβουν τι ήθελε να πει και τι εννοούσε αγνοώντας την παραδοχή πως η διδασκαλία του είναι κυρίως κάτι που βιώνεται μέσα από την τέχνη και τις διδαχές της ψυχανάλυσης. Υπήρξε, επίσης, καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του πολυγραφότατος με πλήθος έργων, δοκιμίων και συγγραμμάτων κάποια από τα οποία αποτελούν στην ουσία και την εισαγωγή στον πολύπλοκο κόσμο του. Ας δούμε τα πιο σημαντικά από αυτά!
ΟΙ ΨΥΧΩΣΕΙΣ
ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΤΡΙΤΟ 1955-1956
«Το σεμινάριο για τις «Ψυχώσεις» ανήκει στην πρώτη, πολύ δημιουργική, περίοδο της διδασκαλίας του Λακάν, κατά την οποία θέτει τις βάσεις του εννοιολογικού του συστήματος. Είναι ένα από τα πιο «κλινικά» σεμινάρια, διανθισμένο με παραδείγματα από παρουσιάσεις ασθενών και με πολλές γλωσσολογικές, λογοτεχνικές ή φιλοσοφικές αναφορές.» (ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ). Αποτελεί μια εξαιρετική επιλογή για τον πρώτο άπειρο αναγνώστη που θέλει, όμως, να προκαλέσει τον εαυτό του και να αποκτήσει μια καθοριστική εικόνα του τι εστί Lacan.
«Οι παρανοϊκές μας αντιδράσεις, τα σχιζοφρενικά ταξίδια, οι πολύμορφες διαστροφές, μανιοκαταθλιπτικές μας περιστροφές, οι ιδεολογικές μας νευρώσεις. Σε αυτή τη μεγάλη περιπέτεια του κόσμου, θεραπεία μέσα στον καπιταλισμό δεν θα βρούμε» (απόσπασμα από το βιβλίο).
ΤΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ
8ο ΒΙΒΛΙΟ – Η ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗ
Εδώ συναντάμε την θεμελιώδη για την ψυχανάλυση έννοια της μεταβίβασης, η οποία απασχόλησε τόσο τον Freud όσο και τον Lacan. Στην ουσία, πρόκειται για τη σχέση που σχηματίζεται με την πάροδο του χρόνου ανάμεσα στον αναλυτή και στον αναλυόμενο, σχέση κατά την οποία ο αναλυόμενος μεταβιβάζει το πρόβλημα του στον αναλυτή του και χωρίς την οποία, η αναλυτική σχέση και άρα τα θεραπευτικά αποτελέσματα της δεν μπορούν να υπάρξουν.
«Ο Αλκιβιάδης, απέναντι στον Σωκράτη, έκανε μια απόπειρα αποπλάνησης, θέλησε να τον μετατρέψει, και με τον πιο δηλωμένο τρόπο, σε εργαλείο, υποταγμένο σε τι; Στο αντικείμενο της επιθυμίας του, της δικής του, του Αλκιβιάδη, το οποίο είναι «άγαλμα», το καλό αντικείμενο. Και θα μπορούσα να προσθέσω: πώς, εμείς, αναλυτές, να μην αναγνωρίσουμε περί τίνος πρόκειται; Έχει ειπωθεί με ξεκάθαρο τρόπο -το καλό αντικείμενο το έχει ο Σωκράτης στην κοιλιά του. Ο Σωκράτης δεν είναι πλέον εδώ παρά το περίβλημα αυτού που αποτελεί το αντικείμενο της επιθυμίας. Για να τονίσει ξεκάθαρα ότι δεν αποτελεί τίποτε άλλο παρά το περίβλημα αυτό, ο Αλκιβιάδης θέλησε να δείξει πως ο Σωκράτης είναι, σε σχέση με τον ίδιο, ο δούλος της επιθυμίας, πως ο Σωκράτης είναι υποταγμένος σε εκείνον μέσω της επιθυμίας. Την επιθυμία του Σωκράτη, ενώ του ήταν γνωστή, θέλησε να την δει να εκδηλώνεται με το σημάδι της, για να ξέρει ότι ο άλλος, αντικείμενο, άγαλμα, βρισκόταν στο έλεός του. Όμως είναι ακριβώς το γεγονός ότι απέτυχε σε αυτήν του την προσπάθεια που γεμίζει τον Αλκιβιάδη ντροπή και προσδίδει στην εξομολόγησή του τόση βαρύτητα. […] Μπροστά στα μάτια όλων αποκαλύπτεται με το ιδιαίτερο γνώρισμά του το πιο σκανδαλώδες μυστικό, το ύστατο κίνητρο της επιθυμίας, που αναγκαζόμαστε πάντοτε να συγκαλύπτουμε, λίγο ή πολύ, στον έρωτα – στόχος του είναι η πτώση του Άλλου, ‘Α’, σε άλλον, ‘α’.» (Απόσπασμα από το κεφάλαιο XII).
8ο – ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΟΜΙΛΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ
Αυτό το βιβλίο αποτελεί στην πραγματικότητα την απάντηση του Γάλλου ψυχαναλυτή σε όσους τότε θεώρησαν πως η γλωσσολογία είχε εισέλθει για τα καλά στην διδασκαλία και ερμηνεία των ψυχαναλυτικών φαινομένων. Πράγματι, οι λακανικοί δίνουν βάση στο πως λέμε κάτι, τι χρόνο, πρόσωπο, γένος χρησιμοποιούμε, κυρίως όταν μας ξεφεύγει κάτι που δεν είχαμε σκοπό να πούμε. Σε αυτό ακριβώς διαφέρει η ψυχανάλυση από την επιστήμη της γλωσσολογίας, καθώς η πρώτη θα αναλύσει τον λόγο που ξέφυγε από το ασυνείδητο η τάδε λέξη με τη μορφή της, ενώ η δεύτερη θα αναλύσει την ιστορική προέλευση της και τις αλλαγές που έχει υποστεί για να φτάσει στο σημείο να εκφωνηθεί με την παρούσα μορφή της.
«Η «Λειτουργία και πεδίο της ομιλίας και της γλώσσας στην ψυχανάλυση» είναι το εναρκτήριο κείμενο του λακανισμού. Με αυτό ο Λακάν έγινε ο Λακάν. Μέχρι το θάνατό του συνέχισε να λέει: «Είμαι καταρχάς εκείνος που εκφώνησε την Ομιλία της Ρώμης». Πώς να χαρακτηρίσουμε την προσπάθεια του Λακάν σε αυτό το κείμενο; Στοχεύει στα θεμέλια της ψυχανάλυσης. Δεν κάνει μια μερική πολεμική στο τάδε ή στο δείνα σημείο της κλινικής. Θέτει υπό αμφισβήτηση και την ίδια τη σύλληψη αυτού που δρα στην ψυχανάλυση και, ταυτόχρονα, τα ίδια της τα θεμέλια. Προσφέρει έναν νέο ορισμό του ασυνειδήτου και μια νέα θεωρία για την ψυχαναλυτική θεραπεία. Με αφετηρία αυτή την αμφισβήτηση των θεμελίων της ψυχανάλυσης δικαιολογεί το ύφος του, που το χαρακτηρίζει «ειρωνικό». Γιατί λέει ειρωνικό ύφος; Το αντιδιαστέλλει με το δογματικό ύφος, που είναι ακριβώς το ύφος που δεν θέτει υπό αμφισβήτηση τα θεμέλια. Είναι σίγουρα μια αναφορά στην ειρωνεία του Σωκράτη, δηλαδή μια ειρωνεία βαθιά διαλεκτική, που συνίσταται στο να αναδείξει τις αντιφάσεις στις οποίες υποπίπτει ο συνομιλητής. Αυτή είναι η μέθοδος του Λακάν στο εν λόγω κείμενο, το οποίο είναι συνεχώς πολεμικό και δείχνει ότι δεν κατορθώνουμε να δικαιολογήσουμε τις διαφορετικές όψεις του έργου του Φρόυντ αν δεν λάβουμε ως βάση τις λειτουργίες της ομιλίας.» (ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ).
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Jacques Lacan, οι Ψυχώσεις (αποσπάσματα), Bestimmung Blogspot, διαθέσιμο εδώ
- ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΟΜΙΛΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ, JACQUE LACAN, Βιβλιοπωλείο Πολιτεία, διαθέσιμο εδώ
- ΖΑΚ ΛΑΚΑΝ – ΤΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ, 8ο ΒΙΒΛΙΟ – Η ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗ, JACQUE LACAN, Βιβλιοπωλείο Πολιτεία, διαθέσιμο εδώ
- David Macey, “Introduction”, Jacques Lacan, The Four Fundamental Concepts of Psycho-Analysis (London 1994) p. xiv
