Της Μαρίας Βασταρδή,
Ένας από τους μεγαλύτερους εν ζωή Έλληνες συνθέτες, ο Μίκης Θεοδωράκης, σε πρόσφατο άρθρο του στον Τύπο χαρακτήρισε τον πολιτισμό ως το «λιμάνι» στο οποίο ένας λαός επιστρέφει μετά από αγώνες σε πολιτικό, οικονομικό και διεθνές επίπεδο. Δεν είναι λίγες οι φορές που οι αντιξοότητες υπήρξαν το λίκνο για τις τέχνες, μία πηγή έμπνευσης και ταυτόχρονα μία δίοδος για το φιλότεχνο κοινό. Πίνακες ζωγραφικής με αλληγορικές αναπαραστάσεις, θεατρικά έργα, βιβλία και ποιήματα με μεταφορές που παραπέμπουν άμεσα ή έμμεσα στην πολιτική παρακμή, την ανελευθερία και την αβεβαιότητα.
Είναι αδιαμφισβήτητο πως οι τέχνες, ειδικότερα όμως η κλασική μουσική, αποτελούν την κοινή γλώσσα της ανθρωπότητας, ξεπερνώντας τα σύνορα ενός κράτους και αγγίζοντας πλήθος λαών και πολιτισμών. Δεν είναι μόνο τα κοινά βιώματα που συμβάλουν στη γεφύρωση των χασμάτων μεταξύ των λαών αυτών, αλλά και η ελπίδα που το μεγαλείο της μουσικής προσφέρει. Κράτη που μπόρεσαν να ξεπεράσουν τις διαφορές τους και ενώθηκαν, δημιουργώντας υπερεθνικούς οργανισμούς, δεν έχουν μόνο κοινή σημαία, αλλά και ύμνο. Η «Ωδή στη χαρά» από την Ενάτη συμφωνία του Μπετόβεν είναι ο ύμνος που η Ευρωπαϊκή Ένωση επέλεξε για να διατρανώσει τη συμφιλίωση των λαών της, έπειτα από τις θηριωδίες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Κατανοώντας τη δύναμη αυτή της κλασικής μουσικής, ο διεθνούς φήμης πιανίστας και μαέστρος Daniel Barenboim και ο Παλαιστίνιος ακαδημαϊκός Edward Said δημιούργησαν το 1999 ένα εργαστήριο και στη συνέχεια μία ορχήστρα κλασικής μουσικής, με σκοπό την προώθηση του διαπολιτισμικού διαλόγου. Το εργαστήρι και η ορχήστρα απευθύνονται και αποτελούνται από ισάριθμα μέλη μουσικών από το Ισραήλ και την Παλαιστίνη, ενώ τα τελευταία χρόνια συμπράττουν και μουσικοί από την Τουρκία, το Ιράν, την Αίγυπτο και την Ισπανία. Η ορχήστρα ονομάζεται “West-Eastern Divan Orchestra”, από την ομώνυμη ποιητική συλλογή του Wolfgang von Goethe.
Ξεκινώντας τις πρόβες της από τη Βαϊμάρη της Γερμανίας, η Ορχήστρα, στα 22 χρόνια λειτουργίας της, έχει κατορθώσει να παρουσιάσει το ρεπερτόριό της σε σπουδαίες αίθουσες μουσικής σε όλο τον κόσμο, όπως η Σκάλα του Μιλάνο, η Φιλαρμονική του Βερολίνου, το Carnegie Hall στη Νέα Υόρκη και το Musikverein στη Βιέννη. Επιπλέον, έχει κάνει συναυλίες σε όλες τις χώρες που εκπροσωπούνται από τους μουσικούς της, καθώς και στην έδρα του ΟΗΕ κατά τη διάρκεια της Γενικής Συνέλευσης του 2006 προς τιμήν του τότε Γενικού Γραμματέα KofiAnnan, αλλά και στα γραφεία του ΟΗΕ στη Γενεύη το 2015.
Η πρωτοβουλία αυτή δεν έλαβε ποτέ πολιτική θέση απέναντι στη σύγκρουση Ισραήλ-Παλαιστίνης, θέλησε όμως να αναδείξει τη σημασία της συνύπαρξης και του διαλόγου προκειμένου να λυθεί διπλωματικώς η διαφορά των δύο λαών. Η συμμετοχή σε ένα μουσικό σύνολο, πολλώ δε μάλλον σε μία ορχήστρα, απαιτεί από τους συμμετέχοντες να εκφράζονται, ακούγοντας όμως παράλληλα τους άλλους μουσικούς. Δημιουργείται έτσι μία αλληγορία, ένα μοντέλο αντιμετώπισης του ζητήματος που όμως βασίζεται στην ισότητα, τη συνεργασία και τη δικαιοσύνη, αντί για τις εχθροπραξίες και την άρνηση συμμετοχής στον διάλογο. Τη συμβολή αυτή της ορχήστρας στην προώθηση της ειρήνης και της συνεργασίας αναγνώρισε και ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ BanKi-moonτο το 2016, ορίζοντάς την ως παγκόσμιο συνήγορο για την προώθηση της αλληλοκατανόησης των πολιτισμών.
Αν και η ορχήστρα δεν είχε ποτέ ως στόχο να συμβάλει στη λύση των εχθροπραξιών μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστίνης, κατόρθωσε να δημιουργήσει μία πλατφόρμα όπου απλοί άνθρωποι από τους δύο λαούς έχουν την ευκαιρία να συνυπάρξουν, να συζητήσουν και πολλές φορές να διαφωνήσουν, χωρίς όμως να καταφεύγουν στη βία. Ανέδειξε έτσι τη σημασία του διαλόγου σε έναν κόσμο που μαστίζεται από συγκρούσεις και αδυνατεί ή και δεν επιθυμεί να ακούσει την άλλη πλευρά.
Η διεθνής κοινότητα όμως δεν είναι τίποτε άλλο από μία άλλης μορφής ορχήστρα, όπου άλλα κράτη αναπαριστούν τα έγχορδα, άλλα τα κρουστά και άλλα τα πνευστά μουσικά όργανα. Μόνο αλληλεπιδρώντας και ακούγοντας τους άλλους μουσικούς, υπό τη διεύθυνση του μαέστρου, μπορεί να παραχθεί ένας μελωδικός ήχος, ο ήχος της ειρήνης.
