Του Γιάννη Χουλιάρα,
Η ανακοίνωση της εκλογικής νίκης του Joe Biden στις πρόσφατες αμερικανικές εκλογές έγινε δεκτή με ικανοποίηση και ανακούφιση από την Γερμανία. Τα τέσσερα χρόνια της προεδρίας του Donald Trump ήταν δύσκολα για το Βερολίνο, καθώς ο προηγούμενος Αμερικανός πρόεδρος υιοθετούσε συχνά μια συγκρουσιακή στάση έναντι των συμμάχων των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής. Ο Biden, από την άλλη πλευρά, έχει υποσχεθεί πολιτική στενής συνεργασίας με τους Ευρωπαίους συμμάχους, εγκατάλειψη του “America First” και επιστροφή στην πολυμερή διπλωματία.
Η καγκελάριος Angela Merkel καλωσόρισε θερμά την νίκη του Biden, χαρακτηρίζοντας τις ΗΠΑ ως τον «σημαντικότερό μας σύμμαχο». Η Merkel διακήρυξε, επίσης, πως η Γερμανία θα «σταθεί στο πλευρό των ΗΠΑ» στα παγκόσμια ζητήματα. Υπάρχει, όμως, ένα ζήτημα, το οποίο προβλέπεται να αποτελέσει σημείο σοβαρής διαφωνίας μεταξύ της Γερμανίας και της νέας αμερικανικής κυβέρνησης, όπως αποτέλεσε και με την προηγούμενη: πρόκειται για τον αγωγό φυσικού αερίου Nord Stream 2.
Ο αγωγός, μήκους 1,200 χιλιομέτρων και κόστους περίπου 9,5$ δις, προορίζεται να μεταφέρει φυσικό αέριο από την Ρωσία στην Γερμανία, μέσω της Βαλτικής Θάλασσας. Βρίσκεται πλήρως υπό τον έλεγχο της ρωσικής Gazprom, ενώ το μισό κόστος καλύπτεται από πέντε ευρωπαϊκές εταιρείες. Η ετήσια μεταφερόμενη ποσότητα φυσικού αερίου θα φτάνει τα 55 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (billion cubic metres per year – bcm/y). Σε συνδυασμό με τον ήδη υπάρχοντα αγωγό Nord Stream 1, η ποσότητα ρωσικού φυσικού αερίου που θα φτάνει στην Γερμανία μέσω των δύο αγωγών θα ανέρχεται σε 110 bcm/y.
Για την Γερμανία και την Ρωσία, ο αγωγός θα έχει σημαντικά οικονομικά οφέλη. Για το Βερολίνο, αφενός, θα επιτρέψει την άμεση σύνδεση του γερμανικού συστήματος διανομής φυσικού αερίου με τα τεράστια ρωσικά κοιτάσματα, κι αφετέρου θα καταστήσει την Γερμανία διαμετακομιστικό κέντρο για την εξαγωγή ρωσικού φυσικού αερίου στην υπόλοιπη Ευρώπη. Επιπλέον, αποτελεί μέρος της γενικότερης γερμανικής στρατηγικής έναντι της Ρωσίας, βασικός πυλώνας της οποίας είναι η αντίληψη πως η οικονομική αλληλεξάρτηση καθιστά την Ρωσία λιγότερο επιθετική και επικίνδυνη για την ευρωπαϊκή ασφάλεια.
Για την Μόσχα, το κύριο πλεονέκτημα του αγωγού είναι πως θα της επιτρέψει να εξάγει άμεσα φυσικό αέριο στον σημαντικότερο Ευρωπαίο αγοραστή της, την Γερμανία, χωρίς να εξαρτάται από το δίκτυο αγωγών που διέρχεται από την Ουκρανία κι άλλες χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Αν και, όταν ο Nord Stream 2 τεθεί σε λειτουργία, αναμένεται πως οι εξαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας θα ελαχιστοποιηθούν. Αυτό θα αποδυναμώσει την Ουκρανία όχι μόνο οικονομικά, καθώς θα της στερήσει τα έσοδα διαμετακόμισης που αποσπά από την Ρωσία, αλλά και στρατηγικά: η θέση του Κιέβου έναντι της Μόσχας θα υπονομευτεί, καθώς η Ουκρανία θα έχει χάσει ένα από τα βασικά διαπραγματευτικά της «χαρτιά», δηλαδή την σημασία της ως κόμβος για την εξαγωγή ρωσικού φυσικού αερίου. Η ουκρανική πλευρά φοβάται, ως εκ τούτου, πως ο αγωγός θα αυξήσει τα περιθώρια επιθετικών κινήσεων εκ μέρους της Μόσχας.
Εκτός από την Ουκρανία, κατά του αγωγού τάσσεται και μια ομάδα χωρών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, κυρίως η Πολωνία, η Λιθουανία, η Λετονία, η Εσθονία, η Σλοβακία και η Ρουμανία. Οι ανησυχίες τους για τον αγωγό είναι οικονομικές και γεωπολιτικές, παρόμοιες με της Ουκρανίας. Σε οικονομικό επίπεδο, η λειτουργία του αγωγού θα τους στερήσει τα έσοδα της μεταφοράς ρωσικού φυσικού αερίου από τους αγωγούς που διέρχονται από το έδαφός τους. Σε γεωπολιτικό επίπεδο, θα αποδυναμώσει την διαπραγματευτική θέση τους έναντι της Ρωσίας, που δεν θα τις έχει πλέον ανάγκη για την εξαγωγή του φυσικού της αερίου στις δυτικοευρωπαϊκές αγορές.
Δεν είναι, επομένως, περίεργο που ο Nord Stream 2 έχει προκαλέσει σοβαρές διαιρέσεις εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μεταξύ της Γερμανίας και των προαναφερθέντων κρατών-μελών που αντιτάσσονται στην κατασκευή του. Και δεν είναι περίεργο ούτε το ότι οι Ευρωπαίοι αντίπαλοι του Nord Stream 2 ασκούν σφοδρή κριτική στο Βερολίνο (μιλώντας μέχρι και για «γερμανική προδοσία») και έχουν βρει έναν πρόθυμο σύμμαχο στην Ουάσιγκτον.
Οι ΗΠΑ τάσσονται με τους αντιπάλους του Nord Stream 2, καθώς η κατασκευή του αγωγού είναι αντίθετη με τα συμφέροντά τους στην Ευρώπη. Η Ουάσιγκτον θεωρεί πως η κατασκευή αυξάνει την εξάρτηση της ΕΕ και της Γερμανίας από το ρωσικό φυσικό αέριο, ενισχύοντας έτσι την επιρροή της Μόσχας, δημιουργεί διαιρέσεις, υπονομεύοντας την συνοχή του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, και δυσχεραίνει την στρατηγική θέση των κρατών της Ανατολικής Ευρώπης και της Ουκρανίας, που αποτελούν την ευρωπαϊκή πρώτη γραμμή ανάσχεσης κατά της Ρωσίας.
Η Ουάσιγκτον έλαβε δυναμικά μέτρα κατά του ρωσο-γερμανικού σχεδίου. Το 2017 και το 2019 αντίστοιχα, το Κογκρέσο ψήφισε δύο σημαντικές νομοθετικές ρυθμίσεις με διακομματική στήριξη, το Countering Russian Influence in Europe and Eurasia Act και Protecting Europe’s Energy Security Act. Τα νομοσχέδια προβλέπουν ρητά κυρώσεις κατά των ευρωπαϊκών εταιρειών που συμμετέχουν στον Nord Stream 2. Τον Δεκέμβριο του 2019, υπό την απειλή των κυρώσεων, η ολλανδική-ελβετική εταιρεία Allseas, η οποία είχε αναλάβει την κατασκευή του αγωγού, ανακοίνωσε την αποχώρησή της από τον Nord Stream 2. Το αποτέλεσμα ήταν η κατασκευή του αγωγού να «παγώσει» και να μην ξεκινήσει τη λειτουργία του την προγραμματισμένη ημερομηνία, δηλαδή στα μέσα του 2020. Αυτό ανάγκασε την Gazprom να αναθέσει την κατασκευή σε δικά της πλοία, τα οποία ξεκίνησαν εκ νέου εργασίες στις αρχές του Δεκεμβρίου. Περίπου 160 χιλιόμετρα απομένουν για την ολοκλήρωση του αγωγού.
Οι ΗΠΑ, ωστόσο, δεν χαλαρώνουν την πίεση. Στις αρχές του μήνα, το Κογκρέσο ενέκρινε το ετήσιο National Defense Authorization Act, το οποίο επεκτείνει τις κυρώσεις κατά των εταιρειών που συμμετέχουν στην κατασκευή του αγωγού. Η Ρωσία, από την πλευρά της, διακήρυξε πως είναι αποφασισμένη να την ολοκληρώσει.
Καθίσταται έτσι φανερό το δίλημμα, ενώπιον του οποίου φέρνει την Γερμανία η εκλογή του Biden. Το Βερολίνο ελπίζει για μια νέα σελίδα στις σχέσεις με τις ΗΠΑ, ενώ η νέα αμερικανική κυβέρνηση επιθυμεί την ενίσχυση των συμμαχικών δεσμών των ΗΠΑ με την Ευρώπη, οι οποίες δοκιμάστηκαν κατά την προεδρία Trump. Την ίδια στιγμή, όμως, ο Biden έχει χαρακτηρίσει την Ρωσία ως την «μεγαλύτερη απειλή για την Αμερική». Έχει υποσχεθεί να συσπειρώσει τους συμμάχους και να λάβει σκληρά μέτρα κατά της Μόσχας, προκειμένου να την τιμωρήσει για τις ενέργειές της κατά των αμερικανικών συμφερόντων και να την αποδυναμώσει πολιτικά και οικονομικά. Το γενικότερο κλίμα στις ΗΠΑ είναι εξαιρετικά εχθρικό για την Ρωσία, και η πολιτική αυτή αναμένεται να έχει ευρεία διακομματική αποδοχή.
Η Γερμανία θα πρέπει, ως εκ τούτου, να εξισορροπήσει ανάμεσα στην ανάγκη για στενές σχέσεις με την Ουάσιγκτον, κάτι που υπόσχεται ο Biden, και στην επιθυμία της να κατασκευάσει τον αγωγό και να διατηρήσει την ενεργειακή και οικονομική συνεργασία της με την Ρωσία, την οποία ο Biden θεωρεί αντίπαλο. Και όλα αυτά την στιγμή που διαρκώς αυξάνεται η πίεση που ασκούν στο Βερολίνο οι αντίπαλοι του Nord Stream 2 εντός της ΕΕ, δοκιμάζοντας την συνοχή της Ένωσης και τον ηγετικό ρόλο της Γερμανίας.
Η κυβέρνηση Biden ίσως φανεί πρόθυμη να δείξει κάποια ευελιξία στο ζήτημα του αγωγού, για να μην διαταράξει επικίνδυνα τις σχέσεις Γερμανίας-ΗΠΑ. Πιθανώς να επιδιώξει κάποιον συμβιβασμό με το Βερολίνο, ο οποίος θα επιτρέψει την ολοκλήρωση του αγωγού, αλλά θα θέτει περιορισμούς στην λειτουργία του. Οπωσδήποτε, πάντως, ο Biden θα πιέσει την Γερμανία να σκληρύνει την στάση της κατά της Ρωσίας και να συντονίσει την πολιτική της με αυτή των ΗΠΑ. Σε αντίθεση με την αλλοπρόσαλλη και απομονωτική πολιτική του Trump, η συνεκτική, σαφής και πολυμερής στρατηγική που έχει εξαγγείλει ο Biden κατά της Ρωσίας, θα κάνει για το Βερολίνο πολύ πιο δυσεπίτευκτη την ισορροπία μεταξύ Ουάσιγκτον και Μόσχας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ – ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Nord Stream 2, Gazprom, διαθέσιμο εδώ
- Nord Stream 2 is a European collaboration, Nord Stream 2, διαθέσιμο εδώ
- Nord Stream 2 Work Resumes Despite U.S Efforts To Stop It, Bloomberg, διαθέσιμο εδώ
- Με καθυστέρηση ενός έτους η συνέχιση της κατασκευής του Nord Stream 2, Euronews, διαθέσιμο εδώ
- Belkin, P., Ratner, M. and Welt, C., 2020. Russia’S Nord Stream 2 Pipeline: Running In Place, Congressional Research Service, διαθέσιμο εδώ
- Lang, K. and Westphal, K., 2017. Nord Stream 2 – A Political And Economic Contextualisation, Berlin: Stiftung Wissenschaft und Politik German Institute for International and Security Affairs, διαθέσιμο εδώ
- Riley, A., 2018. Nord Stream 2: Understanding The Potential Consequences, Washington, DC: Atlantic Council, διαθέσιμο εδώ
