Της Ερωφίλης Σμυρνιωτάκη,
Το επονομαζόμενο «Βόρειο Τρίγωνο» της Κεντρικής Αμερικής, το οποίο αποτελείται από το Ελ Σαλβαδόρ, την Ονδούρα και τη Γουατεμάλα, είναι μία περιοχή ιδιαίτερα επικίνδυνη, πολλώ μάλλον για τα ΛΟΑΤ+ άτομα. Tα κράτη αυτά έχουν περιορισμένο νομικό πλαίσιο προστασίας για τη βία προς αυτήν την κοινωνική ομάδα, με αποτέλεσμα σημαντικός αριθμός των συγκεκριμένων πολιτών να επιχειρεί να διαφύγει προς τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ενδεικτικά, αξίζει να σημειωθεί πως τα έτη 2007-2017 περισσότεροι από 1.200 Σαλβαδοριανοί πολίτες αιτήθηκαν άσυλο στις Ηνωμένες Πολιτείες, φοβούμενοι διώξεις εξαιτίας της σεξουαλικής ταυτότητας ή της ταυτότητας του φύλου τους.
Η Camila Díaz Córdova, μία 29χρονη διεμφυλική γυναίκα, δολοφονήθηκε τον Ιανουάριο του 2019 από αστυνομικούς στην πατρίδα της, το Ελ Σαλβαδόρ, μετά την απέλασή της από τις Η.Π.Α. το 2017. Οι τρεις αστυνομικοί καταδικάστηκαν τον Ιούλιο του 2020, μετά από αδιάσειστες αποδείξεις της ενοχής τους. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που καταδικάστηκαν άτομα για τη δολοφονία διεμφυλικών ατόμων στο Ελ Σαλβαδόρ. Ωστόσο, η κατάσταση δεν έχει βελτιωθεί για τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα της χώρας. Από τον Οκτώβριο του 2019 ως και τον Μάρτιο του 2020, τουλάχιστον 7 διεμφυλικές γυναίκες και ένας ομοφυλόφιλος άνδρας δολοφονήθηκαν.
Από συνεντεύξεις ΛΟΑΤ+ ατόμων που διεξήγαγε το Human Rights Watch την περίοδο 2019-2020 προκύπτει πως οι διακρίσεις σε βάρος τους εκφράζονται όχι μόνο με βία και εκφοβισμό αλλά και με διακρίσεις στον ακαδημαϊκό ή τον εργασιακό τομέα, με απόρριψη από το οικογενειακό τους περιβάλλον και γενικότερα με την οικονομική περιθωριοποίησή τους, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις διεμφυλικών γυναικών, εκ των οποίων αρκετές αδυνατούσαν να βρουν δουλειά πέραν της σεξεργασίας. Η φτώχεια που αντιμετωπίζουν αρκετά ΛΟΑΤ+ άτομα τα εκθέτει σε περαιτέρω βία από συμμορίες, που κυριαρχούν στους δρόμους, και την αστυνομία, γεγονός που αναφέρεται πολλές φορές στην αναφορά του HRW, κυρίως από ομοφυλόφιλους άνδρες και διεμφυλικά άτομα. Σε διάφορες περιπτώσεις αναφέρθηκαν και απόπειρες για «θεραπείες μετατροπής», ένα φαινόμενο σύνηθες στους θρησκευτικούς κύκλους. Επιπλέον, η βία και η απόρριψη από την οικογένεια και τον κοινωνικό περίγυρο συχνά οδηγεί σε κατάθλιψη και αυτοκτονικό ιδεασμό.
Οι σαλβαδοριανές νομοθεσίες και πολιτικές, όμως, δεν είναι ιδιαίτερα εχθρικές προς τη ΛΟΑΤ+ κοινότητα. Το Ελ Σαλβαδόρ είναι το μόνο κράτος της Κεντρικής Αμερικής που είναι μέλος του LGBTI Core Group των Ηνωμένων Εθνών, το οποίο από το 2008 προσπαθεί να ενισχύσει καλές πρακτικές για τα δικαιώματα των ΛΟΑΤ+ ατόμων. Το 2009, το Ανώτατο Δικαστήριο του Ελ Σαλβαδόρ απεφάνθη πως μία διάταξη του Συντάγματος της χώρας ως προς τις διακρίσεις λόγω «εθνικότητας, φυλής, φύλου ή θρησκείας» συμπεριλαμβάνει επίσης τον σεξουαλικό προσανατολισμό. Αν και η απόφαση δεν αναφερόταν στην ταυτότητα φύλου, οι λόγοι που αναφέρονται είναι απλώς ενδεικτικοί και κατά συνέπεια θα μπορούσε εξίσου να αναφέρεται και στην ταυτότητα φύλου. Άξιο αναφοράς είναι επίσης το Άρθρο 292 του ποινικού κώδικα, που ποινικοποιεί τις διακρίσεις από κυβερνητικούς αξιωματούχους για λόγους «εθνικότητας, φύλου, φυλής, θρησκείας ή οποιασδήποτε άλλης κατάστασης ενός ατόμου», που δημιουργεί περιθώριο συμπερίληψης και των διώξεων λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου, ωστόσο δεν καλύπτει τις πράξεις μη κρατικών φορέων.
Ωστόσο, σε απάντηση προς το ερώτημα του Human Rights Watch, το Γραφείο του Γενικού Εισαγγελέα του Ελ Σαλβαδόρ επιβεβαίωσε ότι κανείς δεν έχει ποτέ καταδικαστεί για διάκριση λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού ή ταυτότητας φύλου. Το 2015, υπερψηφίστηκε νομοσχέδιο για τα εγκλήματα μίσους που αύξησαν τις ποινές για ανθρωποκτονίες και απειλές με βάση την ταυτότητα φύλου και τον σεξουαλικό προσανατολισμό, καθώς και τη φυλή, την εθνικότητα, τη θρησκεία, το φύλο κ.ά., χωρίς όμως το νομοσχέδιο να επεκτείνεται σε άλλα εγκλήματα, όπως η επίθεση και ο βιασμός. Έκτοτε, μόνο τρεις φορές έχουν κατατεθεί κατηγορίες για εγκλήματα μίσους λόγω ταυτότητας φύλου. Βέβαια, στη δίκη για τη δολοφονία της Camila Díaz Córdova απορρίφθηκαν οι κατηγορίες για έγκλημα μίσους εξαιτίας ανεπαρκών στοιχείων.
Αποφαίνεται, λοιπόν, ότι οι δράσεις της κυβέρνησης του Ελ Σαλβαδόρ ως προς τα δικαιώματα των ΛΟΑΤ+ έχουν αποτελέσει ανεπαρκείς. Σύμφωνα με ακτιβιστές, από την άνοδο του Προέδρου, Nayib Bukele, στην εξουσία το 2019, διάφορες ευνοϊκές προς τη ΛΟΑΤ+ κοινότητα πρωτοβουλίες της προηγούμενης κυβέρνησης έχουν υποβαθμιστεί ή δεν εφαρμόζονται πλέον. To γεγονός αυτό καθίσταται ιδιαίτερα αντιφατικό, καθώς, όταν ο Bukele κατείχε ακόμη ένα τοπικό αξίωμα, είχε δηλώσει πως θέλει «να βρίσκεται στη σωστή πλευρά της ιστορίας» ως προς τα ΛΟΑΤ+ δικαιώματα. Από τη στιγμή της ανάληψης της εξουσίας, ο Bukele αρνήθηκε να υποστηρίξει τη νομική αναγνώριση φύλου για τα διεμφυλικά άτομα και τους γάμους ομόφυλων ζευγαριών, ενώ ουσιαστικά σταμάτησε και εν τέλει κατήργησε ολοκληρωτικά τη λειτουργία της Διεύθυνσης για τη Σεξουαλική Ποικιλομορφία που είχε ιδρυθεί στα πλαίσια της Γραμματείας για Κοινωνική Συμπερίληψη και επικεντρωνόταν στην εκπαίδευση των κυβερνητικών υπαλλήλων και αστυνομικών στα ζητήματα φύλου και σεξουαλικού προσανατολισμού και την έρευνα σε αυτούς τους τομείς. Δεδομένου ότι η αστυνομία συχνά πρωταγωνιστεί στη βία κατά ΛΟΑΤ+ ατόμων στο Ελ Σαλβαδόρ, αυτού του είδους η εκπαίδευση κρινόταν αναγκαία.
Ο ρόλος των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής
Για δεκαετίες, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν αποτελέσει αφιλόξενο μέρος για όσα ΛΟΑΤ+ άτομα προσπαθούν να διαφύγουν από διώξεις. Η κυβέρνηση των Η.Π.Α., γνωρίζοντας ότι θα εκθέσει ξανά τα άτομα αυτά σε κίνδυνο, έχει πραγματοποιήσει απελάσεις ΛΟΑΤ+ ατόμων προς το Ελ Σαλβαδόρ, ιδίως υπό την ηγεσία του Donald Trump. Τον Μάρτιο του 2020, τα νοτιότερα σύνορα των Η.Π.Α. έκλεισαν για τους αιτούντες άσυλο με πρόφαση την πανδημία. Τα μέτρα που επιβλήθηκαν συμπεριλαμβάνουν την παραμονή τους στο Μεξικό για μία εκτεταμένη περίοδο αναμονής, μέχρι να εξεταστεί η αίτησή τους, κατά την οποία είχαν τη δυνατότητα για ελάχιστη ως καθόλου επικοινωνία με δικηγόρους, την απόρριψη των αιτούντων άσυλο που είχαν διασχίσει τρίτες χώρες πριν φτάσουν τις Η.Π.Α. και την πολιτική της μεταφοράς τους στη Γουατεμάλα, όπου δεν υπήρχε επαρκής προστασία και, όπως έχει ήδη προαναφερθεί, αποτελεί ακόμα μία επικίνδυνη χώρα για τα ΛΟΑΤ+ άτομα. Μεταξύ των ετών 2014-2018, οι Η.Π.Α. έχουν απελάσει 111.000 Σαλβαδοριανούς πολίτες.
Καμία κυβέρνηση, κανένα όργανο του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών ή έστω Μη Κυβερνητική Οργάνωση δεν έχει καταγράψει τι ακριβώς συμβαίνει στα άτομα που έχουν απελαθεί μετά την επιστροφή τους στο Ελ Σαλβαδόρ. Αρκετοί, σύμφωνα με τα στοιχεία του HRW, δολοφονούνται κατά την επιστροφή τους. Επιπλέον, καταγράφηκαν 138 υποθέσεις πολιτών που δολοφονήθηκαν μετά την απέλασή τους από τις Η.Π.Α. και ακόμα 70 υποθέσεις, κατά τις οποίες τα άτομα που απελάθηκαν υπέστησαν βιασμό, βασανισμό ή άλλη μορφή βίας ή εξαφανίστηκαν. Σε πολλές από αυτές τις υποθέσεις υπήρχε ξεκάθαρη σύνδεση μεταξύ των αιτιών που οδήγησαν τα άτομα να διαφύγουν από τη χώρα και των αιτιών που υπέστησαν κακοποίηση κατά την επιστροφή τους.
Παρά τις απαγορεύσεις στο διεθνές δίκαιο ως προς την επιστροφή ατόμων σε περιοχές όπου απειλούνται από διώξεις ή βασανισμό, για πολλούς Σαλβαδοριανούς η απέλαση είναι αναπόφευκτη. Συχνά όσοι επιστρέφουν στο Ελ Σαλβαδόρ αναγκάζονται να αντιμετωπίσουν ακριβώς τις ίδιες απειλές από τις οποίες προσπάθησαν εξ αρχής να διαφύγουν. Αν και η ευθύνη για τις συνέπειες δεν ανήκει αποκλειστικά σε αυτές, οι Η.Π.Α. οφείλουν να προσφέρουν σε όσους επιζητούν προστασία την ευκαιρία για μία ασφαλή ζωή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
No Safe Haven for LGBT People in El Salvador, Human Rights Watch, διαθέσιμο εδώ
-
“Every Day I Live in Fear”: Violence and Discrimination Against LGBT People in El Salvador, Guatemala, and Honduras, and Obstacles to Asylum in the United States, Human Rights Watch, διαθέσιμο εδώ
-
The Trans Activists Standing Up to the Brutal Gangs of El Salvador, Daily Beast, διαθέσιμο εδώ
-
Trump proposals threaten LGBTQ asylum-seekers’ hopes of refuge in U.S., NBC News, διαθέσιμο εδώ
