Της Αριάδνης-Παναγιώτας Φατσή,
Αναρωτηθήκατε ποτέ ποιο είναι το μικρότερο ποίημα του κόσμου;
Ακόμη κι αν εσείς προσωπικά δεν έχετε αναρωτηθεί, μέχρι το 2012 υπήρχε στο World Guinness Records Book κατηγορία για το πιο μικρό ποίημα του κόσμου και από αυτήν έχουν περάσει πολλοί και διάφοροι υποψήφιοι. Αλήθεια, όμως, τι μπορεί να οριστεί ως ποίημα;
Με μια πρόχειρη έρευνα στο διαδίκτυο, ένας ορισμός του ποιήματος είναι «είδος λογοτεχνικού έργου που αποτελείται από στίχους». Μπορεί άρα μια και μόνη λέξη να είναι ποίημα; Μπορεί ένα γράμμα ή μια εικόνα γραμμάτων, αυτό που θα αποκαλούσαμε οπτικό ποίημα, να είναι ποίημα; Σίγουρα οι απόψεις σε αυτό διίστανται, αλλά, σε κάθε περίπτωση, ας δούμε μερικά ενδιαφέροντα δείγματα αυτών των ιδιαίτερων ποιημάτων και της καλλιτεχνικής τους αξίας, όσο και αν επ’ αυτής σίγουρα θα διατυπώνονταν πολλές και διάφορες γνώμες.
Ένα από τα πιο μικρά ποιήματα του κόσμου ονομάζεται “Fleas” (ψύλλοι) και είναι μάλλον χιουμοριστικού περιεχομένου, καθώς οι μοναδικοί του στίχοι είναι “Adam / Had ‘em”. Όμως, η ιστορία των μικρών ποιημάτων δεν έχει μόνο χιουμοριστική αξία. Ένα άλλο ακόμη μικρότερο ποίημα είναι αυτό που είχε αναφέρει ο γνωστός πυγμάχος Muhammad Ali σε δήλωσή του. Αποτελούνταν από δύο μόνο λέξεις: “Me. We!” και θεωρείται ότι ήταν ένας έξυπνος τρόπος του τότε αστέρα της πυγμαχίας να εκφράσει ότι η ενδυνάμωση του ατόμου συμβαδίζει με το κοινωνικό σύνολο, ότι το άτομο είναι σημαντικό να δρα ως κομμάτι του «εμείς».
Αυτά τα δύο μικρά ποιήματα αποτελούνται από κανονικές λέξεις της καθομιλουμένης. Τι γίνεται όμως, όταν οι ποιητές γίνονται πιο δημιουργικοί; Ένα ακόμη μικρότερο έργο, που ίσως θα δίσταζε κανείς να χαρακτηρίσει ποίημα, είναι μια κάπως αλλαγμένη λέξη από τον Aram Saroyan, απλώς και μόνο “lighght”. Πρόκειται για ένα έξυπνο παιχνίδι με τη λέξη light (ελαφρύς), η οποία όμως δείχνει να «βαραίνει» από την προσθήκη των παραπάνω γραμμάτων, έστω και αν αυτά είναι άηχα.
Ακόμη όμως και αυτό το ποίημα είναι μια διαφοροποιημένη λέξη. Τα ακόμη πιο σύντομα υποψήφια αμφίβολο είναι αν θα τα λέγαμε πλέον ποιήματα. Ένα από αυτά, που αποτελείται από δύο γράμματα μόνο, το l και το y, βλέπουμε στην επόμενη εικόνα. Ο εμπνευστής αυτού του σχήματος, Geof Huth, εμπλέκει αυτά τα δύο γράμματα, σχηματίζοντας την κατάληξη “-ly”, η οποία είναι διαδεδομένη στα επιρρήματα της αγγλικής γλώσσας. Η ερμηνεία του ποιήματος είναι ότι οι πράξεις μας έχουν μεγάλη σημασία, καθώς μπορεί κανείς να έχει ή να θεωρεί ότι έχει μια ιδιότητα (π.χ. brave/ θαρραλέος), αλλά το να δρα με τον ίδιο τρόπο (π.χ. bravely/ με θάρρος) είναι και πάλι στο χέρι του και έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο.
Στο ίδιο μοτίβο, ξανά ο Saroyan δημιουργεί μια ένωση γραμμάτων που διατηρεί ως και σήμερα το αντίστοιχο ρεκόρ. Πρόκειται στην πραγματικότητα για μικρότερη σύνθεση από το ly, καθώς είναι ένα σχέδιο ανάμεσα στα γράμματα m και n, όπως φαίνεται στην εικόνα. Η ιδέα πίσω από αυτή τη σύλληψη είναι ίσως ότι σε μια φανταστική διαδικασία «γέννησης» του αλφαβήτου ο καλλιτέχνης συλλαμβάνει τη στιγμή που τα γειτονικά γράμματα m και n διαχωρίζονται. Κατά άλλους, το γεγονός ότι το σύμπλεγμα αυτό μπορεί να διαβαστεί και ως “I’m” δείχνει ότι πρόκειται για έναν παιγνιώδη τρόπο με τον οποίο ο καλλιτέχνης αναφέρεται στη γένεση της ανθρώπινης συνείδησης. Αυτό το ποίημα ήταν το τελευταίο που κέρδισε το ρεκόρ Guinness για το μικρότερο ποίημα του κόσμου.
Κι αν νομίζετε ότι δεν μπορεί να υπάρξει πιο μικρό ποίημα -αν επιλέγουμε να ορίσουμε αυτά τα καλλιτεχνήματα ως ποιήματα-, απατάσθε! Ένα ακόμη μικρότερο και το τελευταίο που θα δούμε στο άρθρο αυτό είναι ένα i από τον J.W. Curry, το οποίο όμως, αντί για τη μικρή τελεία στο πάνω μέρος, έχει το δικό του δακτυλικό αποτύπωμα, συνδέοντας άμεσα και αναπόσπαστα το έργο και το «εγώ» που υποδηλώνεται με το ίδιο το πρόσωπο του καλλιτέχνη.
Θα αναρωτηθεί κανείς γιατί ο Curry δεν κέρδισε το ρεκόρ Guinness από τον Saroyan – λοιπόν, αυτό συνέβη, επειδή το 2012 οι συντάκτες των βιβλίων Guinness αποφάσισαν ότι δε θα συμπεριλαμβάνουν πλέον τις κατηγορίες του μικρότερου ποιήματος, του μικρότερου τραγουδιού ή της μικρότερης συναυλίας. Αυτή η εξέλιξη ήταν μάλλον εύλογη, καθώς μετά το γνωστό συγκρότημα White Stripes, το οποίο είχε το 2009 κερδίσει το ρεκόρ της μικρότερης συναυλίας, αφού εμφανίστηκε στη σκηνή και έπαιξε μόνο μία νότα, πολλοί μουσικοί είχαν θελήσει να αποσπάσουν τον τίτλο, ισχυριζόμενοι ότι και μόνο το ότι εμφανίστηκαν στη σκηνή για λίγο χωρίς να παίξουν τίποτε καθιστά τη δική τους συναυλία μικρότερη. Με τη λογική ότι αυτή η διαδικασία ευτελίζει το περιεχόμενο της δραστηριότητας, τα ρεκόρ αυτά έπαψαν να υπάρχουν.
Είχαν δίκιο οι συντάκτες των Guinness; Σε αυτό σίγουρα υπάρχουν πολλές απόψεις, όπως και πολλές απόψεις θα ακούγαμε αν ρωτούσαμε αρκετούς ανθρώπους για το αν θεωρούν ποιήματα τα έργα που αναφέρθηκαν νωρίτερα. Η προσπάθεια για τη δημιουργία του μικρότερου ποιήματος στον κόσμο με στόχο το αντίστοιχο ρεκόρ υπήρξε σίγουρα μια διαδικασία που αφορούσε την προβολή του καλλιτέχνη, ίσως και περισσότερο από τη δημιουργία αυτή καθεαυτή. Κι όμως, ορισμένα από αυτά τα έργα είχαν ένα νόημα και μία αισθητική αξία και μπορούσαν να δημιουργήσουν έναν προβληματισμό στον δέκτη. Τελικά, ίσως και να μην έχει μεγάλη σημασία το αν θα τα θεωρούσε κανείς ποιήματα, οπτικά ποιήματα ή κάτι άλλο, αλλά το αν τελικά θα λέγαμε ότι προάγουν σε κάτι τη σκέψη και την αντίληψή μας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Guinness World Records respond to Jack White’s rant, NME, διαθέσιμο εδώ
- Worlds shortest poem, People of Ar, διαθέσιμο εδώ
- The World’s Shortest Poem and Muhammad Ali, Nikki Wordsmith, διαθέσιμο εδώ
- The Shortest Poems, Urban Poems, διαθέσιμο εδώ
- What is the shortest poem?, Vsauce (via youtube), διαθέσιμο εδώ
