Της Νίκης Αγγελοπούλου,
Εν καιρώ πανδημίας, και έχοντας ήδη κλείσει ένα χρόνο κορωνοϊού, οι τελευταίες εξελίξεις της covid- πραγματικότητας μας φέρνουν αντιμέτωπους με το καινούργιο εμβόλιο. Η επίσημή ιστοσελίδα της κυβέρνησης (διαθέσιμη εδώ) πανηγυρικά ανακοινώνει: «Το εμβόλιο είναι στα χέρια μας», και συμπληρωματικά τονίζει ότι είναι «εγκεκριμένο για την ασφάλεια, την ποιότητα και την αποτελεσματικότητά του από τους αρμόδιους διεθνείς και εθνικούς οργανισμούς (…)».
Παρ’ όλα αυτά, ο εμβολιασμός είναι πολύ πιο αμφιλεγόμενο ζήτημα από ότι θα περίμενε κανείς διαβάζοντας τις προαναφερθείσες εγγυήσεις ασφαλείας. Οι επιφυλάξεις και οι διαφωνίες κυμαίνονται από επιστημονικά τεκμηριωμένες ανησυχίες σε ολόκληρες θεωρίες συνωμοσίας. Από την άλλη υπάρχουν και θερμοί υποστηρικτές του εμβολίου, με την κάθε αντικρουόμενη πλευρά να προβάλλει τα δικά της επιχειρήματα. Επειδή το συγκεκριμένο θέμα είναι περίπλοκο, και οι συζητήσεις και διαφωνίες πολλές, αξίζει να σκεφτούμε με ποιες συνθήκες μπορεί να ενισχυθεί ένας δημιουργικός διάλογος γύρω από το θέμα.
Το πρώτο στάδιο για κάθε συζήτηση είναι η δημιουργία ενός πλαισίου σεβασμού. Πολύ δύσκολα θα θέλει κάποιος να εξηγήσει την άποψή του και να παραθέσει τα επιχειρήματά του, αν πιστεύει πως ο συνομιλητής του θα τον χλευάσει. Ακόμα και αν κάποιος διαφωνεί κάθετα με μία άποψη και πάλι οφείλει να επιδείξει σεβασμό στο άτομο που την εκφράζει. Ακόμα πιο σημαντικό είναι να ακούμε για να καταλάβουμε και όχι για να απαντήσουμε. Μια παράλληλη συζήτηση δεν βοηθάει την επικοινωνία και τελικά, δεν έχει ιδιαίτερη αξία και οι συνομιλητές θα τελειώσουν την συζήτηση εκνευρισμένοι και χωρίς να έχουν βοηθήσει ο ένας τον άλλον.
Σε δεύτερο επίπεδο, είναι σημαντικό να γίνει μία απαραίτητη διάκριση. Υπάρχουν δύο βασικές πηγές δημιουργίας μιας διαστρέβλωσης της πραγματικότητας. Αρχικά, μπορεί αυτή να οφείλεται σε έλλειψη ορθών πληροφοριών. Από την άλλη, μπορεί να βασίζεται στην προσωπική συναισθηματική αξία που έχει αυτή η διαστρέβλωση για το εκάστοτε άνθρωπο. Η διάκριση αυτή είναι αναγκαία, επειδή στην πρώτη περίπτωση, η συζήτηση θα βασίζεται σε γεγονότα, ενώ στην δεύτερη περίπτωση, θα βασίζεται σε συναισθήματα, και άρα, θα είναι πιο προσωπική και πιο περίπλοκη. Εντοπίζοντας αυτήν τη βάση καταλαβαίνουμε όχι μόνο τι πιστεύουν οι άνθρωποι, αλλά και γιατί το πιστεύουν, και άρα ποιος είναι ο σωστότερος τρόπος προσέγγισης της συζήτησης.
Αφού έχουμε δημιουργήσει ένα πλαίσιο ελευθερίας της έκφρασης και έχουμε καταλάβει τα βασικά επιχειρήματα του συνομιλητή μας, έφτασε η ώρα για τον αντίλογο. Σε επίπεδο που αυτός στηρίζεται σε πραγματικά και επιστημονικά δεδομένα, είναι σημαντικό αυτά να προέρχονται από αξιόπιστες πηγές. Για το θέμα του εμβολίου, πληροφορίες υπάρχουν σε επίσημες κυβερνητικές ιστοσελίδες (διαθέσιμο εδώ και εδώ), ιστοσελίδες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (διαθέσιμο εδώ και εδώ) και από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (διαθέσιμο εδώ).
Στην περίπτωση όμως, που η βάση ενός επιχειρήματος είναι κατά κύριο λόγο συναισθηματική (άγχος, φόβος, προσωπική εμπειρία με τον ιό) οφείλεται μια πολυδιάστατη προσέγγιση. Σε αυτό το σημείο αξίζει να τονιστεί, ότι ξεκάθαρος διαχωρισμός συναισθήματος – γνώσης προφανώς δεν υφίσταται. Αναζητούμε τις πληροφορίες που μας κάνουνε να αισθανόμαστε ασφαλείς, και αντιστρόφως διαμορφώνουμε συναισθηματικούς δεσμούς απέναντι σε όσα πιστεύουμε. Για αυτό και συζητήσεις όπου κάποιος προτάσσει ένα επιχείρημα του τύπου «Με το εμβόλιο ο χ προσπαθεί να με βλάψει και για αυτό ψ…» είναι πολύ πιο περίπλοκο, καθώς η βάση αυτού του επιχειρήματος δεν είναι ένας λογικός συλλογισμός, αλλά ένας βαθύτερος προσωπικός φόβος.
Η άνθηση των θεωριών συνομωσίας για το εμβόλιο, τον ιό, και ό,τι καινούργιο κυκλοφορήσει αυτήν την εβδομάδα στο διαδίκτυο έχει σίγουρα ένα χιουμοριστικό ενδιαφέρον, επιτρέποντας χώρο και για μια ψυχολογική τύπου ανάλυση. Πέρα όμως από την επιστημονική αξία της, και για αυτήν θα μιλήσουν οι επιστήμονες, σημασία έχει και ο αυξανόμενος παραλογισμός της κοινωνίας που αντανακλάται. Παραλογισμός που δεν περιορίζεται σε αυτούς που συνωμοσιολογούν στο διαδίκτυο. Καθημερινά παραδοσιακά αξιόπιστα ΜΜΕ διαδίδουν ψέματα και παραπληροφόρηση, πολιτικοί εκπρόσωποι και επιστήμονες εκφράζουν διαρκώς αντικρουόμενες απόψεις ανάλογα με την εκάστοτε πολιτική γραμμή (ασφαλές άνοιγμα σχολίων), κραυγαλέα σκάνδαλα (πχ εμβολιασμός κυβερνητικών στελεχών) αποσιωπώνται. Είναι τελικά πράγματι παράλογη η σύγχυση των ανθρώπων μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο ανασφάλειας της χώρας;
