Της Μαρίας Κελεπούρη,
Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι άνδρες συγγραφείς μονοπωλούσαν τη λογοτεχνική παραγωγή ως τη δεκαετία του 1960, όταν πια άρχισε να αναδύεται η φεμινιστική κριτική. Πρόκειται για μία προσπάθεια να αναδειχθούν οι πολιτισμικές ταυτότητες του γυναικείου φύλου στο πλαίσιο της κοινωνίας, πέρα από τον γνωστό ρόλο που περιοριζόταν στην ανατροφή και στήριξη της οικογένειας.
Σκοπός του κινήματος ήταν η πνευματική απελευθέρωση των γυναικών, η πίστη ότι οι ικανότητές τους δεν καθορίζονται από την πορεία τους ως μελών μιας οικογένειας, αλλά προεκτείνονται σε ποικίλους τομείς. Το εμπόδιο, όμως, ήταν πως δεν τους προσφέρονταν τα απαιτούμενα δικαιώματα. Η Βιρτζίνια Γουλφ υπήρξε πρόδρομος της φεμινιστικής κριτικής, γράφοντας μεταξύ άλλων δοκίμια για την εκπαιδευτική υστέρηση των γυναικών μέσα στην αποκαλούμενη πατριαρχική κοινωνία, παρόλο που η ίδια ακολούθησε τον δρόμο του εγγραματισμού. Οι μελέτες της προσέφεραν ένα κριτικό μοντέλο σε φεμινίστριες που ήθελαν να προσεγγίσουν τη γυναικεία συγγραφική εμπειρία. Το ζητούμενο ήταν να επαναπροσδιοριστεί στη λογοτεχνική παράδοση ο ρόλος των γυναικών είτε ως συγγραφέων είτε ως χαρακτήρων κι αυτό μπορούσε να επιτευχθεί με την αλλαγή του τρόπου που η γυναίκα αντιλαμβάνεται ένα κείμενο. Από συγκαταβατική αναγνώστρια θα πρέπει να μεταβεί στη θέση ενός υποκειμένου που ερευνά τα ψυχολογικά κίνητρα για να ανακαλύψει τον εαυτό του.
Τα κείμενα φεμινιστικής κριτικής έχουν να επιδείξουν καινοτομίες αλλά και ποικιλομορφίες όσον αφορά την κριτική ματιά που υιοθετείται κάθε φορά. Αυτός ο πλουραλισμός των φεμινιστικών σπουδών ήταν ένας από τους παράγοντες που αύξησε τη λογοτεχνική υπόληψη πολλών γυναικών συγγραφέων και, όπως ήταν φυσικό, διαπερνώντας τα σύνορα, επηρέασε και Ελληνίδες συγγραφείς.
Παρόλο που εκ πρώτης όψεως η σχέση της Γουλφ με την Μέλπω Αξιώτη μοιάζει ασύνδετη, είναι πράγματι άνευ προσδοκίας οι εκλεκτικές συγγένειες που δημιουργούνται μεταξύ τους. Αν και κανείς θα περίμενε πως μιλάμε για διαλογικότητα στο επίπεδο των κειμένων, δεν είναι μόνο αυτό. Η μοίρα τις οδήγησε σε μια παρόμοια γραμμή ζωής, ενώ ο χρόνος, ο τόπος και οι συνθήκες τις απομάκρυναν. Το γεγονός πως και οι δύο βίωσαν τη μητρική απουσία, η Γουλφ λόγω του ξαφνικού θανάτου της μητέρας της, ενώ η Αξιώτη εξαιτίας της μικρής διάρκειας του γάμου των γονιών της, άφησε ίχνη στο σύνολο του έργου τους. Σε συνδυασμό με αυτό, οι περιστάσεις έφεραν στο φως τις σκέψεις και τα ιδανικά για τα οποία ήθελαν να αγωνιστούν. Η προσπάθειά τους αυτή βρήκε τη Γουλφ μέλος μιας προοδευτικής ομάδας διανοούμενων, στην οποία διοχετεύτηκε η αντίδρασή της για τον βικτωριανό συντηρητισμό που εκπροσωπούσε το οικογενειακό της περιβάλλον. Από την άλλη πλευρά, οδήγησε την Ελληνίδα συγγραφέα να συμμετάσχει στο ΚΚΕ και ύστερα στην Εθνική αντίσταση, γράφοντας με ψευδώνυμο πλήθος κειμένων για τον παράνομο Τύπο.
Το συγγραφικό τους ταλέντο βρήκε ως δίοδο τη νεωτεριστική γραφή του Μοντερνισμού, με την οπτική γωνία της απελευθέρωσης από τις συμβατικές αντιλήψεις που περιβάλλουν το υποκείμενο. Σε αυτό το πλαίσιο, οι εξωτερικές εμπειρίες αφομοιώνονται από το εγώ του ατόμου, αλλά αντανακλώνται μέσω της υποκειμενικής συνείδησης. Συγκεκριμένα, τη θέση των ρεαλιστικών αφηγήσεων καταλαμβάνουν οι συνειρμικές αναμνήσεις με προορισμό τη χαμένη πραγματικότητα, όπως αναφέρει και ο Προυστ. Αυτό το εγχείρημα του μοντερνιστικού λόγου επιτυγχάνει την αποτύπωση της πολύπλοκης εσωτερικότητας, η οποία πασχίζει να αποκαλυφθεί μέσω των μνημονικών επιστροφών. Αυτός όμως ο εσωτερικός μονόλογος που παρουσιάζει με εξομολογητικό τόνο τις κρυφές επιθυμίες προκαλεί μία ασυνέχεια μέσω της ευρηματικής αλλά νευρώδους γλώσσας.
Η Βιρτζίνια Γουλφ οραματίστηκε ένα είδος νέου μυθιστορήματος που θα παραπέμπει στην ποίηση και θα αποδίδει τη ζωή με γενικά συμβολικά σχήματα. Αυτός ο στόχος πήρε μορφή μέσω των γεγονότων που ρέουν από τη συνείδηση και δίνουν χώρο στις ονειροπολήσεις ή στις διάφορες ψυχολογικές εκφάνσεις. Η καθιέρωση ενός χαρακτηριστικά γυναικείου τρόπου αντίληψης για την αίσθηση του κόσμου κατέστησε τη Γουλφ πρωτοπόρα, συμβάλλοντας έτσι στην ανανέωση του σύγχρονου αγγλικού μυθιστορήματος.
Η αναμόρφωση του λογοτεχνικού κανόνα, όπως προκύπτει από την αντικατάσταση των στερεοτύπων από τα πρότυπα εκείνα που οι ίδιες οι γυναίκες θέλουν να μεταδώσουν, πραγματοποιείται μέσα από την ενδοσκοπική αφήγηση ενός γυναικείου ψυχισμού και καθιστά τη συναισθηματική σχέση της συγγραφέως με τον χρόνο σχεδόν παράλογη. Ως αποτέλεσμα, ενδεχομένως ο αναγνώστης να αποσυντονίζεται, όμως αυτό που φαινομενικά χαρακτηρίζεται ως ανακολουθία γεγονότων ή ακόμη και έλλειψη ενός κυρίαρχου θέματος στην πραγματικότητα είναι η ακριβέστερη σκιαγράφηση κάθε ίχνους του στοχασμού, όπως άλλωστε παρατηρείται στα περισσότερα μοντερνιστικά πεζά.
