Της Παναγιώτας Χριστοδουλοπούλου,
Τη δεκαετία του 1930, ολοένα και περισσότερα φασιστικά κινήματα άρχιζαν να αναδύονται στις πόλεις της ευρωπαϊκής ηπείρου, αποσκοπώντας στην εκπλήρωση των εθνικιστικών βλέψεων των ηγετών τους. Το 1937, στην Ισπανία, ο εμφύλιος πόλεμος μεταξύ των εθνικιστών του Φράνκο και των Δημοκρατικών, βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη και οι φρανκιστές επιθυμούσαν να δώσουν ένα τέλος στη δημοκρατική Χώρα των Βάσκων, καθώς πίστευαν ότι με αυτόν τον τρόπο θα ολοκληρωνόταν ο πόλεμος στη Βόρεια Ισπανία.
Έτσι, την άνοιξη του 1937, κατέλαβαν το Μπιλμπάο, το οποίο αποτελούσε τη μεγαλύτερη «ανυπότακτη» βασκική πόλη, που κατά τη διάρκεια του εμφυλίου ήταν σε επικοινωνία με τη δημοκρατική κυβέρνηση της Μαδρίτης. Στα 30 χιλιόμετρα ανατολικά του Μπιλμπάο, βρισκόταν η Γκουερνίκα (ή Γκερνίκα όπως προφέρεται στα ισπανικά), μία πόλη καίριας σημασίας για τους εθνικιστές, δεδομένου ότι αντιπροσώπευε το σύμβολο της ενότητας των Βάσκων. Επίσης, εκεί βρισκόταν το Gernikako Arbol (Το δέντρο της Γκερνίκα), μία βελανιδιά που συμβόλιζε τις παραδοσιακές ελευθερίες του λαού των Βάσκων και κάτω από αυτή οι τοπικοί άρχοντες και οι βασιλείς ορκίζονταν να σέβονται τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των κατοίκων και αργότερα ήταν το σημείο που συνήθιζε να συνεδριάζει η Βουλή. Αδιαμφισβήτητα, η πόλη θεωρείτο η «πνευματική πρωτεύουσα» των Βάσκων και γι’ αυτό αποτέλεσε καταφύγιο για χιλιάδες δημοκρατικούς πρόσφυγες. Η αντίδραση που προέβαλαν οι Βάσκοι ήταν τόσο σθεναρή ώστε ο Φράνκο, θέλοντας να κάμψει το ηθικό τους, προέβη στη σύναψη συμμαχίας με τη γερμανική πολεμική αεροπορία, επικεφαλής της οποίας ήταν ο Χέρμαν Γκέρινγκ.
Η διαταγή που είχε ως αποτέλεσμα το βομβαρδισμό της Γκουέρνικα δόθηκε από τους Φρανκιστές στον αντισμήναρχο Βόλφραμ Φράιχερ φον Ριχτχόφεν, ο οποίος ηγείτο των γερμανικών εθελοντών που είχαν δημιουργήσει τη λεγεώνα Κόνδωρ. Στην επιχείρηση του Ριχτχόφεν πήραν μέρος 20 γερμανικά μαχητικά και άλλα 3 ιταλικά του εθελοντικού σώματος της Ιταλίας, με εντολή του ίδιου του Μουσολίνι που επιθυμούσε να βοηθήσει τον ομοϊδεάτη του Φράνκο.
Το όλο σχέδιο είχε λάβει την ονομασία «Επιχείρηση Επίπληξη» (Operation Rϋgen) και έλαβε χώρα το απόγευμα της 26ης Απριλίου 1937 στις 16:30 και ολοκληρώθηκε στις 19:00 το βράδυ με τα θύματα να ανέρχονται στα 1654 και τους τραυματίες να φτάνουν περίπου τους 1000. Η ναζιστική προπαγάνδα επεδίωξε να πείσει ότι υπεύθυνοι για την επίθεση ήταν οι μεταλλωρύχοι της Αστούριας, ενώ οι εθνικιστές του Φράνκο κατηγορούσαν τους Δημοκρατικούς, αποδίδοντας τις καταστροφές στην τακτική της «καμμένης γης» που ακολουθούσαν. Ωστόσο, στην ομολογία του στη Δίκη της Νυρεμβέργης, ο Γκέρινγκ παραδέχτηκε, ότι οι πιλότοι στάλθηκαν με εντολή του Ράιχ, προκειμένου να αναχαιτίσουν την περαιτέρω επέκταση του κομμουνισμού, αλλά ταυτόχρονα η επιχείρηση ήταν απαραίτητη, προκειμένου να δοκιμαστούν οι νέες τεχνολογίες των μαχητικών και βομβαρδιστικών αεροσκαφών.
Το δράμα της Γκουέρνικα, αποτύπωσε στο ομώνυμο έργο του ο Πάμπλο Πικάσο, ο οποίος εκείνη την περίοδο ετοίμαζε έναν πίνακα που είχε παραγγείλει η Δημοκρατική Κυβέρνηση της Μαδρίτης για το ισπανικό περίπτερο στη Διεθνή Έκθεση του Παρισιού. Ο ζωγράφος, μόλις πληροφορήθηκε για το βομβαρδισμό της βασκικής πόλης, αποφάσισε να ονομάσει τον πίνακα «Γκουέρνικα» εκφράζοντας με αυτόν τον τρόπο την αποδοκιμασία του για τη φρίκη του πολέμου. Το 1968, ο Φράνκο ζήτησε να εκτεθεί ο πίνακας στην Ισπανία, ωστόσο, ο Πικάσο αρνήθηκε και εξουσιοδότησε το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης (ΜΟΜΑ), όπου βρισκόταν ο πίνακας, να επιστρέψει το έργο στην Ισπανία μόνο όταν θα επανερχόταν η Δημοκρατία στον τόπο. Πράγματι, το 1981 ο πίνακας επαναπατρίστηκε και από το 1992 και μετά κοσμεί το Εθνικό Μουσείο Τέχνης «Βασίλισσα Σοφία» της Μαδρίτης.
Ο Βομβαρδισμός της πόλης Γκουέρνικα θεωρείται ένα από τα πρώτα εγκλήματα που προστίθενται στην εκτενή λίστα των θηριωδιών που διαπράχθηκαν κατά τις δεκαετίες του ΄30 και του ΄40. Ήταν μία επίθεση συνειδητής βαρβαρότητας που συντελέστηκε εις βάρος μιας ανοχύρωτης πόλης με θύματα χιλιάδες ανυποψίαστους και αθώους ανθρώπους. Για το λόγο αυτό, η απάντηση στη πράξη αυτή ήρθε αργότερα με τη μορφή της αντεκδίκησης. Οι συμμαχικές δυνάμεις ισοπέδωσαν με τον ίδιο τρόπο κάποιες από τις γερμανικές πόλεις (Αμβούργο, Κολωνία και κυρίως τη Δρέσδη), αναγκάζοντας τους Γερμανούς να υποβληθούν τα δεινά που υπέστησαν εξαιτίας τους οι υπόλοιποι λαοί. Αυτή η τραγωδία, ο θρήνος, αλλά και η απελπισία που προκάλεσε η πράξη αυτή καταδεικνύεται με παραστατικότητα μέσα από τις γκρίζες και ασπρόμαυρες αποχρώσεις του έργου του Πικάσο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Από την ιστοσελίδα Μηχανή του Χρόνου, στο «Η Γκουέρνικα σε 3D. Ο συγκλονιστικός πίνακας του Πικάσο με τα χιλιάδες θύματα των Ναζί. Η πόλη που έγινε πείραμα και ισοπεδώθηκε από την Λουτβάφε με ανελέητους βομβαρδισμούς», Διαθέσιμο εδώ
- Από την ιστοσελίδα Σαν σήμερα, στο «Ο Βομβαρδισμός της Γκουέρνικα», Διαθέσιμο εδώ
- Από την ιστοσελίδα CNN.gr, στο «Ογδόντα χρόνια από τον βομβαρδισμό της Γκουέρνικα», Διαθέσιμο εδώ
