Της Σάντυ Μακκού,
Πώς ο Εντουάρ Μανέ κατάφερε να εκσυγχρονίσει την εικονογραφική παράδοση και γιατί ο εν λόγω πίνακας προκαλεί σκάνδαλο;
Ο Εντουάρ Μανέ (1832-1883) εκπαιδεύτηκε μεταξύ του 1850-1856 στο ατελιέ του διάσημου ακαδημαϊκού ζωγράφου της εποχής Thomas Couture. Σταδιακά ο καλλιτέχνης άρχισε να απομακρύνεται από τα παραδοσιακά διδάγματα της κλασσικής τέχνης. Σε ηλικία τριάντα ετών ξεκίνησε το έργο του «Le Dejeuner sur l’ herbe» (Πρόγευμα στη χλόη) σε έναν μεγάλο καμβά που ονόμασε «Le Bain» και στη συνέχεια «La Partie Carée». Συνήθως τα έργα σε μεγάλο καμβά είθισται να προορίζονται για ιστορική ζωγραφική και όχι για την απεικόνιση απλών σκηνικών, όπως το παρακάτω.
Ο καμβάς παρουσιάζει τρείς κύριους χαρακτήρες, οι οποίοι απεικονίζονται σε φυσικές διαστάσεις. Συγκεκριμένα, δυο άνδρες με σύγχρονη ενδυμασία και μια γυμνή γυναίκα, καθισμένοι σε μια βλάστηση δίπλα σε ένα πικνίκ. Οι δυο άνδρες συζητούν μεταξύ τους, ενώ η γυναίκα κοιτάζει κατάματα τον θεατή. Παράλληλα, στο βάθος υπάρχει μια δεύτερη νεαρή γυναίκα που κολυμπά, φορώντας ένα λευκό ένδυμα. Η φύση μεταξύ άλλων διακρίνεται από ορισμένες λεπτομέρειες. Συγκεκριμένα: από τον βάτραχο στην κάτω αριστερή πλευρά του πίνακα και τον κοκκινολαίμη στο επάνω μέρος του.
Η καθισμένη γυναίκα γοητεύει τόσο με την εμφανή λευκότητα της επιδερμίδας της όσο και με την ένταση του βλέμματός της. Είναι ολόγυμνη, τοποθετημένη δίπλα στους σύγχρονα ντυμένους άνδρες και δεν δείχνει ούτε στο ελάχιστο ντροπιασμένη ή μετριοπαθής, γεγονός που προδίδει την απόλυτη ελευθερία της. Το αποτέλεσμα της αντίθεσης αυτής με το περιβάλλον ενισχύεται από την απόδοση του φωτός, το οποίο λάμπει και φωτίζει με έναν εντελώς τεχνητό τρόπο. Η γυμνή γυναίκα φαίνεται να αμφισβητεί τον θεατή, εμποδίζοντάς τον να ταυτιστεί με το θέμα και κρατώντας τον μακριά από τη σκηνή.
Μέχρι τότε, στην κλασσική και εν συνεχεία ακαδημαϊκή τέχνη το γυναικείο γυμνό ήταν ένα αρκετά διαδεδομένο και κατακριτέο θέμα. Ωστόσο, ακόμη και αυτό εξακολουθεί να παραμένει ιδανικό, με αναφορά στους κανόνες της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας που υιοθετήθηκαν κατά την Αναγέννηση. Ο Εντουάρ Μανέ είναι μέρος της παράδοσης της ιταλικής Αναγεννησιακής ζωγραφικής. Εμπνέεται από έναν πίνακα του Titian, αποδιδόμενο την εποχή εκείνη στον Giorgione, τον «Le Concert champêtre», και από χαρακτική του Marcantonio Raimondi, βασισμένη σε έργο του Raphael, το «Le Judgment de Paris». Ωστόσο, σε αντίθεση με αυτούς τους πίνακες ο ζωγράφος αποκλείει οποιαδήποτε πιθανότητα μιας μυθολογικής ερμηνείας του έργου με τη συμμετοχή των δυο ντυμένων ανδρών σε αυτή τη σκηνή κολύμβησης. Ο καμβάς αυτός αντιμετωπίστηκε ως άκρως προκλητικός, με έντονη σεξουαλική χροιά, συγκλονίζοντας αμέσως το κοινό.
Το 1863 στα μέσα της νικηφόρας Β’ Αυτοκρατορίας ο πίνακας αυτός και πολλοί άλλοι απορρίφθηκαν από τα μέλη της κριτικής επιτροπής του επίσημου «σαλονιού». Για να ηρεμήσει τον θυμό πολλών καλλιτεχνών, ο Ναπολέων Γ’ επέτρεψε για εκείνη και μόνο τη χρονιά τη διεξαγωγή ενός, κατ’ εξαίρεση, παράλληλου σαλονιού, με την ονομασία «Salon des refuses», όπου ο Μανέ παρουσίασε το έργο του. Το «Πρόγευμα στη χλόη» αντιμετωπίστηκε με περιφρόνηση, ακόμα και γέλιο από το κοινό. Πέραν του ότι ο καμβάς χαρακτηρίστηκε ως άσεμνος και ασεβής, ο καλλιτέχνης δέχεται κριτική για την ανικανότητά του να ζωγραφίσει σύμφωνα με τους βασικούς ακαδημαϊκούς κανόνες. Ειδικότερα, η κολυμβήτρια στο βάθος φαίνεται ψηλότερη απ’ ό,τι θα έπρεπε σε μια ορθά σχεδιασμένη προοπτική σύνθεση. Επιπλέον, η εικονογραφική επιφάνεια αποκαλύπτει πολλά μοτίβα και άλλες επιπτώσεις που προξενούν οι μεγάλες πινελιές. Την εποχή εκείνη, το σχέδιο όφειλε να είναι ακριβές στο περίγραμμά του και οι πινελιές να είναι ομαλές. Παρ’ όλα αυτά, το έργο προορίζεται για μια μεγάλη νέα γενιά και αποκρυσταλλώνει μια καινοτόμα εικαστική τεχνική.
Με αυτόν τον πίνακα, λοιπόν, ο Μανέ γίνεται ο πρώτος σύγχρονος ζωγράφος. Αν και το έργο του επικρίθηκε αρκετά και από μεγάλο κοινό, είναι αναμφίβολα δείγμα του εκσυγχρονισμού της τέχνης της χρήσης προοπτικής και χρωματικών αντιθέσεων. Έναν αιώνα αργότερα, ο Πάμπλο Πικάσο δημιούργησε μια σειρά βασισμένη στο «Πρόγευμα στη Χλόη».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Foucault Michel «Η ζωγραφική του Μανέ»
- «Ο ΑΛΛΟΣ ΔΟΝ ΖΟΥΑΝ» MANET EDUARD
