Της Κωνσταντίνας Αυγερινού,
Η Εργοθεραπεία έχει τις ρίζες της στις αρχές του 20ού αιώνα στις ΗΠΑ, με το «Κίνημα της Ηθικής Θεραπείας» και το «Κίνημα των Τεχνών και Χειροτεχνιών» του 19ου αιώνα, όπου σε συνδυασμό με τα αποτελέσματα της βιομηχανικής επανάστασης που αφορούσαν την εργασιακή εξουθένωση και εκμετάλλευση, να βάζουν τα θεμέλια για τη γέννησή της. Οι επαγγελματίες που συμμετείχαν στη δημιουργία της ήταν η καθηγήτρια νοσηλευτικής, η Susan Tracy, ο ψυχίατρος ο William Rush Dunton, γνωστός και ως ο πατέρας της Εργοθεραπείας και η κοινωνική λειτουργός, η Eleanor Clarke Slangle, οι οποίοι χρησιμοποιούσαν δραστηριότητες στα θεραπευτικά τους προγράμματα, σε ασθενείς από διάφορες περιοχές της Αμερικής. Οι τρεις τους μοιράζονταν την κοινή πεποίθηση ότι η ενεργητική εμπλοκή των νοητικά ή κινητικά διαταραγμένων ατόμων σε σημαντικές και σκόπιμες για αυτούς δραστηριότητες, έχει θεραπευτικές και εκπαιδευτικές ιδιότητες (Quiroga, 1995). Παρόλο που η κεντρική τους αυτή ιδέα, μετράει πάνω από 100 χρόνια, δεν φαίνεται να απέχει και πολύ από το σημερινό επιδιωκόμενο σκοπό της επιστήμης. Στις νόρμες αυτές, δημιουργείται η «Εθνική Εταιρεία για την Προώθηση της Εργοθεραπείας» στις 15 Μαρτίου του 1917.
Στη χώρα μας, η Εργοθεραπεία εμφανίζεται λίγο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο με τη μορφή προγραμμάτων «θεραπευτικής απασχόλησης» σε Έλληνες στρατιώτες που έχουν τραυματιστεί, υπό τη διεύθυνση του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού και της Διεύθυνσης των Ηνωμένων Εθνών για Ανακούφιση και Αποκατάσταση (United Nations Relief and Rehabilitation Administration). Η πρώτη εφαρμογή των προγραμμάτων έγινε στο νεοσύστατο, για την εποχή, Κέντρο Αποκατάστασης Τραυματιών (ΚΑΤ), ενώ αργότερα το παράδειγμά του ακολούθησαν άλλα θεραπευτικά πλαίσια, όπως το Δαφνί και το Ασκληπιείο της Βούλας.
Για την προώθηση του επαγγέλματος και την επίλυση των σύγχρονων προβλημάτων του, έχει συσταθεί ο Σύλλογος Ελλήνων Εργοθεραπευτών σε εθνικό επίπεδο και η Παγκόσμια Ομοσπονδία Εργοθεραπευτών (World Federation of Occupational Therapists, WFOT) σε διεθνές.
Ποιο είναι το περιεχόμενο της Εργοθεραπείας;
Η Εργοθεραπεία ανήκει στις επιστήμες υγείας και στόχο έχει να καταστήσει τα άτομα ικανά να εκτελούν και να συμμετέχουν στα έργα της καθημερινής τους ζωής, που έχουν ανάγκη να κάνουν, επιθυμούν ή/και που απαιτούνται να κάνουν (American Occupational Therapy Association, AOTA). Παρέχει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να βελτιώνουν την υγεία, την ευεξία και την ικανοποίηση από τη ζωή τους μέσα από τη συμμετοχή σε ανθρώπινα έργα, η οποία περιλαμβάνει όχι μόνο την απλή εκτέλεση, αλλά και την υποκειμενική εμπειρία του ατόμου, τον τρόπο δηλαδή που βιώνει το ίδιο, την εμπλοκή του.
Το πρώτο συνθετικό της, τα Έργα, ως κεντρικός της πυλώνας, κατά τον WFOT, αναφέρεται σε όλες εκείνες τις δραστηριότητες που κάνουν τα άτομα είτε ως μονάδες είτε μαζί με τους άλλους, οι οποίες γεμίζουν τον χρόνο των ατόμων, δίνουν σκοπό και νόημα στη ζωή τους και αντανακλούν την ταυτότητά τους. Ο διαχωρισμός τους γίνεται σε οκτώ Τομείς Έργων που περιλαμβάνουν τις Δραστηριότητες Καθημερινής Ζωής, τις Σύνθετες Δραστηριότητες Καθημερινής Ζωής, την Ανάπαυση και τον Ύπνο, την Εκπαίδευση, την Εργασία, τον Ελεύθερο Χρόνο, το Παιχνίδι και την Κοινωνική Συμμετοχή.
Οι εργοθεραπευτικές πρακτικές μπορούν να εφαρμοστούν σε άτομα, ομάδες, κοινότητες ή πληθυσμούς οποιασδήποτε ηλικίας που παρουσιάζουν ή είναι σε κίνδυνο να παρουσιάσουν προσωρινή ή μόνιμη δυσλειτουργία έργου, εξαιτίας οποιασδήποτε ασθένειας, τραύματος, διαταραχής, ανικανότητας, αναπηρίας ή εξαιτίας δυσμενών περιβαλλοντικών παραγόντων (AOTA, 2014, WFOT, 2010). Οι υπηρεσίες της παρέχονται σε πληθώρα υπηρεσιών υγείας από μεγάλα νοσοκομεία και κλινικές αποκατάστασης, ως και βρεφονηπιακούς σταθμούς παιδιών τυπικής λειτουργικότητας.
Η εργοθεραπευτική διαδικασία είναι μια συνεργατική διαδικασία, που περιλαμβάνει τον θεραπευτή, τον/ τους ασθενή/ασθενείς, τον φροντιστή και άλλους επαγγελματίες υγείας της διεπιστημονικής ομάδας, με σκοπό την επίλυση προβλημάτων. Τα κυρίαρχα τρία επιμέρους τμήματα είναι η αξιολόγηση, δηλαδή η συλλογή και ανάλυση πληροφοριών για τη λήψη αποφάσεων, ο σχεδιασμός και η εφαρμογή εξατομικευμένης παρέμβασης και ο έλεγχος των θεραπευτικών αποτελεσμάτων.
Το μοντέλο παροχής των υπηρεσιών της χωρίζεται σε δύο κατηγορίες. Η πρώτη αφορά τις άμεσες υπηρεσίες Εργοθεραπείας και περιλαμβάνει όλες τις «παραδοσιακές» παρεμβάσεις που χρησιμοποιούνται με την άμεση επαφή που έχει ο θεραπευτής με τον θεραπευόμενο ή τις ομάδες θεραπευομένων. Η δεύτερη αφορά τις έμμεσες υπηρεσίες Εργοθεραπείας και διαχωρίζεται στις δύο εξής υποομάδες: την Συμβουλευτική (Consultation) και τις δράσεις Εκπροσώπησης Δικαιωμάτων (Advocacy) όπου αναφέρεται στην νομική υποστήριξη μέσα από νομοσχέδια και δράσεις ατόμων όλων των φασμάτων δυσλειτουργιών.
Τι τίθεται προς μελέτη από τους Εργοθεραπευτές;
Για την εκτέλεση ενός έργου είναι απαραίτητη η διάδραση μεταξύ έργου, ατόμου και περιβάλλοντος. Το πεδίο της Εργοθεραπείας περιλαμβάνει όλα εκείνα τα οποία πρέπει να συγκαταλέγονται στην κλινική συλλογιστική τους και τα οποία καλούνται να αξιολογήσουν ώστε να τροποποιήσουν ή να δημιουργήσουν εκ νέου την ταυτότητα έργου του ατόμου. Στο πεδίο αυτό περιλαμβάνονται:
- Τα έργα που όπως αναφέρθηκε χωρίζονται σε οκτώ κατηγορίες.
- Οι δεξιότητες εκτέλεσης, οι οποίες είναι στοχοκατευθυνόμενες μικρές μονάδες δράσεις που απαιτούνται για την ολοκλήρωση μιας δραστηριότητας όπως οι κινητικές δεξιότητες, οι δεξιότητες επεξεργασίας και κοινωνικής αλληλεπίδρασης.
- Οι παράγοντες του ατόμου οι οποίοι περιλαμβάνουν τις σωματικές λειτουργίες και δομές, και τις αξίες σε συνδυασμό με την πνευματικότητα που καλλιεργείται από ερεθίσματα του περιβάλλοντός του το άτομο.
- Τα μοντέλα εκτέλεσης, που είναι οι συνήθειες, οι ρουτίνες, οι τελετουργίες και οι ρόλοι.
- Τα πλαίσια και τα περιβάλλοντα, όπως για παράδειγμα το πολιτισμικό και το κοινωνικό.
Η Αμερικανίδα ανθρωπολόγος Cheryl Mattingly ανέφερε χαρακτηριστικά ότι οι εργοθεραπευτές ασχολούνται με το σώμα και με το άτομο λέγοντας πως: «Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία της πρακτικής της Εργοθεραπείας είναι ότι τείνει να ασχοληθεί με λειτουργικά προβλήματα που μπορεί να ανήκουν στον τομέα της Βιοϊατρικής καθώς και με προβλήματα που δεν περιορίζονται μόνο στο ανθρώπινο σώμα, είναι δηλαδή κοινωνικά, πολιτισμικά και ψυχολογικά θέματα τα οποία αφορούν στο νόημα της ασθένειας ή του τραυματισμού στην ζωή του ατόμου», κάτι το οποίο έρχεται να επιβεβαιώσει το ευρύ φάσμα ενδιαφερόντων του πεδίου της επιστήμης.
Επειδή πρόκειται για μια νεοσύστατη θεραπευτική προσέγγιση, δεν είναι αρκετά γνωστή στο ευρύ κοινό που δεν κάνει χρήση των υπηρεσιών της, και ειδικότερα στον ελληνικό πληθυσμό λόγω της ελλιπούς ενημέρωσης και της ύπαρξης στίγματος ατόμων με δυσλειτουργίες στην ελληνική κοινωνία του παρελθόντος. Όμως, αφού παραπάνω παρουσιάστηκαν κάποιες από τις πτυχές της, ίσως, τώρα είμαστε λίγο περισσότερο έτοιμοι να δώσουμε μια σαφέστερη απάντηση στην ερώτηση του τίτλου μας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Μοροζίνη, Μ. (2014) Διδακτικές σημειώσεις Βασικές Αρχές Εργοθεραπείας. Αθήνα: Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας Σχολή Επαγγελμάτων Υγείας και Πρόνοιας Τμήμα Εργοθεραπείας.
- Καλογεράκης, Ζ., Σκαλτσή, Π. & Κοντοκώστα, Ο. (2016) Κλινική συλλογιστική. Σχεδιασμός και εφαρμογή θεραπευτικού προγράμματος. Η συμβολή της Εργοθεραπείας στην Ψυχιατρική Θεραπευτική. (σελίδες 123- 129) Αθήνα: ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΙΣΙΑΝΟΥ
- Creek, J. & Lougher, L. (2014) Εργοθεραπεία και Ψυχική Υγεία, Τέταρτη έκδοση. Αθήνα: ΒΗΤΑ Ιατρικές Εκδόσεις ΜΕΠΕ
