Της Αναστασίας Τσερμενίδου,
Επί δεκαετίες, το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα πάσχει από προχειρότητα, έλλειψη πρακτικών γνώσεων και ηθικών αξιών, ενώ διαιωνίζει και ταμπού. Τι ακριβώς πάει λάθος; Πώς είναι δυνατόν σε μια χώρα, όπου γεννήθηκε η δημοκρατία, η φιλοσοφία, το θέατρο και αναπτύχθηκαν οι επιστήμες, η εκπαίδευση, τώρα, να χαρακτηρίζεται ως ανεπαρκής, παρόλο που οι μαθητές περνούν σχεδόν 35 ώρες την εβδομάδα μέσα σε μια σχολική αίθουσα; Πώς γίνεται σε κάθε έρευνα που δημοσιεύεται σχετικά με τα καλύτερα εκπαιδευτικά συστήματα ανά τον κόσμο, η Ελλάδα να βρίσκεται στον πάτο της κατάταξης μεταξύ τριτοκοσμικών χωρών; Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα ένα ένα.
Για να μην παρεξηγηθώ, σκοπός του άρθρου αυτού δεν είναι να εξαπολύσει πυρά εναντίον της ελληνικής πολιτείας και να κατηγορήσει… κάθε άλλο! Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα καλώς πράττει και μας διδάσκει αρχαία, ιστορία, μαθηματικά, βιολογία, χημεία, φυσική, λογοτεχνία, θρησκευτικά, λατινικά. Ωστόσο, θεωρώ πως αντιμετωπίζει τους μαθητές σαν παθητικά όντα, σαν δοχεία, μέσα στα οποία επιβάλλεται να χωρέσει όση διδακτέα ύλη ορίζεται από το Υπουργείο Παιδείας. Ως αποτέλεσμα, οι λεγόμενοι «καλοί μαθητές» επιβιώνουν και κάποιοι δυσκολεύονται να ανταποκριθούν, αποκτώντας τη ρετσινιά του «κακού μαθητή». Μετέπειτα, όμως, όταν οι μαθητές επιτύχουν στις πανελλήνιες εξετάσεις και περάσουν στην επιθυμητή για αυτούς σχολή, έρχονται αντιμέτωποι με το εξής παράδοξο φαινόμενο: κριτική σκέψη. Και τώρα τί γίνεται;
Όλα όσα διδάσκονται κατά τη διάρκεια 12 ετών είναι πράγματι χρήσιμα. Εκεί που διαφωνώ, προσωπικά, είναι η τόση υπερανάλυσή τους, σε σημείο που νιώθεις οιονεί μαθηματικός και οιονεί φιλόλογος. Σε σύγκριση με άλλα εκπαιδευτικά συστήματα που συναντούμε στην Ευρώπη, στο ελληνικό σχολείο πρακτικά μαθήματα δεν υπάρχουν ούτε για δείγμα. Μέχρι και η φυσική και η χημεία που από τη φύση τους σχετίζονται με πειράματα, διδάσκονται τυπολατρικά μέσω ενός βιβλίου. Δε θυμάμαι να κάναμε κανένα απολύτως πείραμα στο σχολείο, παρά μόνο το γνωστό με το ηλεκτρικό κύκλωμα με την μπαταρία που επαναλαμβάνονταν στην έκτη δημοτικού και έπειτα στο γυμνάσιο. Επίσης, ας αναλογιστούμε για μια στιγμή πόσο απαράδεκτο είναι να υπάρχει η απαίτηση από τους καθηγητές να κατανοήσουν οι μαθητές τις δύσκολες έννοιες αυτών των θετικών και πρακτικών μαθημάτων, χωρίς να υφίστανται οι κατάλληλες υλικοτεχνικές υποδομές στο σχολικό ίδρυμα. Εδώ, ο αντίλογος σχετίζεται κατά κύριο λόγο με τον οικονομικό παράγοντα, πώς γίνεται να χρηματοδοτηθεί τόσο ακριβός εξοπλισμός, όταν στην πολιτεία υπάρχουν βασικές ελλείψεις και η οικονομική κρίση συνεχίζει να μαστίζει την ελληνική κοινωνία; Από μια άλλη οπτική, πώς περιμένεις οι μαθητές σου να εξελιχθούν και να καταρτιστούν κατάλληλα, εάν δεν επενδύσεις χρήματα στο εκπαιδευτικό σου σύστημα και στην παιδεία της χώρας;
Ένα άλλο σύνηθες χαρακτηριστικό είναι η αποστήθιση. Και μιλάω εκ πείρας, καθώς είχα επιλέξει τη θεωρητική κατεύθυνση στη Β και την Γ λυκείου. Το ελληνικό σχολείο είναι η καλύτερη εξάσκηση απομνημόνευσης! «Απ’ έξω» η ιστορία, η βιολογία, τα αρχαία ή ακόμη και η έκθεση και η λογοτεχνία, τα οποία είναι μαθήματα ελεύθερης ανάπτυξης και έκφρασης! Θυμάμαι στο φροντιστήριο, στο μάθημα της ιστορίας κατεύθυνσης, γνώριζα πού βρισκόταν μέχρι και το κόμμα, άκουγα αριθμό σελίδας και ήξερα σε ποιο κομμάτι αντιστοιχούσε. Στην έκθεση, μαθαίναμε το γνωστό σχήμα αίτια-συνέπειες-τρόποι επίλυσης κάθε πιθανού θέματος που μπορεί να τύχαινε στις εξετάσεις. Λίστες και βοηθήματα γεμάτα με συνώνυμα, αντώνυμα και γλαφυρές λέξεις και εκφράσεις για να είναι μεγαλύτερη η πιθανότητα εντυπωσιασμού του διορθωτή, άρα και υψηλότερη η πιθανότητα επίτευξης του στόχου. Το αποτέλεσμα; Γίνεσαι «παπαγάλος», περνάς -λογικά- στη σχολή που ονειρεύεσαι, έπειτα δε θυμάσαι λέξη από όσα έχεις μάθει και μένεις με την εντύπωση πως κριτική σκέψη δεν έχεις, ούτε μπορείς να αναπτύξεις, ενώ τώρα στο πανεπιστήμιο σου ζητάνε τη γνώμη και την άποψη σου!
Άλλο πρόβλημα η έλλειψη μαθημάτων, όπως η σεξουαλική και η περιβαλλοντική αγωγή, μαθήματα πρώτων βοηθειών, μαθήματα ηθικής και η μη σωστή διδαχή της μουσικής, των εικαστικών, του θεάτρου. Μαθήματα που ανοίγουν τους ορίζοντες, εξευγενίζουν την παιδική ψυχή και της διδάσκουν όσα δεν μπορούν να αποτυπωθούν μέσα σε βιβλία-τούβλα. Πόσο πιο έξυπνο θα ήταν η ύπαρξη μαθήματος σεξουαλικής αγωγής ήδη από τις τελευταίες τάξεις του δημοτικού; Θα διδάσκονταν τα παιδιά το ανδρικό και το γυναικείο σώμα, τη σωστή προφύλαξη κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής πράξης, τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, το μεγάλο κομμάτι του HIV και του AIDS. Όταν εγώ πήγαινα σχολείο, το αντίστοιχο κεφάλαιο ονομαζόταν «ανθρώπινη αναπαραγωγή», βρισκόταν στο τέλος του βιβλίου και κάθε φορά που οι μαθητές αντίκριζαν την εικόνα με τα ζωγραφισμένα σώματα του ανδρικού και του γυναικείου φύλου, ακούγονταν χαχανητά, γελάκια και η αυστηρή φωνή του καθηγητή: «Έλα αηδίες, θα σας βγάλω έξω… ξεκίνα εσύ να διαβάζεις δυνατά την πρώτη παράγραφο…».
Περιβαλλοντική συνείδηση κατά τη διάρκεια των σχολικών ετών, μηδαμινή! Σε κάποια σχολεία υπήρχαν, βέβαια, περιβαλλοντικές ομάδες, αλλά ο καθένας εγγράφονταν ή για να γλιτώσει μάθημα ή για να πάει στην εκδρομή στο τέλος της σχολικής χρονιάς. Τι είναι το περιβάλλον, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η όξινη βροχή, ο υπερπληθυσμός και πώς επηρεάζει τη ζωή πάνω στον πλανήτη, η ανακύκλωση, η βιωσιμότητα, γιατί κάποιοι άνθρωποι επιλέγουν να γίνουν vegetarians ή vegans ούτε λόγος. Και σήμερα, το 2021, αντιμετωπίζουμε κλιματική αλλαγή και λιώσιμο των πάγων, πανδημία, πυρκαγιές και άλλα πόσα και αναγκαζόμαστε να ανοίξουμε τους υπολογιστές μας και να εμπλουτίσουμε τις ελάχιστες γνώσεις μας, να ευαισθητοποιηθούμε και να προβληματιστούμε περισσότερο από ποτέ.
Η μουσική, τα εικαστικά, το θέατρο είναι, επίσης, από τα μαθήματα που αντιμετωπίζονταν περιπαιχτικά και θεωρούνταν στιγμές χαλάρωσης. Κανείς δεν αντιλαμβάνεται πως κάθε μορφή τέχνης πλάθει την ανθρώπινη συνείδηση, καλλιεργεί την ψυχή, οξύνει το πνεύμα και έχει επιμορφωτικό χαρακτήρα. Ακόμα και οι καθηγητές και δάσκαλοι των «σημαντικών» μαθημάτων υπογράμμιζαν κατά καιρούς, πόσο μη αναγκαία είναι τα μαθήματα καλλιτεχνικής φύσεως, πως δεν διδάσκουν τίποτα ουσιαστικό, μιλώντας συχνά με υποτιμητικούς χαρακτηρισμούς. Οι σχολικές εκδρομές σε μουσεία ή πινακοθήκες, ως επί των πλείστων, δεν απέδιδαν καμία επιπλέον γνώση, ήταν απλώς ακόμη μία εκδρομή σαν όλες τις υπόλοιπες, σαν τους γνωστούς -ανούσιους κατά εμέ- περιπάτους λίγα μέτρα πιο μακριά από το σχολείο. Οι παραστάσεις που παρακολουθούσαν και ακόμη παρακολουθούν οι μαθητές είναι ελάχιστες, δύο ή τρεις μέσα σε μια σχολική χρονιά, ενώ οι ταινίες και ο κινηματογράφος εντελώς ανύπαρκτα. Πόσο κρίμα αν σκεφτεί κανείς πόσα πολλά είναι τα οφέλη που αποκομίζουμε από κάθε μορφή τέχνης…
Μαθήματα πρώτων βοηθειών, μαθήματα οδικής κυκλοφορίας, μαθήματα σχετικά με τις γνώσεις που θα σου χρειαστούν στην ενήλικη ζωή… Πρακτικά ζητήματα που επίσης απουσιάζουν από την σχολική ατζέντα. Εγώ, κατά τη φοίτηση μου στο λύκειο, δε γνώριζα επακριβώς πού και πώς θα μου χρησιμεύσει το ΑΦΜ, το ΑΜΚΑ, το βιβλιάριο υγείας εργαζομένου, πώς θα πρέπει να συμπληρώσω μια φόρμα ή μια αίτηση στην αρμόδια της περιοχής μου, ΔΟΥ. Όλες αυτές οι έννοιες, μέχρι να περάσω στο πανεπιστήμιο, μου ήταν δυσνόητες, ακαταλαβίστικες, κι όμως, ήταν αυτές που μου χρειάστηκαν πιο πολύ από ποτέ με το που έκλεισα τα 18.
Επιπρόσθετα, μαθήματα ηθικής. Αυτά κι αν απουσιάζουν από το ελληνικό σχολείο! Μαθαίνεις τόσο προσεχτικά το «τι εστί χριστιανισμός και προσευχή», αλλά ποτέ δεν μαθαίνεις το γνωστό «αγάπα τον πλησίον σου». Μια ανάμνηση που μου έχει χαραχτεί στο μυαλό είναι να βρίσκομαι στο σχολείο, κατά τη διάρκεια διαλείμματός, να πηγαίνω προς το κυλικείο και να αντικρύζω το εξής: ένα μικρό αγόρι, διαφορετικό από τα άλλα παιδάκια -για τους χ, ψ λόγους- να γελάει με όλη του την καρδιά, γύρω του να έχουν σχηματίσει έναν κύκλο άλλα παιδάκια και να τον φωνάζουν «τέρας, τέρας, έλα να μας πιάσεις». Ναι καλά διαβάζετε… Το μικρό αγόρι προφανώς γελούσε είτε γιατί δεν καταλάβαινε πως τον κορόιδευαν είτε επειδή νόμιζε πως έπαιζαν μαζί του. Το απαράδεκτο της υπόθεσης δε είναι πως λίγο πιο εκεί καθόταν αδρανής και απραγής η δασκάλα που είχε υπηρεσία και ασχολούνταν με το κινητό της. Αμέσως, έβαλα τα κλάματα και δήλωσα αδιάθετη για το υπόλοιπο της ημέρας. Τόσο είχε επηρεάσει εμένα, που απλώς έτυχε να παρατηρήσω το περιστατικό. Δεν θέλω να φανταστώ πόσο πολύ επηρεάστηκε το μικρό παιδί και πόσο σχολικό εκφοβισμό αντιμετώπισε στο μέλλον.
Όλες αυτές οι συμπεριφορές είναι ζήτημα παιδείας. Την παιδεία δεν την λαμβάνουμε μόνο από το οικογενειακό μας περιβάλλον, αλλά και από το σχολείο. Εάν το σχολείο, οι δάσκαλοι και οι καθηγητές δε διδάξουν την αγάπη για την διαφορετικότητα, την αξία της ισότητας, της κατανόησης, της φιλίας, της προσφοράς, της αλληλεγγύης, της ανεκτικότητας, τότε πολύ απλά θα παραδώσουν στην κοινωνία πολίτες με προβλήματα συμπεριφοράς και προσαρμοστικότητας. Άτομα που θα τύχει να υπάρξουν θύτες ή και θύματα. Φυσικά, τα μικρά παιδιά είναι σκληρά, γιατί τότε σε εκείνη την τόσο νεαρή και τρυφερή ηλικία μαθαίνουν τι είναι κοινωνικά αποδεκτό και πως πρέπει να φέρονται. Εάν ο δάσκαλος και ο καθηγητής δε νοιαστούν, για να βοηθήσουν το παιδί να αναπτύξει την ψυχοσυναισθηματική του νοημοσύνη, τότε κατά πάσα πιθανότητα μπορεί να μην το κάνει και κανείς.
Αγαπητό ελληνικό σχολείο, δεν είσαι εκεί μόνο για να «μαθαίνεις γράμματα και εξισώσεις», αλλά για να διαμορφώνεις προσωπικότητες με χαρακτήρα και χρήσιμους πολίτες για το κοινωνικό γίγνεσθαι. Ο ρόλος σου είναι παιδευτικός και οφείλεις να χρησιμοποιήσεις κάθε δυνατό μέσο που σου προσφέρεται για να το πετύχεις. Αυτό που πιστεύω πως θα βελτίωνε την σημερινή σχολική δομή είναι ο εμπλουτισμός με μαθήματα, όπως αυτά που αναφέρθηκαν παραπάνω. Και, γιατί όχι, να μην υπάρχουν στο σχολικό δυναμικό και άλλες ειδικότητες, όπως ψυχολόγοι που θα έρχονταν να συνδράμουν τον ρόλο των εκπαιδευτικών. Η λογική της βαθμοθηρίας πρέπει, επίσης, να εγκαταλειφθεί, καθώς η προσπάθεια για το «18, 19, 20» είναι μεν καθόλα αποδεκτή, αλλά δεν είναι και συνυφασμένη με την πορεία του κάθε ατόμου. Αγαπητό ελληνικό σχολείο, έχεις χρέος όχι μόνο να εξασφαλίσεις όλα τα παραπάνω, αλλά και να αξιολογείς αυστηρά και ανά τακτά χρονικά διαστήματα το διδακτικό προσωπικό σου. Τέλος, όλη η διαδικασία της εκμάθησης αρμόζει να γίνεται κατά κύριο λόγο εντός του σχολικού περιβάλλοντος, ώστε το παιδί να μπορεί να αφιερώσει το υπόλοιπο της ημέρας του σε χόμπι, δραστηριότητες πάσης φύσεως, σε παιχνίδι και ξεκούραση. Γιατί πρόκειται για μικρά παιδιά και εφήβους, μην το ξεχνάμε αυτό!
