Της Δήμητρας Κουφωλιά,
Το δικαίωμα στην ελευθερία αποτελεί σαφώς ένα από τα σπουδαιότερα δικαιώματα. Η σημασία της κι ο αγώνας των ανθρώπων για την κατάκτησή της φαίνεται στα γράμματα, την τέχνη, το δίκαιο, τους αγώνες των ανθρώπων για την προάσπισή της. «Ζωή χωρίς ελευθερία δεν είναι ζωή» είναι μια φράση, η οποία καταδεικνύει την τεράστια σημασία αυτού του αγαθού, πλάι στη ζωή. Στη βάση της διάκρισης μεταξύ διανεμητικής και μη διανεμητικής δικαιοσύνης, ο Αριστοτέλης, πρώτος, είχε διατυπώσει την άποψη πως δικαιοσύνη υπάρχει όταν τα άτομα ζουν κάτω από συνθήκες ελευθερίας και ισότητας.
Αν διαβάσει κάποιος το Σύνταγμά μας, εύκολα θα διαπιστώσει πόσες φορές επαναλαμβάνεται η λέξη «ελευθερία» και τα παράγωγά της: (1) Καθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη, (2) Όλοι όσοι βρίσκονται στην Eλληνική Eπικράτεια απολαμβάνουν την απόλυτη προστασία της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας τους, (3) H προσωπική ελευθερία είναι απαραβίαστη, (4) Απαγορεύονται ατομικά διοικητικά μέτρα που περιορίζουν σε οποιονδήποτε Έλληνα την ελεύθερη κίνηση ή εγκατάσταση στη Χώρα, καθώς και την ελεύθερη έξοδο και είσοδο σ’ αυτήν. Πέντε φορές στο ίδιο άρθρο (άρθρο 5 Σ) κατοχύρωσε ο νομοθέτης το έννομο αγαθό της ελευθερίας με τις διάφορες πτυχές της. Αλλά και σε άλλες συνταγματικές διατάξεις, η ελευθερία έρχεται κι φωτίζει άλλα έννομα αγαθά, όπως την παιδεία, την επιστήμη, την τέχνη («H τέχνη και η επιστήμη, η έρευνα και η διδασκαλία είναι ελεύθερες, η ανάπτυξη και η προαγωγή τους αποτελεί υποχρέωση του Kράτους») ή την έκφραση γνώμης/την πληροφόρηση/την ενημέρωση («O τύπος είναι ελεύθερος. H λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό μέτρο απαγορεύονται»).
Το γενικό ενοχικό δίκαιο διέπει η αρχή της ελευθερίας των συμβάσεων, που σημαίνει ότι το πρόσωπο έχει την ελευθερία να επιλέξει πρώτον αν θέλει να προχωρήσει στην κατάρτιση της σύμβασης, τον αντισυμβαλλόμενό του, καθώς και το περιεχόμενο της δικαιοπραξίας. Αντίστοιχα, το δίκαιο των εμπορικών εταιρειών (κυρίως στις προσωπικές εταιρείες, όπως είναι η ομόρρυθμη εταιρεία) δίδει το προβάδισμα στην ιδιωτική αυτονομία, κατοχυρώνοντας την καταστατική ελευθερία.
Η σημασία του εννόμου αγαθού της ελευθερίας φαίνεται ξεκάθαρα καταρχήν στο ποινικό δίκαιο κι ιδίως στην ποινική δικονομία, δηλαδή τη διαδικασία πραγμάτωσης του ουσιαστικού ποινικού δικαίου. Ο ύποπτος/κατηγορούμενος τεκμαίρεται αθώος μέχρις ότου αποδειχθεί η ενοχή του κι αν μάλιστα αυτός στερήθηκε την προσωπική του ελευθερία παράνομα, (δηλαδή αν και ήταν αθώος) δικαιούται αποζημίωση (τεκμήριο αθωότητας). Στην ποινική διαδικασία, επειδή η ποινή που απειλείται συνήθως είναι η στέρηση της προσωπικής ελευθερίας (φυλάκιση/κάθειρξη) υπάρχουν ασφαλιστικές δικλείδες για τον ύποπτο/κατηγορούμενο, οι λεγόμενοι δικονομικοί τύποι. Κάποιος θα ισχυριζόταν ότι αυτοί οι τύποι δυσκολεύουν τις αρχές να ανακαλύψουν τον πραγματικό δράστη του εγκλήματος, όμως είναι απαραίτητες για την μέγιστη προστασία του κατηγορουμένου. Ακόμα κι αν ο ύποπτος παραδεχθεί αμέσως την τέλεση του εγκλήματος και ζητήσει από τις αρμόδιες αρχές την όσο πιο γρήγορη οδήγησή του στη φυλακή, προσπερνώντας όλα τα στάδια της προδικασίας και της διαδικασίας στο ακρωτήριο, οι αρμόδιες αρχές θα το αρνηθούν. Όλες οι διαδικασίες που προβλέπει ο Κώδικας Ποινικής Δικονομίας (ΚΠΔ) πρέπει να τηρηθούν κατά γράμμα στα πλημμελήματα και κακουργήματα, προσπαθώντας να διασώσουν με κάθε μέσο την ελευθερία του προσώπου, καθώς ας μην ξεχνάμε πως καίτοι παραδέχθηκε την τέλεση του εγκλήματος πριν ξεκινήσει η προδικασια του ΚΠΔ, δε σημαίνει ότι αυτό που είπε είναι αληθές. Στο Γενικό Ποινικό Δίκαιο διδασκόμαστε την άρση του αδίκου σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, τη μείωση του καταλογισμού, τα εκ του αποτελέσματος διακρινόμενα εγκλήματα κ.λπ., στοιχεία που μπορεί να συντρέχουν στο πρόσωπο εκείνου που ζητά από τις αρχές τη γρήγορη οδήγησή του στη φυλακή, για να απαλλαχθεί πιο γρήγορα κι ανώδυνα από το μαρτύριο των όλων διαδικασιών.
Τη σημασία της ελευθερίας υπό μια έκφανσή της -αυτήν της ελεύθερης κίνησης- διαπιστώνουμε κι εμείς οι ίδιοι, σήμερα, κατά την περίοδο της καραντίνας. Αποτελεί ένα δικαίωμα που πρώτα πρέπει να εξαντλείται κάθε δυνατή ερμηνευτική προσπάθεια, ώστε να διασωθεί κι έπειτα, να περιορίζεται. Ένα κράτος δικαίου έχει χρέος να την προστατεύει, να αναγνωρίζει την αξία της και να παίρνει τα κατάλληλα μέτρα για αυτήν.
Πηγές
- Γενικές αρχές αστικού δικαίου, Α. Γεωργιάδης
- Θεμελιώδη δικαιώματα, Σ. Βλαχόπουλος
- Επιτομή Ποινικής Δικονομιας, Α. Καραγιαννόπουλος
