Της Δανάης Λυπιρίδη,
H νέα στρατιωτική επιχείρηση EUNAVFOR MED IRINI (από την ελληνική λέξη «ειρήνη») εγκρίθηκε στις 31 Μαρτίου 2020 και ξεκίνησε επισήμως στις 4 Μαΐου του ίδιου χρόνου, στα πλαίσια της ΚΠΑΑ (Κοινή Πολιτική Άμυνας και Ασφάλειας) στην Μεσόγειο. Πρωταρχικό καθήκον της αποτελεί η εφαρμογή του εμπάργκο όπλων του ΟΗΕ με τη χρήση εναέριων, δορυφορικών και θαλάσσιων μέσων. Ειδικότερα, η αποστολή μπορεί να διεξάγει, σύμφωνα με την απόφαση 2292 (2016) του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, επιθεωρήσεις σκαφών στα ανοικτά των ακτών της Λιβύης για τα οποία υπάρχουν υπόνοιες ότι μεταφέρουν όπλα ή συναφές υλικό προς και από τη Λιβύη, αφήνοντας εντούτοις χωρίς έλεγχο τα χερσαία και εναέρια σύνορα της χώρας. Η Λιβύη βρίσκεται σε εμφύλιο πόλεμο από τα μέσα του 2014, τρία χρόνια μετά την στρατιωτική επέμβαση του ΝΑΤΟ η οποία είχε ως στόχο την εφαρμογή της απόφασης 1973 του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών και την ανατροπή του Μουαμάρ Καντάφι. Ωστόσο, η σύγκρουση κλιμακώθηκε τον Απρίλιο του 2019 όταν ο στρατιωτικός διοικητής, Χαλίφα Χαφτάρ, εξαπέλυσε επίθεση εναντίον της αναγνωρισμένης από τον ΟΗΕ κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας (Government of National Accord – GNA) στην Τρίπολη.
Τα δευτερεύοντα καθήκοντα της επιχείρησης IRINI αφορούν την παρακολούθηση και την συγκέντρωση πληροφοριών σχετικά με τις παράνομες εξαγωγές αργού και διυλισμένου πετρελαίου από τη Λιβύη, καθώς και την συμβολή της στην εκπαίδευση της ακτοφυλακής και του πολεμικού ναυτικού της Λιβύης σχετικά με τα καθήκοντα επιβολής του νόμου στη θάλασσα. Τέλος, η επιχείρηση IRINI θα συμβάλει στην εξάρθρωση του επιχειρηματικού μοντέλου των δικτύων παράνομης διακίνησης και εμπορίας ανθρώπων μέσω της συλλογής πληροφοριών και της αεροπορικών περιπολιών, αναλαμβάνοντας έτσι ορισμένα από τα καθήκοντα της προκατόχου της επιχείρησης EUNAVFOR MED SOPHIA, η οποία εγκαινιάστηκε το 2015 και ολοκληρώθηκε το 2020. Η εντολή της επιχείρησης IRINI θα διαρκέσει αρχικά έως τις 31 Μαρτίου 2021 και τελεί υπό τον αυστηρό έλεγχο των κρατών-μελών της ΕΕ, τα οποία ασκούν τον πολιτικό έλεγχο και τη στρατηγική διεύθυνση μέσω της Επιτροπής Πολιτικής και Ασφάλειας (ΕΠΑ), υπό την ευθύνη του Συμβουλίου και του Ύπατου Εκπροσώπου της Ένωσης για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας, Ζοζέπ Μπορέλ.
Ωστόσο, η αδυναμία της Ένωσης στην αποτελεσματική εφαρμογή μιας ενιαίας εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής, λόγω αντικρουόμενων συμφερόντων των πιο ισχυρών οικονομικά κρατών φαίνεται να είναι ο κύριος λόγος για τον οποίο δεν έχει υπάρξει μια ουσιώδης ενίσχυση των δυνατοτήτων της επιχείρησης IRINI. Επιπλέον, η επιχείρηση εκτελείται, επί του παρόντος, μόνο από 6 αεροσκάφη και 2 πολεμικά πλοία. Το γεγονός ότι μέχρι στιγμής έχουν αναπτυχθεί ελάχιστα στρατιωτικά μέσα υποδηλώνει τη σχετικά περιορισμένη έκταση της επιχείρησης, η οποία δυσκολεύει την επίτευξη των σκοπών της. Παρότι ο Μπορέλ έχει χαρακτηρίσει την IRINI ως μια σημαντική έμπρακτη συμβολή στην πολιτική διαδικασία τερματισμού της εμφύλιας σύγκρουσης της Λιβύης, χρειάστηκαν εβδομάδες δύσκολων διαπραγματεύσεων μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ για να επιτευχθεί συμφωνία, έχοντας ως αποτέλεσμα αυτήν την ανεπαρκή διάθεση στρατιωτικών πόρων.
Στην παρούσα φάση, στην επιχείρηση εμπλέκονται ως ενεργά στρατιωτικά μέσα η ελληνική φρεγάτα ΑΔΡΙΑΣ και η ιταλική ακταιωρός CIGALA FULGOSI. Επίσης, στα επιχειρούντα στρατιωτικά μέσα (assets) της συμπεριλαμβάνονται το γαλλικό επαγγελματικό τζετ FALCON 50, το λουξεμβουργιανό επαγγελματικό αεροσκάφος SW3 MERLIN III, το ιταλικό μη επανδρωμένο αεροσκάφος PREDATOR, το γερμανικό αεροσκάφος ναυτικής περιπολίας PC3 ORION, το πολωνικό αεροσκάφος ναυτικής περιπολίας 28B1R ANTONOV BRYZA και το ελληνικό αεροσκάφος εναέριας πλατφόρμας Διοίκησης και Ελέγχου ΕΜΒ-145. Σύμφωνα με την ΕΕ, μέχρι τα μέσα Ιουνίου 2020 η επιχείρηση Ειρήνη είχε ελέγξει περισσότερα από 130 πλοία, εκ των οποίων τουλάχιστον 100 ήταν ύποπτα για παραβίαση του εμπάργκο όπλων. Ωστόσο, μέχρι σήμερα, η ποσότητα των όπλων που μεταφερόταν στη Λιβύη παρέμενε σημαντική και ο αντίκτυπος της IRINI ήταν περιορισμένος, χωρίς να έχουν κατασχεθεί όπλα. Σε γενικές γραμμές, η επιχείρηση αρκέστηκε στην παρακολούθηση και καταγραφή δραστηριοτήτων.
Εκ πρώτης όψεως φαίνεται ότι υπάρχει μια δυνατότητα για περαιτέρω συγκέντρωση και από κοινού αξιοποίηση στρατιωτικών πόρων στο πλαίσιο της ΚΠΑΑ για την ενίσχυση της επιχείρησης IRINI. Εντούτοις, οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν δείξει μέχρι στιγμής μικρή επιθυμία να πράξουν κάτι τέτοιο. Η Γερμανία έχει δηλώσει ότι θα αναπτύξει ένα πλοίο, αν και δεν είναι σαφές εάν αυτό θα αποτελούσε ένα επιπρόσθετο στρατιωτικό μέσο στην επιχείρηση ή ένα σκάφος αντικατάστασης. Επιπλέον, οι πιο ισχυρές ευρωπαϊκές ναυτικές δυνάμεις (όπως είναι η Γαλλία και η Ιταλία) δεσμεύονται όλο και περισσότερο σε άλλες επιχειρήσεις, όπως στον Κόλπο της Γουινέας, όπου το γαλλικό ναυτικό συμμετέχει στην επιχείρηση Corymbe· στην υπό ευρωπαϊκή ηγεσία «Maritime Awareness Mission» γύρω από τα Στενά του Ορμούζ· στα ανοικτά των ακτών της Σομαλίας όπου βρίσκεται σε εξέλιξη επί του παρόντος η επιχείρηση EUNAVFOR MED ATALANTA. Επιπλέον, οι αυξημένες απαιτήσεις του ΝΑΤΟ στο πλαίσιο της «Πρωτοβουλίας Ετοιμότητας» ενδέχεται να μειώσουν τον αριθμό των διαθέσιμων σκαφών τα οποία ενισχύουν την επιχείρηση IRINI. Οι εκτεταμένες αναπτύξεις αποτελούν σημαντική διαρροή στρατιωτικών πόρων και οι προκλήσεις της πανδημίας του κορωνοϊού αυξάνουν την πίεση στο επιχειρησιακό επίπεδο. Μία μεγαλύτερη συμμετοχή εκ μέρους του ΝΑΤΟ θα μπορούσε να παράσχει ενίσχυση στην επιχείρηση, εντούτοις η Τουρκία ως κράτος-μέλος της συμμαχίας θα μπορούσε να εμποδίσει οποιαδήποτε στενότερη συνεργασία μεταξύ της ΕΕ και του Βορειοατλαντικού Συμφώνου για τη Λιβύη. Λόγω της συμμαχίας της με την κυβέρνηση Σάρατζ, η Άγκυρα αφενός αποστέλλει στρατιωτικό εξοπλισμό προς την κυβέρνηση της Τρίπολης και αφετέρου κατέχει μια ναυτική και μια αεροπορική βάση στην πόλη Μισράτα και στην πόλη Al-Watiya αντίστοιχα.
Η αδυναμία της ΕΕ στην αποτελεσματική εφαρμογή μιας ενιαίας εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής στην Λιβύη, λόγω αντικρουόμενων συμφερόντων των πιο ισχυρών οικονομικά κρατών της, περιόρισε την ικανότητά της να διαδραματίσει μεγαλύτερο ρόλο στον τερματισμό της σύγκρουσης, επίτευγμα που καταλογίζεται στην διπλωματική δεινότητα και στρατηγική δράση και παρουσία της Ρωσίας στην χώρα. Ενώ περισσότερα στρατιωτικά μέσα θα μπορούσαν να διατεθούν στην επιχείρηση IRINI, η έλλειψη πολιτικής συνοχής στην ΕΕ εμπόδισε την ανάληψη τέτοιων πρωτοβουλιών. Επιπλέον, παρότι η επιχείρηση δεν επρόκειτο ποτέ να επιλύσει όλα τα εγγενή ζητήματα αναφορικά με την επιβολή του εμπάργκο όπλων στη Λιβύη, οι αρχικές δηλώσεις της Ένωσης δημιούργησαν προσδοκίες, οι οποίες μέχρι στιγμής δεν έχουν εκπληρωθεί. Αυτό είναι γεγονός που δύναται να ενισχύσει την πεποίθηση ότι η ΕΕ εξακολουθεί να αντιμετωπίζει πληθώρα εμποδίων στις προσπάθειές της να χαρακτηριστεί ως πάροχος ασφάλειας, στο πλαίσιο μιας αβέβαιης κατακερματισμένης διεθνούς τάξης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η ΕΕ εγκαινιάζει την επιχείρηση IRINI για την επιβολή του εμπάργκο όπλων κατά της Λιβύης, Consilium, διαθέσιμο εδώ
- Assets Archives – Operation IRINI, Operation EUNAVFOR MED IRINI, διαθέσιμο εδώ
- The EU’s new Libya operation is flawed, Centre for European Reform, διαθέσιμο εδώ
- Operation Irini: EU’s latest Libya mission short on assets, International Institute for Strategic Studies (IISS), διαθέσιμο εδώ
