Της Άννας Αρκούδη,
Όταν η 24χρονη Αμερικανίδα Jordan Younger, για να αντιμετωπίσει τα χρόνια στομαχικά προβλήματα που αντιμετώπιζε, στράφηκε σε μια αυστηρά χορτοφαγική διατροφή, έγινε από τη μία μέρα στην άλλη διάσημη blogger και σταρ του Instagram, μέσα από τη δημοσίευση συνταγών, συμβουλών και φωτογραφιών εμπνευσμένων από τις νέες της διατροφικές συνήθειες.
Ο υγιεινός τρόπος ζωής της έγινε γρήγορα εμμονή. Σχεδόν κάθε εβδομάδα, επί τουλάχιστον τρεις ημέρες, έκανε συστηματικά «αποτοξίνωση», πίνοντας αποκλειστικά φυσικούς χυμούς. Διάβαζε με μανία τις ετικέτες των προϊόντων, διαχωρίζοντάς τα με θρησκευτική ευλάβεια σε «καλά» και «κακά»: τα απαγορευμένα ήταν και τα περισσότερα, καθώς από το διαιτολόγιό της είχε αποκλείσει οποιοδήποτε τυποποιημένο τρόφιμο περιείχε υποψία σακχάρων, σάλτσας και επεξεργασμένων αλεύρων. Χωρίς τύψεις, μπορούσε να καταναλώνει μόνο πράσινα λαχανικά, μιας και οτιδήποτε άλλο της προκαλούσε φόβο και πανικό. Ενάμιση χρόνο αργότερα, η επιδερμίδα της είχε αποκτήσει πορτοκαλί όψη από την υπερβολική πρόσληψη β-καροτίνης, τα μαλλιά της ήταν αδύναμα και θαμπά, τα δόντια της κίτρινα από την υπερκατανάλωση λαχανίδας και η περίοδός της είχε σταματήσει.
Τι είναι η «υγιεινή διατροφή»;
Η υγιεινή διατροφή είναι ένας ασφαλής δρόμος για να βοηθήσουμε τον εαυτό μας, να νιώσει καλύτερα και να είναι υγιής. Ωστόσο, ο βομβαρδισμός από πληροφορίες αναφορικά με το τι είναι καλό και τι όχι δεν βοηθάει, αντιθέτως μάλιστα μπορεί να μας οδηγήσει σε υπερβολικές συμπεριφορές και υιοθέτηση ανθυγιεινών έως και εμμονικών συνηθειών, όπως ακριβώς και στην περίπτωση της Jordan Younger, η οποία στην προσπάθεια της να λύσει ένα πρόβλημα μέσω της διατροφής δημιούργησε μεγαλύτερο.
Η παγίδα που υπάρχει πίσω από όλη την εκστρατεία περί υγιεινής διατροφής, είναι ο κίνδυνος δημιουργίας μιας νευρωτικής σχέσης με το φαγητό. Αυτό βοήθησε στην κατηγοριοποίηση των ανθρώπων με βάση τις διατροφικές συνήθειες: η πρώτη ακολουθεί τόσο σχολαστικά αυτό που αποκαλούμε «υγιεινή διατροφή» σε σημείο που της γίνεται εμμονή, καθώς οι οπαδοί της την ακολουθούν κατά γράμμα. Η δεύτερη, στην οποία ανήκει μεγαλύτερη μερίδα του πληθυσμού ακόμα και αν δεν το παραδέχεται, είναι οι άνθρωποι που πολύ απλά αγνοούν τη σημαντική σχέση διατροφής και υγείας. Πρόκειται για δύο εκ δια μέτρου αντίθετες κατηγορίες και καμία από τις δύο δεν μπορεί μακροπρόθεσμα να αποτελέσει έναν βιώσιμο τρόπο διατροφής.
Τι είναι όμως υγιεινή διατροφή; Υπάρχουν πολλοί ορισμοί, ωστόσο, θα χρησιμοποιήσω αυτόν που προσωπικά με βοήθησε να απαντήσω με απλό τρόπο στο τεράστιο αυτό για μένα αίνιγμα. Σύμφωνα με τον Διαιτολόγο-Διατροφολόγο Μανώλη Μανωλαράκη, «υγιεινή διατροφή» δεν σημαίνει ανησυχία για το τι θα φάω, ούτε στέρηση από τα αγαπημένα μου φαγητά. Υγιεινή διατροφή σημαίνει «κάνω μικρές αλλαγές στα γεύματα που τρώω ήδη, τρώγοντας λίγο περισσότερο από κάποια τρόφιμα και λίγο λιγότερο από κάποια άλλα». Και όλα αυτά φυσικά ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε ανθρώπου. Πρόκειται για έναν πολύ σημαντικό κατά τρόπον τινά «ορισμό», που αποτελεί βασική αρχή για να προσέξουμε τη διατροφή μας χωρίς να προβούμε σε ακρότητες και να «χτίσουμε» μία καθόλα υγιή σχέση με το φαγητό. Η προσπάθεια σαφώς και αξίζει! Η υγιεινή διατροφή μπορεί να γίνει καθημερινή απόλαυση γλιτώνοντας μας ταυτόχρονα, από ανεπιθύμητες ασθένειες και άλλα προβλήματα.
Μορφές νευρικών σχέσεων με τη διατροφή
Ακούγεται τόσο απλό ωστόσο, για τεράστιο μέρος του πληθυσμού στην Ελλάδα αλλά και παγκοσμίως, η καθιέρωση μίας «καλής» σχέσης με το φαγητό και με τη διατροφή γενικότερα, που να πληροί τα ιατρικά κριτήρια είναι συνεχής μάχη. Και κυρίως, πρόκειται για μία μάχη με τον ίδιο μας τον εαυτό. Σύμφωνα με Ελληνικό Ινστιτούτο Διατροφικών Διαταραχών, η σοβαρότερη μορφή διατροφικής διαταραχής είναι η νευρική ανορεξία, που είναι και η ψυχική νόσος με το μεγαλύτερο ποσοστό θνησιμότητας (20%). Σύμφωνα στοιχεία επιδημιολογικών ερευνών, στην Ελλάδα νοσεί τη στιγμή αυτή το 6% του πληθυσμού (1% από νευρική ανορεξία και 5% από νευρική βουλιμία), ενώ ένα επιπλέον 7% φέρει μερικώς κάποια χαρακτηριστικά συμπτώματα και από τις δύο νόσους, ανεβάζοντας έτσι το συνολικό ποσοστό των πασχόντων σε περίπου 13%.
Μία ολοένα και συχνότερη κατάσταση στις ανεπτυγμένες χώρες είναι η Νευρική Ορθορεξία ή απλώς Ορθορεξία (“orthorexia nervosa”). Ο όρος Ορθορεξία προέρχεται από την ελληνική λέξη «ορθός», που σημαίνει σωστός και τη λέξη «όρεξη». Χαρακτηρίζεται από παθολογική εμμονή για βιολογικά «καθαρή» ή σωστή, υγιεινή τροφή η οποία οδηγεί σε σημαντικούς διατροφικούς περιορισμούς. Τα κύρια χαρακτηριστικά της είναι η αποφυγή -σε επίπεδο ψυχαναγκασμού- των «ανθυγιεινών» τροφίμων, όπως η ζάχαρη, το αλάτι, η καφεΐνη, το αλκοόλ, τα γλυκίσματα, τα τηγανητά, το σιτάρι, το ζωικό λίπος, σόγια, καλαμπόκι, τα γαλακτοκομικά κ.α. Προς το παρόν, ακριβή επιστημονικά στοιχεία ή επιδημιολογικές μελέτες σχετικές με την Ορθορεξία δεν υπάρχουν, καθώς απουσιάζει τόσο ένα έγκυρο διαγνωστικό εργαλείο (το ερωτηματολόγιο ORTO-15, που συνέταξε ομάδα Ιταλών επιστημόνων πριν από περίπου μία δεκαετία, θεωρείται ανεπαρκές) όσο και ένας επίσημος ιατρικός ορισμός. Το μόνο ενδιαφέρον στοιχείο που έχουν στα χέρια τους οι ειδικοί, είναι ότι στις Η.Π.Α., στη Βρετανία, στην Αυστραλία και στις σκανδιναβικές χώρες τα Ορθορεξικά άτομα έχουν παράλληλα την τάση να αναπτύσσουν μια φανατική ενασχόληση με τη γυμναστική.
Καθιέρωση καλή σχέσης με την διατροφή
Η καθιέρωση καλής σχέσης με το φαγητό και κατ’ επέκταση η υιοθέτηση μίας υγιεινής διατροφής είναι ένας μακρύς δρόμος για κάποιους και χρειάζεται πειθαρχία, όχι φυσικά στα όρια της εμμονής και ταυτόχρονα, αλλαγή τρόπου σκέψης. Ο βασικότερος παράγοντας είναι να συνειδητοποιήσετε ότι πάνω από όλα είναι η υγεία σας, τόσο σωματική όσο και ψυχική. Σκοπός είναι η «υγιεινή διατροφή» σας, να είναι απόρροια της ανάγκης σας να είστε πράγματι υγιείς και όχι απλώς να δείχνετε όμορφοι στον καθρέφτη ή να μπείτε στο ρούχο που τόσο πολύ θέλατε να φορέσετε.
Μιλώντας βάσει προσωπικής εμπειρίας μπορώ πλέον να πω, ότι δεν είναι πάντα κάτι εύκολο και ότι πρόκειται για τρόπο ζωής. Για εμένα η συνειδητή μου σχέση με τη «διατροφή» που για πολλά χρόνια θεωρούσα «προσεγμένη» -αν θέλετε και υγιεινή- ξεκίνησε αθώα γύρω στο Γυμνάσιο ως: «θα προσέχω μέσα στη βδομάδα και το Σάββατο θα τρώω ότι θέλω». Η φράση αυτή κατέληξε πολλές φορές στο να τρώω τόσο πολύ το Σάββατο που να νιώθω φουσκωμένη μέχρι την Τρίτη. Τα κιλά έμπαιναν κι έβγαιναν με εντελώς ανθυγιεινό ρυθμό και τρόπο, πράγμα που συνεχίστηκε μέχρι και τα πρώτα χρόνια του Πανεπιστημίου. Πολλές φορές -ναι- είχα φτάσει στην ιδανική για μένα εικόνα με την εν λόγω τακτική, εικόνα που είχα καταφέρει και να διατηρήσω, όμως τώρα αν με ρωτήσετε μπορώ να σας διαβεβαιώσω, ότι υγιής δεν ένιωθα και φυσικά ούτε και ήμουν. Χρειάστηκε ένα πρόβλημα υγείας, το οποίο ήταν αποτέλεσμα του παραπάνω κύκλου λανθασμένης σχέσης με το φαγητό, για να με αφυπνίσει. Να μου δείξει, ότι έπρεπε να αλλάξω πρώτα τον τρόπο που σκέφτομαι και μετά τον τρόπο που τρέφομαι. Πρόκειται για μία συνειδητοποίηση, που και για μένα την ίδια ήταν πολύ δύσκολο να φτάσω και αν γύριζα το χρόνο πίσω σίγουρα θα είχα κάνει αρκετά διαφορετικές επιλογές με γνώμονα την υγεία μου και μόνο. Και σε αυτό το σημείο, θα πρέπει να επισημάνω, ότι η βοήθεια από έναν ειδικό με τη διατροφή δεν είναι ούτε πολυτέλεια, ούτε περιττή βοήθεια και μακάρι να την είχα ζητήσει νωρίτερα.
Το άρθρο αυτό δεν έχει σαν θέμα τις διατροφικές διαταραχές αυτές καθαυτές, ωστόσο, ήταν σημαντικό να τις αναφέρουμε, καθώς αποτελούν μάστιγα για μεγάλο μέρος του πληθυσμού και συνιστούν μορφές νευρικής σχέσης με το φαγητό. Στόχος ήταν να προσδιορίσουμε -όσο αυτό είναι εφικτό- την ουσία την «υγιεινής διατροφής», σε τι αυτή συνίσταται και πότε αποκτά μορφή εμμονής και νευρωτικής σχέσης. Εάν έχετε διατροφική διαταραχή ή το ζήτημα της διατροφής σας απασχολεί σε υπερβολικό βαθμό συζητήστε με φίλους, μέλη της οικογένειας ή ζητήστε βοήθεια από κάποιον ειδικό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Όχι στις υπερβολές και τη νευρωτική σχέση με την «υγιεινή διατροφή», iatropedia.gr, διαθέσιμο εδώ
- Μάστιγα οι διατροφικές διαταραχές, hcfed.gr, διαθέσιμο εδώ
- Λεξικό διατροφής: Ορθορεξία, mednutrition.gr, διαθέσιμο εδώ
