Της Σοφίας Χρηστακίδου,
Η Σενεγάλη αποτελεί ένα κράτος το οποίο έχει αναπτυχθεί αρκετά τα τελευταία χρόνια τόσο σε κοινωνικούς όσο και σε οικονομικούς όρους. Παρ’ όλα αυτά, το επίπεδο διαβίωσης των πολιτών της παραμένει ακόμη χαμηλό. Συνορεύει με τη Μαυριτανία, το Μάλι, τη Γουινέα, τη Γουινέα – Μπισάου, ενώ περικλείει τη Γκάμπια. Επίσης, έχει θαλάσσια σύνορα με το Πράσινο Ακρωτήρι. Ο πληθυσμός της ανέρχεται περίπου στα 16 εκατομμύρια. Η χώρα είναι μέλος της Αφρικανικής Ένωσης, των Ηνωμένων Εθνών, της Οικονομικής Κοινότητας Κρατών Δυτικής Αφρικής και της Κοινότητας Υποσαχάριων Κρατών. Η Σενεγάλη ανήκει σε νομισματική ένωση. Το νόμισμά της λοιπόν είναι το φράγκο Δυτικής Αφρικής, το οποίο εκδίδεται από την Κεντρική Τράπεζα Κρατών Δυτικής Αφρικής. Η τράπεζα αυτή έχει την έδρα της στην πρωτεύουσα της Σενεγάλης, την πόλη Dakar.
Επίσημη γλώσσα του κράτους είναι τα γαλλικά. Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η πλειοψηφία του πληθυσμού δεν έχει επάρκεια στη γαλλική γλώσσα, αλλά μιλά και καταλαβαίνει κυρίως τις τοπικές διαλέκτους. Στο σύνολο ομιλούνται περίπου 39 γλώσσες. Όσοι έχουν επάρκεια στα γαλλικά έχουν αποφοιτήσει από τις ανώτερες βαθμίδες εκπαίδευσης της Σενεγάλης. Ο αναλφαβητισμός είναι επίσης ένα μεγάλο πρόβλημα, ειδικά στις νεαρές ηλικίες. Η πρώτη αποικιακή δύναμη, ωστόσο, που επήλθε στο έδαφος της χώρας ήταν η Πορτογαλία. Ήδη από τον 15ο αιώνα οι ευρωπαϊκές δυνάμεις ήρθαν σε σύγκρουση στην προσπάθειά τους να ελέγξουν το εμπόριο στην περιοχή. Οι τρεις κύριες δυνάμεις που συγκρούστηκαν ήταν, εκτός από την Πορτογαλία, η Ολλανδία και η Μεγάλη Βρετανία. Οι Γάλλοι άρχισαν να καταφτάνουν και να επεκτείνονται σταδιακά στην περιοχή το 1850. Περί το 1959 η Σενεγάλη και το Γαλλικό Σουδάν (σημερινό Μάλι) είχαν σχηματίσει μαζί μία Ομοσπονδία, την οποία και διέλυσαν. Έναν χρόνο μετά οι δύο χώρες έγιναν πλήρως ανεξάρτητες. Το 1982 η Σενεγάλη σχημάτισε άλλη μία ένωση με την Γκάμπια, τη Σενεγκάμπια, η οποία επίσης διαλύθηκε το 1989.
Πλέον το πολίτευμα της χώρας είναι η Ενιαία Προεδρευόμενη Δημοκρατία, ενώ στην πολιτική ζωή της χώρας συμμετέχουν πάνω από 80 κόμματα. Οι εκλογές διεξάγονται ειρηνικά σε σχέση με τα υπόλοιπα αφρικανικά κράτη, ωστόσο δεν λείπουν περιστασιακά οι πολιτικές αναταραχές. Χρόνιο πρόβλημα αποτελεί η Casamance, η περιοχή που βρίσκεται κάτω από τη Γκάμπια και αποτελεί συνέχεια της Σενεγάλης. Οι πληθυσμοί που ζουν εκεί αποτελούνται από διαφορετικές εθνοτικές ομάδες σε σχέση με τους πληθυσμούς που κατοικούν στην υπόλοιπη χώρα και επιπλέον διαφοροποιούνται και θρησκευτικά. Η πλειοψηφία των ανθρώπων στη Σενεγάλη είναι μουσουλμάνοι, ενώ οι κάτοικοι της Casamance είναι είτε χριστιανοί είτε ανιμιστές. Λόγω των ιστορικών διαφορών αυτών των πληθυσμών λοιπόν υπάρχει μεταξύ τους μία διαμάχη, η οποία κρατεί από το 1982. Άλλοτε οι συγκρούσεις ήταν πιο αιματηρές και άλλοτε υπήρχε απλά μία τεταμένη ατμόσφαιρα μεταξύ των δύο πλευρών. Από το 2014 ωστόσο υπάρχει ανακωχή. Επίσης, για να κατανοήσουμε καλύτερα την κατάσταση που επικρατεί στη χώρα, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι ο Δείκτης Ανθρώπινης Ανάπτυξης είναι χαμηλός (0,512) και δεν εξασφαλίζονται βασικά ανθρώπινα δικαιώματα. Ενδεικτικά, η ομοφυλοφιλία είναι παράνομη. Πλέον πρόεδρος της χώρας είναι ο Macky Sall, ο οποίος νίκησε στις εκλογές του 2019 τον πολιτικό του αντίπαλο Idrissa Seck. Η ατζέντα της κυβέρνησης Sall περιλαμβάνει μία σειρά από μεταρρυθμήσεις για την περαιτέρω ανάπτυξη της αγοράς και τη μείωση του μεγέθους της κυβέρνησης. Μένει μονάχα να δούμε αν αυτές οι πολιτικές κινούνται πράγματι προς τη σωστή κατεύθυνση και αν μπορούν να εφαρμοστούν και πρακτικά.
Όσον αφορά την οικονομία, η Σενεγάλη έχει γνωρίσει πολύ μεγάλη ανάπτυξη από το 2000 και έπειτα, παραμένει όμως μία χώρα μεσαίου/χαμηλού εισοδήματος. Όπως βλέπουμε και από το παρακάτω διάγραμμα, το ΑΕΠ της χώρας δεν έχει ξεπεράσει ποτέ τα 25 δις. Γενικότερα, οι θεσμοί στη χώρα δεν λειτουργούν σωστά και υπάρχει μεγάλη διαφθορά. Υπάρχει επίσης μικρή ελευθερία στο εμπόριο και τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα είναι ασαφή. Η Σενεγάλη βασίζεται πολύ σε ξένη οικονομική βοήθεια και γι’ αυτό πολλές φορές η οικονομική πολιτική επηρεάζεται από τρίτους και δεν ασκείται επί της ουσίας από την κυβέρνηση. Τα κυριότερα προβλήματα της οικονομίας είναι η ανεργία και η μαύρη εργασία καθώς και το υψηλό κόστος διαβίωσης.
Ας δούμε, όμως, πιο αναλυτικά την εξέλιξη της σενεγαλέζικης οικονομίας. Από το διάγραμμα του ΑΕΠ βλέπουμε ότι κατά την περίοδο 1981-2000 υπάρχει μία σχετική σταθερότητα στη χώρα, ενώ μετά το 1994 παρατηρούμε ένα οικονομικό «μπουμ». Αυτό συμβαίνει, διότι από το 1981 και μετά έλαβε χώρα η προεδρία του Abdou Diouf, ο οποίος έκανε πολλές θετικές μεταρρυθμίσεις στη χώρα, οι οποίες περιλάμβαναν μεγαλύτερη πολιτική συμμετοχή του κόσμου, μείωση της κρατικής παρέμβασης και διεύρυνση των διπλωματικών σχέσεων. Τα αποτελέσματα των αλλαγών αυτών δεν φάνηκαν αμέσως στην οικονομία, ωστόσο το 2000 το ΑΕΠ είχε αυξηθεί κατά μερικά δις σε σχέση με τη δεκαετία του 1980. Όσον αφορά το οικονομικό «μπουμ» που παρατηρείται από το 1994 μέχρι και το 1996/1997, αυτό οφείλεται στη μαζική παροχή συνδέσεων internet σε όλη τη χώρα. Εφόσον ο κόσμος άρχισε να αποκτά σύνδεση στο διαδίκτυο, υπήρξε μία έκρηξη στον κλάδο του IT. Ωστόσο, όπως συμβαίνει με τα περισσότερα οικονομικά «μπουμ», το ΑΕΠ επανήλθε στα κανονικά του επίπεδα μετά το 1997.
Από το 2004 και έπειτα, παρατηρούμε μία απότομη άνοδο του ΑΕΠ, η οποία άλλαξε την πορεία του εθνικού προϊόντος διαχρονικά. Τη χρονιά εκείνη ο πρόεδρος Wade ανακοίνωσε ότι θα υπέγραφε συνθήκη ειρήνης με την ομάδα απόσχισης στην περιοχή της Casamance. Η ομάδα αυτή έχει την ονομασία «Κίνηση Δημοκρατικών Δυνάμεων της Casamance» (MFDC). Η υπογραφή της συνθήκης δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ, αλλά η ανακοίνωση αυτή κατάφερε να ηρεμήσει λιγάκι τα πνεύματα στη χώρα και να δώσει φυσικά ώθηση στην οικονομική ανάπτυξη.
Το 2011 παρατηρείται αντίστοιχα άλλη μία πτώση του ΑΕΠ. Τη χρονιά εκείνη έλαβαν χώρα εκλογές, οι οποίες συνοδεύτηκαν από το ξέσπασμα βίαιων αναταραχών. Η ομάδα απόσχισης άρχισε να εξεγείρεται ξανά, ενώ η χώρα κατηγόρησε το Ιράν ότι προμήθευσε με όπλα τους επαναστάτες. Ως αποτέλεσμα, οι σχέσεις των δύο χωρών διαταράχθηκαν. Από το 2014 και έπειτα οι δύο πλευρές έχουν υπογράψει ανακωχή και η σενεγαλέζικη κυβέρνηση έχει παραχωρήσει περισσότερη αυτονομία στην περιοχή Casamance.
Το 2017 παρατηρείται άλλη μία απότομη πτώση του ΑΕΠ, η οποία οφείλεται κυρίως στην πολιτική αναταραχή της περιόδου εκείνης. Τα μέλη της Οικονομικής Κοινότητας Κρατών Δυτικής Αφρικής έστειλαν πληθώρα στρατευμάτων στα σύνορα με την Γκάμπια προκειμένου να καθαιρέσουν τον πρόεδρο Jammeh, λόγω της κακής του διακυβέρνησης. Τον Απρίλιο του ίδιου έτους χιλιάδες πολίτες διαδήλωσαν στην πρωτεύουσα της χώρας προκειμένου να ελευθερωθούν οι άνθρωποι που ο πρόεδρος Jammeh θεωρούσε πολιτικούς του αντιπάλους και τους είχε φυλακίσει. Τελικά, τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς διεξήχθησαν εκλογές και ανέλαβε την εξουσία ο πρόεδρος Sall.
Από τότε οι πολιτικές αναταραχές έχουν μείνει πίσω και η Σενεγάλη αυξάνει συνεχώς το ΑΕΠ της. Το 2018, η χώρα υπέγραψε συμβόλαια με μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες για την εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου της. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΔΝΤ που πραγματοποιήθηκαν το 2019, τα project αυτά θα μπορούσαν να αυξήσουν τα δημοσιονομικά έσοδα από 1,5% μέχρι και 3% μέχρι και το 2030. Δυστυχώς, όμως, η πανδημία του κορωνοϊού ήρθε για να σταματήσει την ανάπτυξη αυτή.
Βέβαια, η αύξηση του ΑΕΠ που έχει πετύχει η χώρα τα τελευταία χρόνια δεν είναι αρκετή για να αυξήσει την ποιότητα ζωής. Ο πληθυσμός της Σενεγάλης αυξάνεται ραγδαία. Η μεγαλύτερη αύξηση του πληθυσμού, λοιπόν, σε σχέση με τους Ρυθμούς Ανάπτυξης δημιουργεί πολλά προβλήματα. Με απλά λόγια, το επιπλέον εισόδημα που δημιουργείται δεν επαρκεί για όλους, με αποτέλεσμα η Σενεγάλη να έχει πολλές φορές επισιτιστικό πρόβλημα, πρόβλημα στην εκπαίδευση και στην υγεία. Μάλιστα, σύμφωνα με το Υπουργείο Εργασίας, το δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα δεν μπορεί να ανταποκριθεί στον αριθμό των παιδιών που εγγράφονται κάθε χρόνο στο σχολείο.
Οι περισσότεροι αναλυτές διατείνονται ότι η χώρα θα πρέπει να πετυχαίνει Ρυθμούς Ανάπτυξης τουλάχιστον 7% προκειμένου να μπορέσει να αντισταθμίσει τη ραγδαία αύξηση του πληθυσμού της. Σύμφωνα όμως με την Παγκόσμια Τράπεζα και με το παραπάνω διάγραμμα, την περίοδο 2009-2013 οι Ρυθμοί Ανάπτυξης έπεσαν και ανέρχονταν κατά μέσο όρο σε 3,5%. Επιπλέον, βλέπουμε ότι διαχρονικά η ανάπτυξη σπάνια έφτανε πάνω από 6%. Βέβαια, από το 2017 και έπειτα αυτό το μοτίβο πάει να ανατραπεί, αν και ο κορωνοϊός αποτελεί τροχοπέδη στις προσπάθειες της κυβέρνησης.
Μεγάλο πρόβλημα στην οικονομική ανάπτυξη αποτελεί το γεγονός ότι η αγορά της Σενεγάλης δεν ρυθμίζεται αποτελεσματικά. Εγκαθιδρύονται εύκολα μονοπώλια, ενώ δεν προασπίζονται τα συμφέροντα του καταναλωτή. Επίσης, η αναποτελεσματική ρύθμιση της αγοράς δεν διευκολύνει ούτε τους παραγωγούς. Ο μη κρατικός έλεγχος λοιπόν, εκτός από τη δημιουργία μονοπωλίων, επιτρέπει και την έξαρση της μαύρης εργασίας. Επιπλέον, η χώρα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την εισαγωγή αγαθών, ενέργειας και φαγητού. Ως εκ τούτου το επίπεδο διαβίωσης των πολιτών εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις τιμές του πετρελαίου και των τροφίμων. Για τους λόγους αυτούς, λοιπόν, κρίνεται σκόπιμο να παραθέσουμε τα ποσοστά του πληθωρισμού και της ανεργίας στη Σενεγάλη.
Από το παραπάνω διάγραμμα βλέπουμε ότι ο πληθωρισμός στη Σενεγάλη είναι εξαιρετικά ασταθής. Από το 2006 μέχρι και το 2008 βρισκόταν σε επίπεδα άνω του 6%, γεγονός που μας δείχνει ότι το κόστος διαβίωσης ήταν εξαιρετικά υψηλό. Το 2010 αντίστοιχα ο πληθωρισμός κάνει βουτιά κάτω από -4%, γεγονός που αποτελεί σημάδι ύφεσης. Το ίδιο συμβαίνει και την περίοδο 2014-2015. Την τελευταία πενταετία ο πληθωρισμός τείνει να σταθεροποιηθεί γύρω στο 2%, πράγμα εξαιρετικά ενθαρρυντικό. Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι η Σενεγάλη εξαρτάται πλέον όλο και λιγότερο από τις εισαγωγές αγαθών και από τις διακυμάνσεις των τιμών τους αντίστοιχα. Θα πρέπει να σημειώσουμε βέβαια ότι δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία από το 2006 και πιο πριν, γεγονός που δείχνει ότι η χώρα δεν έχει επαρκείς στατιστικές δομές.
Το ίδιο ακριβώς πρόβλημα υπάρχει και με τον υπολογισμό των ποσοστών ανεργίας. Επαρκή στοιχεία υπάρχουν μόνο για την περίοδο 2016-2019. Το γεγονός αυτό δίνει χώρο στην αδήλωτη εργασία, καθότι το κράτος δεν προχωρά σε σωστές και επαρκείς μετρήσεις. Από αυτά τα λίγα στοιχεία βλέπουμε ότι τα ποσοστά ανεργίας είναι εξωπραγματικά. Αυτό οφείλεται κυρίως σε δύο παράγοντες. Πρώτον, στο γεγονός ότι το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας δεν μπορεί να συμβαδίσει με τις ανάγκες της αγοράς και, δεύτερον, στη ραγδαία αύξηση του πληθυσμού, ο οποίος δεν μπορεί να απορροφηθεί στη (νόμιμη) αγορά εργασίας.
Επίσης, η χώρα χαρακτηρίζεται από αρκετά μεγάλο βαθμό ανισότητας. Ενδεικτικά, ο Δείκτης Gini για το 2018 βρίσκεται στο 34,8% και ακολουθεί (ευτυχώς) πτωτική πορεία. Εκτός όμως από την εισοδηματική ανισότητα λαμβάνουν χώρα και πλήθος άλλων ανισοτήτων, όπως είναι οι φυλετικές διακρίσεις. Σύμφωνα με μελέτες, για να μπορέσει η Σενεγάλη να χαρακτηριστεί από αναπτυσσόμενη σε αναδυόμενη οικονομία μέχρι το 2035, πρέπει να έχει πραγματοποιήσει μία σειρά μεταρρυθμίσεων, και ειδικά όσες από αυτές στοχεύουν στην ισότητα των φύλων. Οι ανισότητες που υπάρχουν μεταξύ ανδρών και γυναικών αποτελούν ανασταλτικό παράγοντα για τη μεγέθυνση της οικονομίας, καθώς προκαλούν μείωση των Ρυθμών Ανάπτυξης (IMF 2015, Hakura and others 2016; Gonzales and others 2015), μεγαλύτερη εισοδηματική ανισότητα (Gonzales and others 2015, IMF 2016), χαμηλότερη οικονομική διαφοροποίηση (Kazandjian and others 2016), καθώς επίσης μειώνουν τη σταθερότητα του τραπεζικού συστήματος (Sahay and others 2017).
Προκειμένου λοιπόν να μπορέσει η Σενεγάλη να ξεπεράσει τους Ρυθμούς Ανάπτυξης της τάξης του 7% ώστε να εξασφαλίσει ένα ανεκτό επίπεδο διαβίωσης στους ανθρώπους της, θα πρέπει να προχωρήσει σε καίριες μεταρρυθμίσεις που θα αμβλύνουν τις ανισότητες και θα εξαλείψουν τη μαύρη εργασία, θα ρυθμίσουν πιο αποτελεσματικά την αγορά της ώστε να μη δημιουργούνται μονοπώλια και θα μειώσουν το κόστος διαβίωσης των πολιτών μέσω της λιγότερης εξάρτησης της χώρας από εισαγόμενα αγαθά. Επίσης, σύμφωνα με κάποιους ερευνητές η χώρα διαθέτει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στα βιομηχανικά αγαθά, τα χημικά προϊόντα και τον κλάδο της κλωστοϋφαντουργίας. Επομένως, οι κυβερνώντες θα πρέπει να εστιάσουν τις αναπτυξιακές τους προσπάθειες σε αυτούς τους τομείς της οικονομίας.
ΕΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Senegal election: President Macky Sall wins second term, BBC News, Retrieved from here
- Senegal Country Report 2020, Retrieved from here
- Senegal, Selected issues, International Monetary Fund, Retrieved from here
- Comparative advantage, economic structure and growth: The case of Senegal, Jiri Sejkora, Ondrej Sankot Department of World Economy, University of Economics, Czech Republic, Retrieved from here
- Inequality, Gender Gaps and Economic Growth: Comparative Evidence for Sub-Saharan Africa, Dalia S Hakura ; Mumtaz Hussain ; Monique Newiak ; Vimal Thakoor ; Fan Yang, IMF Working Papers, Retrieved from here
- Catalyst for Change: Empowering Women and Tackling Income Inequality, Christian Gonzales, Sonali Jain-Chandra, Kalpana Kochhar, Monique Newiak, and Tlek Zeinullayev, I M F Staff discussion note, Retrieved from here
- Gender Equality and Economic Diversification, Romina Kazandjian, Lisa Kolovich, Kalpana Kochhar, and Monique Newiak, IMF Working Paper, Retrieved from here
- Finance and Inequality, Martin Čihák and Ratna Sahayin collaboration withAdolfo Barajas, Shiyuan Chen, Armand Fouejieu, and Peichu Xie, IMF Discussion Note, 2020, Retrieved from here
