Του Κωνσταντίνου Βασιλείου,
Ο Νικόλαος Γαλάτης γεννήθηκε στη βενετοκρατούμενη, τότε, Ιθάκη κάποια στιγμή μεταξύ του 1790 έως το 1794 και αποτελούσε γόνο ξακουστής αρχοντικής οικογένειας των Επτανήσων. Από μικρή ηλικία είχε αποκτήσει σπουδαία μόρφωση, όντας φοιτητής της Ακαδημίας των Κυδωνιών, ήτοι ενός εκ των σπουδαιότερων εκπαιδευτικών κέντρων του ελληνορθόδοξου κόσμου. Στη σχολή αυτή, είναι πολύ πιθανό, να ήρθε σε επαφή με φορείς φιλελεύθερων ιδεών, που αφορούσαν την ελευθερία του ελληνικού λαού, και ιδιαίτερα με ένθερμους υποστηρικτές του οράματος του Ρήγα Βελεστινλή. Η πολύ καλή γνώση της γαλλικής και της ιταλικής γλώσσας, τον οδηγεί στην αυλή του Αλή Πασά, όπου και εργάστηκε για περίπου ενάμιση χρόνο, ως γραφέας. Το ενδιαφέρον του για την αφύπνιση του ελληνικού γένους είναι εκείνο που θα τον ωθήσει στο να γίνει μέλος της Φιλομούσου Εταιρείας, μιας μυστικής οργάνωσης, με ειρηνικούς σκοπούς, που στόχευε στη “φώτιση” των Ελλήνων, μέσω της εκπαίδευσης.
Ωστόσο, το 1816 η ζωή του Γαλάτη έμελλε να αλλάξει οριστικά. Εκείνο το έτος, θα φτάσει στην Οδησσό της Ρωσίας, όπου θα γνωρίσει από κοντά τους πρωτεργάτες της Φιλικής Εταιρείας, της οποίας την ύπαρξη πιθανότατα γνώριζε ήδη. Τη μύησή του ανέλαβε ο ίδιος ο Νικόλαος Σκουφάς, στον οποίο ο Γαλάτης φέρεται πως συστήθηκε ως κόμης, ξάδερφος του Καποδίστρια και πως ισχυρίστηκε ότι θα μπορούσε να φέρει σε επαφή τους Φιλικούς με εκείνον. Η αλήθεια είναι, όμως, ότι οι δράσεις του Γαλάτη στους κόλπους της Φιλικής Εταιρείας, κρίνονται ιδιαίτερα αμφιλεγόμενες και χαρακτηρίζονται από επιπολαιότητα, σύμφωνα με πολλούς μελετητές, αλλά και έτσι όπως αποτυπώνονται σε πολλές αυτοβιογραφίες σημαινόντων προσώπων της εποχής, όπως εκείνες του Εμμανουήλ Ξάνθου και του Ιωάννη Καποδίστρια. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός, ότι ο Γαλάτης είχε υιοθετήσει αυθαίρετα τη συνθηματική υπογραφή Α.Δ., που αρχικά ανήκε στο Ξάνθο, με το δεύτερο να αναγκάζεται να την αλλάξει σε Α.Θ.
Στις αρχές του 1817, ο Νικόλαος Γαλάτης θα φτάσει στην Αγία Πετρούπολη και θα προβεί σε άλλη μια πολύ τολμηρή και απερίσκεπτη ενέργεια. Πιο συγκεκριμένα, χωρίς να ενημερώσει ή να εξουσιοδοτηθεί από κάποιον από τα μέλη της Ανώτατης Αρχής της Φιλικής Εταιρείας, θα πάρει την πρωτοβουλία να προσεγγίσει αυτοπροσώπως τον Ιωάννη Καποδίστρια, να τον ενημερώσει ενδελεχώς για την ύπαρξη, τη δράση και την οργάνωση της Εταιρείας, προτείνοντάς του μάλιστα και την αρχηγία της! Ο Καποδίστριας στα απομνημονεύματά του, αναφέρει ότι ο Γαλάτης παρουσιάστηκε μπροστά του με τη στολή της Εθνοφυλακής των Ιονίων Νήσων, και του έδινε την εντύπωση τυχοδιώκτη. Μεταξύ των Φιλικών, το κλίμα ήταν ήδη τεταμένο εναντίον του και φημολογείται ότι παρενέβη ο ίδιος ο Καποδίστριας προς υπεράσπισή του. Ο Τσάρος δεν άργησε να μάθει για αυτήν τη συνάντηση, αλλά και εν γένει για τη δράση των Φιλικών. Η αλήθεια είναι, ότι ο Τσάρος τηρούσε σκιώδη στάση απέναντι στην Εταιρεία. Με την τσαρική ιδεολογία να είναι φύσει αντίθετη, με τη δράση μυστικών οργανώσεων, ο Τσάρος ουδέποτε κυνήγησε τους Φιλικούς, ούτε προσπάθησε να τους εμποδίσει. Βέβαια δεν τους πρόσφερε καμία βοήθεια, όπως ήταν ο ευσεβής πόθος των Ελλήνων.
Μετά τη συνάντησή του με τον Καποδίστρια, ο Γαλάτης θα αναγκαστεί να καταφύγει στη Μολδαβία. Εκεί θα καταφέρει να βοηθήσει αρκετά την Εταιρεία, στρατολογώντας πολλά σημαντικά μέλη, με πιο χαρακτηριστικό το Γεώργιο Λεβέντη. Ωστόσο, θα κατηγορηθεί επανειλημμένα για απρεπή συμπεριφορά, επιδειξιομανία, φιλαργυρία, κατάχρηση πόρων της Εταιρείας, αλλά και διαρροή πληροφοριών στους τοπικούς ηγεμόνες, εξαιτίας αμέλειας. Το ποτήρι θα ξεχειλίσει όταν, ευρισκόμενος στην Κωνσταντινούπολη μαζί με το Σέκερη, τον Αναγνωστόπουλο και τον Τσακάλωφ, θα απειλήσει, ότι θα αποκαλύψει τα μυστικά των Φιλικών στις Οθωμανικές αρχές. Με το Νικόλαο Σκουφά να έχει ήδη πεθάνει, προδομένος από χρόνιο πρόβλημα στην καρδιά του, στις 31 Ιουλίου του 1818, ο Γαλάτης χάνει το σημαντικότερο έρεισμά του στη Φιλική Εταιρεία. Με τη συγκατάθεση του Αναγνωστόπουλου, του Σέκερη, του Τσακάλωφ και του Ξάνθου, αποφασίζεται η καταδίκη του Γαλάτη σε θάνατο, εξαιτίας του γεγονότος, ότι φαίνεται να είχε παραβιάσει αρκετούς από τους όρους του όρκου των Φιλικών.
Πράγματι, το Νοέμβριο του 1819, ο Γαλάτης θα παγιδευτεί από τον Τσακάλωφ, τον οποίον δέχεται να ακολουθήσει μαζί με τον Παναγιώτη Δημητρόπουλο, με πρόφαση την παρουσία τους σε ένα κρίσιμο συνέδριο οπλαρχηγών στη Μάνη. Οι Φιλικοί ήξεραν ότι η δολοφονία έπρεπε να γίνει σε ελληνικό έδαφος, ώστε να μην κινηθούν υποψίες από τις ξένες δυνάμεις. Οι δύο άντρες, λοιπόν, στο ταξίδι τους στη Μάνη, θα μεταβούν σε ένα δεύτερο πλοίο με κατεύθυνση την Ερμιόνη, με σκοπό να επισκεφτούν τον αρχαιολογικό χώρο της περιοχής. Ο Δημητρόπουλος ξαφνικά πυροβολεί πισώπλατα τον Γαλάτη, ο οποίος θα κάνει κίνηση να σηκώσει το ξίφος του, μάταια όμως, καθώς θα δεχθεί άλλες δύο σφαίρες. Σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή της δολοφονίας, ο Γαλάτης θα επιβιώσει άλλα 15 λεπτά, πριν ξεψυχήσει, κατά τη διάρκεια των οποίων θα ζητήσει το λόγο της δολοφονίας του, με το Δημητρόπουλο να του αποκρίνεται, ότι ήταν ο μόνος τρόπος για να γλιτώσουν από την «ανοικονόμητον κακίαν» του. Ο θάνατός του χαρακτηρίστηκε από τον Εμμανουήλ Ξάνθο ως αναγκαία θυσία, μέσω της οποίας θα γλίτωναν πολλές χιλιάδες ζωές.
Ανεξαρτήτως του αμφιλεγόμενου χαρακτήρα του, ο Νικόλαος Γαλάτης αποτέλεσε μια από τις σημαντικότερες μορφές της Φιλικής Εταιρείας, που προσέφερε με τη δράση, τις γνώσεις και τις ικανότητές του. Η επιπολαιότητα και η παρορμητικότητά του συχνά τον οδηγούσαν σε καταστροφικά λάθη, που έθεταν σε κίνδυνο την Εταιρεία, αλλά και τον ίδιο τον Αγώνα. Ακραιφνής ονειροπόλος ή τυχοδιώκτης, αμετροεπής ή αγνός ιδεολόγος, φιλάργυρος ή πατριώτης, η προσωπικότητα του Νικόλαου Γαλάτη άφησε ανεξίτηλο το στίγμα της στους προεπαναστατικούς αγώνες των υπόδουλων Ελλήνων. Η δολοφονία του θα μείνει στην ιστορία ως η πρώτη καταγεγραμμένη δολοφονία της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, με καθαρά πολιτικό περιεχόμενο και σκοπιμότητα.
Βιβλιογραφία
- Ι. Φιλήμων (1834), Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας. Ναύπλιο: Τυπογρ. Θ. Κονταξή και Ν. Λουλάκη.
- Δ. Φωτιάδης (1971), Η Επανάσταση του ’21 Τόμος 1ος. Αθήνα: Εκδ. Μέλισσα.
- Ε. Α. Βακαλόπουλος (1980), Ιστορία του Νέου Ελληνισμού. Η μεγάλη ελληνική Επανάσταση (1821-1829). Τόμο Ε΄: Οι προϋποθέσεις και οι βάσεις της (1813-1822).Θεσσαλονίκη.
- Τ. Βουρνάς (1982), Φιλική Εταιρία Α: Το Παράνομο οργανωτικό της, Β: Ο διωγμός της από τους Ξένους. Αθήνα: Εκδόσεις Αφών Τολίδη.
