Της Μαρίας Λεβέντη,
Για κάποιους ιδιάζον στοιχείο της παράδοσης μας. Για άλλους στοιχείο υποβάθμισης της ανθρώπινης ύπαρξης, ταύτισης της με «αντικείμενο» μιας και πρόκειται για ένα έθιμο που αλλοιώνει την πραγματική αξία του γάμου και τον καθιστά μια διαδικασία εξαγοράς περιουσιών.
Αμφότεροι αποτυπώνουν την πραγματικότητα. Ένα φαινόμενο που αποτελούσε τρόπο ζωής και αυτοσκοπό των οικογενειών τα παλαιότερα χρόνια, και κατ επέκτασιν αναπόσπαστο χαρακτηριστικό της ελληνικής παράδοσης. Εν έτει 2021 η πλειονότητα των γάμων βασίζονται σε συναισθηματικά και όχι χρησιμοθηρικά κριτήρια. Παρ’ όλα αυτά, η προτροπή των γονέων για επιλογή επιτυχημένου, σε οικονομικό κυρίως επίπεδο, συντρόφου ακόμα και αν το δικό τους παιδί δεν πληροί αυτά τα ιδανικά, επιβεβαιώνει την αναβίωση του εθίμου και στην σύγχρονη κοινωνία. Μάλιστα, παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες με το ιδεώδες της μικροαστικής ή αγροτικής οικογένειας την περίοδο της άναρχης αστυφιλίας, να παντρέψει τις κόρες του μ’ έναν δημόσιο υπάλληλο. Η προτίμηση αυτή εξ αιτίας της μονιμότητας του εν λόγω αξιώματος αποτελεί ένδειξη μιας επιδερμικής αλλαγής από την εποχή που οι άνθρωποι ζητούσαν ανενδοίαστα κάποιο χρηματικό ποσό ή ακίνητη περιουσία για την σύναψη γάμων. Και στις δύο περιπτώσεις το χρήμα ήταν η κινητήριος δύναμη για την επιλογή συζύγου…
Ωστόσο, η αναγωγή του χρήματος σε ύψιστη αξία δεν υποσκιάζει τις κοινωνικές προεκτάσεις του συγκεκριμένου εθίμου και ειδικότερα την κατά κόρον φαλκίδευση του δικαιώματος της γυναίκας για μια ζωή ελεύθερη, διαμορφωμένη βάσει των δικών της επιλογών. Στις πατριαρχικές κοινωνίες, ο ρόλος του πατέρα εκτός όλων των άλλων ήταν η δημιουργία προίκας με μεγάλη αξία ούτως ώστε η κόρη του να είναι περιζήτητη. Η ίδια νύφη δεν είχε λόγο για ζητήματα που άπτονταν της προσωπικής της ζωής. Η μοναδική της υποχρέωση η διαιώνιση του γένους, με την γέννηση αρσενικών παιδιών. Σε αντίθετη περίπτωση, για τον τερματισμό της θηλυγονίας, στο πλαίσιο του «patria potestas» ο άνδρας είχε το δικαίωμα πρόσληψης δεύτερης γυναίκας, της σύγγριας, δικαίωμα που ισοδυναμεί με τη πλήρη συναισθηματική ισοπέδωση της πρώτης συζύγου, αφού έπρεπε να ανέχεται την συμβίωση με τη νέα γυναίκα!
Θα’ ναι άδικο να μην γίνει αναφορά και στην προίκα που όφειλε να δώσει ο άνδρας στην οικογένεια της γυναίκας. Όμως αυτή η αντιστροφή ρόλων και υποχρεώσεων έχει τοπικό χαρακτήρα, καθώς πραγματοποιούνταν κυρίως στην Θεσσαλία, ως την εποχή την αγροτικής μεταρρύθμισης. Ο γαμπρός στερούσε την γυναίκα από την εργασία της στα χωράφια. Ως αποζημίωση ο πρώτος κατέβαλλε στον πατέρα της κοπέλας χρηματικό ποσό ισάξιο της ζημιάς που προκαλούσε η αναχώρηση της κόρης.
Στη σύγχρονη εποχή, στο πλαίσιο της νομικής κατοχύρωσης της ισοτιμίας των δύο φύλων επήλθε η θεσμική κατάργηση αυτού του θεσμού. Ενός καρκινώματος που μάστιζε την ελληνική κοινωνία αποτελώντας τροχοπέδη στην προσπάθεια χειραφέτησης των γυναικών. Μπορεί οι υπέρμαχοι της διατήρησης των στοιχείων της παράδοσης να ευαγγελίζονται την χαλάρωση των ηθικών αντιστάσεων, και της αλλοτρίωσης θεσμών όπως η οικογένεια, παρ’ όλα αυτά στη συγκεκριμένη περίπτωση απότοκος του εξοβελισμού της προίκας είναι η τομή που επήλθε στην ελληνική κοινωνία και ένα τεράστιο βήμα στη προσπάθεια εξίσωσης των δύο φύλων.
