Της Θεοδώρας Κρέπη,
Ανάμεσα στις πιο αμφιλεγόμενες αλλά και ενδιαφέρουσες προσωπικότητες της βυζαντινής ιστορίας, διεκδικεί επάξια μια θέση η Αυγούστα Θεοδώρα, σύζυγος του Ιουστινιανού Α΄. Αμφιλεγόμενη, γιατί ανάμεσα στους μελετητές της βυζαντινής ιστορίας, συγκεντρώνει φανατικούς οπαδούς, που τη θαυμάζουν για το θάρρος και τη δυναμικότητά της, αλλά και επικριτές, που τη θεωρούν τυχοδιώκτρια και ανάξια της θέσης της. Ενδιαφέρουσα γιατί, όντας ταπεινής καταγωγής, πέτυχε, όχι μόνο να ανελιχθεί στην κοινωνική κλίμακα και να φτάσει στο ύπατο αξίωμα που θα μπορούσε να κατακτήσει μια γυναίκα εκείνη την εποχή, αλλά και να παίξει ενεργό ρόλο στα πολιτικά και θρησκευτικά ζητήματα της αυτοκρατορίας, απαρνούμενη το ρόλο της συζύγου ως διακοσμητικού στοιχείου στο πλευρό του αυτοκράτορα.
Η Θεοδώρα γεννήθηκε το 497. Ο πατέρας της, Ακάκιος, μάλλον κυπριακής καταγωγής, ήταν αρκτοτρόφος, δηλαδή φύλακας των αρκούδων, για το δήμο των Πρασίνων. Σε νεαρή ηλικία, η Θεοδώρα έμεινε ορφανή από πατέρα. Ακολούθησε, όπως και οι αδελφές της, το επάγγελμα της ηθοποιού και της εταίρας. Ήταν πασίγνωστη μίμος, που προκαλούσε άφθονο γέλιο στους Βυζαντινούς που συνέρρεαν για να την απολαύσουν στον Ιππόδρομο.
Jean-Joseph Benjamin-Constant (1889).
Τις περισσότερες πληροφορίες για αυτή την πρώτη φάση της ζωής της, τις αντλούμε από το σημαντικότερο Βυζαντινό ιστορικό του 6ου αιώνα, τον Προκόπιο. Πέρα από τα γνωστότερα έργα του, στα οποία εξυμνεί τις νικηφόρες εκστρατείες του Ιουστινιανού στο πλαίσιο της πολιτικής του, με στόχο την ανακατάληψη εδαφών (reconquista), αλλά και το οικοδομικό του έργο στην Κωνσταντινούπολη, έχει συγγράψει και ένα έργο–λίβελλο κατά του Ιουστινιανού και της συζύγου του, με τίτλο Ανέκδοτα ή Απόκρυφη Ιστορία. Εκεί, ο Προκόπιος παρουσιάζει τον Ιουστινιανό και τη Θεοδώρα, ως ενσαρκώσεις δαιμόνων, και δίνει στους ερευνητές πλήθος πληροφοριών για την άσωτη και ακόλαστη ζωή της Θεοδώρας, πριν γνωρίσει τον Ιουστινιανό. Αν και το συγκεκριμένο έργο πρέπει να διαβάζεται μάλλον με επιφύλαξη, δεδομένης της μεταστροφής του Προκοπίου από εγκωμιαστή σε κατήγορο του αυτοκρατορικού ζεύγους, εν τούτοις δεν φαίνεται να έχουμε λόγους να αμφισβητήσουμε την ιστορική αξία του.
Στην Απόκρυφη Ιστορία του, ο Προκόπιος περιγράφει με πάσα λεπτομέρεια τον ακόλαστο βίο της Θεοδώρας, πριν την ανάρρησή της στον αυτοκρατορικό θρόνο. Αναφέρει ότι η Θεοδώρα ήταν περιζήτητη εταίρα που φημιζόταν για τη χάρη και την ομορφιά της και δεν ντρεπόταν να εμφανιστεί γυμνή στις παραστάσεις της στον Ιππόδρομο. Φαίνεται πως από κάποιον εραστή της απέκτησε ένα γιο, ο οποίος όμως, δεν μεγάλωσε μαζί της. Για κάποιο διάστημα, η Θεοδώρα μάλλον έφυγε από την Κωνσταντινούπολη και πέρασε ένα διάστημα στη βόρεια Αφρική. Επιστρέφοντας στη βυζαντινή πρωτεύουσα, ο τρόπος ζωής της άλλαξε. Πλέον, η Θεοδώρα ζούσε φτωχικά, γνέθοντας μαλλί, και ενδιαφερόταν για τα θρησκευτικά ζητήματα.
Η ομορφιά και η ευφυΐα που διέθετε η Θεοδώρα, τράβηξαν την προσοχή του Ιουστινιανού. Τότε στον αυτοκρατορικό θρόνο βρισκόταν ο θείος του, Ιουστίνος, ουσιαστικά, ωστόσο, ο Ιουστινιανός ήταν αυτός που ασκούσε εξουσία. Φαίνεται πως μαγεύτηκε από τη Θεοδώρα και θέλησε να την κάνει σύζυγό του. Ωστόσο, η επιθυμία του αυτή προσέκρουσε, αφενός στις αντιδράσεις της θείας του, αυτοκράτειρας Ευφημίας, που δεν ήθελε να δει το βυζαντινό θρόνο να βεβηλώνεται από μια εταίρα, και αφετέρου στο νόμο που όριζε, ότι πρώην ηθοποιοί και εταίρες δεν μπορούσαν να παντρεύονται πατρικίους.
Ο Ιουστινιανός κατάφερε, μολαταύτα, να ξεπεράσει τα εμπόδια· περίμενε το θάνατο της Ευφημίας, και ύστερα εισήγαγε νόμο που επέτρεπε στις ηθοποιούς να παντρεύονται πατρικίους. Παντρεύτηκε τη Θεοδώρα το 525 και δύο χρόνια αργότερα, με το θάνατο του Ιουστίνου έμειναν απόλυτοι κυρίαρχοι της αυτοκρατορίας.
Η φιλοδοξία και η δυναμικότητα της Θεοδώρας δεν της επέτρεψαν να παραμείνει παθητική και αμέτοχη στα ζητήματα της αυτοκρατορίας. Αποτέλεσε την πολυτιμότερη σύμβουλο του Ιουστινιανού, ο οποίος εκτιμούσε τη σύνεση και την οξυδέρκειά της, και συμμετείχε ενεργά στη διοίκηση. Χαρακτηριστικό της επιρροής που ασκούσε η Θεοδώρα στον σύζυγό της, είναι το πολύ γνωστό περιστατικό που έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια της Στάσης του Νίκα (532): ο Ιουστινιανός, αποθαρρυμένος από την οργή του πλήθους, σκεφτόταν σοβαρά το ενδεχόμενο να εγκαταλείψει την Κωνσταντινούπολη για να σώσει τη ζωή του. Η Θεοδώρα ήταν αυτή που του άλλαξε γνώμη και τον έπεισε να μείνει, σύμφωνα με τον Προκόπιο, με τα εξής λόγια:
«…Μακάρι να μην υπάρξει ποτέ ούτε μια μέρα που να με δουν χωρίς το στέμμα και την πορφύρα μου· μακάρι να μην αντικρίζω το φως του ήλιου την ημέρα που θα πάψουν να με αποκαλούν βασίλισσα. Αν επιθυμείς, βασιλιά, να φύγεις, έχεις χρήματα. Δίπλα μας είναι η θάλασσα, έχεις πλοία. Πρόσεξε όμως, μήπως η επιθυμία σου να ζήσεις σε καταδικάσει σε άθλια εξορία και ατιμωτικό θάνατο. Όσο για μένα, υποστηρίζω το αρχαίο ρητό, πως η βασιλεία είναι ένα καλό σάβανο».
Πέρα από αυτό το συμβάν, η Θεοδώρα ενεπλάκη και στα πολιτικά ζητήματα της αυτοκρατορίας. Υποδεχόταν ξένες πρεσβείες και αλληλογραφούσε με ξένους ηγεμόνες, αρμοδιότητες που συνήθως αναλάμβανε ο αυτοκράτορας. Φρόντισε επίσης, να λάβει ορισμένα μέτρα για την υποστήριξη των γυναικών, με την εισαγωγή νόμου που απαγόρευε τη διακίνηση γυναικών, και την τροποποίηση του υπάρχοντος νόμου περί διαζυγίων, ώστε να ενισχυθεί η θέση της γυναίκας.
Ενεργή ήταν και στα εκκλησιαστικά ζητήματα. Φανατική οπαδός του μονοφυσιτισμού (σε αντίθεση με το σύζυγό της), πέτυχε την παύση των διώξεων των ομοϊδεατών της και τη λήψη μέτρων για την προστασία τους.
Η Θεοδώρα πέθανε τον Ιούνιο του 548, σε ηλικία μόλις 51 ετών, μάλλον από καρκίνο, ρίχνοντας σε βαθιά κατάθλιψη τον σύζυγό της.
Από τους σύγχρονους ερευνητές, η Θεοδώρα θεωρείται μια από τις πιο αξιομνημόνευτες αυτοκράτειρες του Βυζαντίου, τόσο λόγω του τρόπου ανέλιξής της, όσο και για τα χαρίσματα που την κατέστησαν μια δυναμική και ικανή σύντροφο του Βυζαντινού αυτοκράτορα και της επέτρεπαν να ασκεί πάνω του μεγάλη επιρροή. Η ζωή της αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για πλήθος μυθιστορημάτων, ταινιών και θεατρικών έργων, που παρουσιάζουν τη μαγική ιστορία της γυναίκας, που από εταίρα έγινε η ισχυρότερη γυναίκα του Βυζαντίου του 6ου αιώνα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Α. Α. Βασίλιεφ, Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, τόμος Α΄, μετάφραση Δ. Σαβράμη, Πάπυρος, 1995, σ. 174 – 176, 186, 198.
- Gibbon, History of the Decline and Fall of the Roman Empire, τόμος Α΄, Διαθέσιμο εδώ
- Η. Λάσκαρης, Βυζαντινοί Αυτοκράτορες, τόμος Α΄, Αθήνα: Βυζαντίς, για τον «Ελεύθερο Τύπο», 1995, σ. 66-68.
- J. J. Norwich, Mare Nostrum, μετάφραση Κ. Χαλμούκου, Αθήνα: Γκοβόστη, 2011, σ. 95-96.
- Από την ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια Britannica, «Theodora Byzantine empress», Διαθέσιμο εδώ
