Της Αννίτας Ελισσαίου,
Πενήντα περίπου χρόνια έχουν περάσει από τότε που ολόκληρος ο πληθυσμός των νησιών Chagos αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τις κατοικίες του εξαιτίας του βρετανικού και αμερικανικού στρατού. Η Μεγάλη Βρετανία, που κατείχε το αρχιπέλαγος, μίσθωσε το μεγαλύτερο νησί των Chagos, Diego Garcia, στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής για τη δημιουργία στρατιωτικής βάσης. Χωρίς καμία μέριμνα για τη μετακίνησή τους, 1.500 κάτοικοι υποχρεώθηκαν να εκκενώσουν την περιοχή, αφήνοντας πίσω όλη τους την περιουσία. «Εξόριστοι» από την πατρίδα τους, παλεύουν ακόμα και σήμερα για την επιστροφή τους.
Αποτελούμενο από πάνω από 60 νησιά, το αρχιπέλαγος Chagos ήταν αρχικά γαλλική αποικία. Το 1814, μετά το τέλος των Ναπολεόντειων πολέμων, το αρχιπέλαγος παραχωρήθηκε στη Μεγάλη Βρετανία. Η διακυβέρνησή του πέρασε στον Μαυρίκιο, επίσης τότε βρετανική αποικία. Tο 1965, η Μεγάλη Βρετανία εξαγόρασε τα νησιά από τον αυτοδιοικούμενο Μαυρίκιο για να δημιουργήσει τα Βρετανικά Εδάφη του Ινδικού Ωκεανού, προσφέροντάς ως αντάλλαγμα στο νησιωτικό κράτος την πλήρη ανεξαρτησία του. Ένα χρόνο αργότερα, η Μεγάλη Βρετανία και οι Η.Π.Α. σύναψαν συμφωνία που επέτρεπε στις τελευταίες να εγκαταστήσουν στρατιωτική βάση στα νησιά για κοινούς αμυντικούς σκοπούς. Η συμφωνία αυτή είχε διάρκεια πενήντα ετών. Από το 1967 ως και το 1973, πραγματοποιήθηκαν οι απελάσεις των κατοίκων των νησιών, οι οποίοι μεταφέρθηκαν με πολύ συνοπτικές διαδικασίες στον Μαυρίκιο ή τις Σεϋχέλλες.
Οι κάτοικοι των Chagos αντιμετώπισαν διακρίσεις, φτώχεια, ανεργία και άθλιες συνθήκες διαβίωσης στα δύο νησιωτικά κράτη όπου εγκαταστάθηκαν. Ελάχιστοι ήταν αυτοί που έλαβαν αποζημίωση ή επωφελήθηκαν από τις πληρωμές της Μεγάλης Βρετανίας στον Μαυρίκιο για να βοηθήσει τους εκτοπισμένους. Το 2002, βρετανικά διαβατήρια εξασφαλίστηκαν σε μικρό αριθμό προσφύγων των Chagos στον Μαυρίκιο, οι περισσότεροι, όμως, παρέμειναν στα κράτη όπου είχαν αρχικά μεταφερθεί. Το 2016, η βρετανική κυβέρνηση ανακοίνωσε τη δημιουργία ενός πακέτου υποστήριξης των μεταναστών στη Μεγάλη Βρετανία, τον Μαυρίκιο και τις Σεϋχέλλες, ύψους 40 εκατομμυρίων λιρών. Δυστυχώς, μόλις το 2% του ποσού έχει διανεμηθεί σε αυτούς που το έχουν ανάγκη.
Όσοι κατάφεραν να μεταναστεύσουν στην Αγγλία επέμειναν στην προσπάθεια για επιστροφή στα πάτρια εδάφη και διεκδικούν με σθένος τα δικαιώματά τους. Με έντονη δραστηριοποίηση στην πολιτική σκηνή της χώρας αλλά και σε επίπεδο κοινοτήτων, οι συσπειρωμένοι μετανάστες από τα Chagos παραμένουν πιστοί στο αίτημά τους για αποζημίωση, είτε μέσω διαδηλώσεων και εκστρατειών, είτε μέσω αναφορών στην αμερικανική κυβέρνηση δια του Νόμου περί Εξωτερικών Αξιώσεων (Foreign Claims Act). Ο νόμος προβλέπει οικονομική αποκατάσταση σε περίπτωση τραυματισμού, θανάτου, ή καταστροφής περιουσίας αμάχου από τις αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις. Οι Η.Π.Α. έχουν μέχρι τώρα απορρίψει τα αιτήματα. Στο μεταξύ, οι δράσεις τους για την ευαισθητοποίηση της βρετανικής και αμερικανικής κοινής γνώμης και την άσκηση πίεσης στην κυβέρνηση συνεχίζεται, με τελικό σκοπό την επιστροφή στα νησιά.
Πέρα από τους εκτοπισμένους κατοίκους, ο Μαυρίκιος διεκδικεί επίσης τα δικαιώματά του στην περιοχή. Ισχυριζόμενος ότι αναγκάστηκε να παραδώσει το αρχιπέλαγος για να αποκτήσει την ανεξαρτησία του από τους Βρετανούς, ανταγωνίζεται τη Μεγάλη Βρετανία για την άσκηση εδαφικής κυριαρχίας στο αρχιπέλαγος. Η Μεγάλη Βρετανία δεν αναγνωρίζει την κυριαρχία του Μαυρικίου, ενώ το 2010 προχώρησε στην ίδρυση της θαλάσσιας προστατευόμενης ζώνης των Chagos. Η Βρετανία ανακήρυξε την περιοχή τόπο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς και ως το μεγαλύτερο θαλάσσιο καταφύγιο του κόσμου, εκτείνοντας τη ζώνη στα 200 ναυτικά μίλια από τα νησιά. Ως αποτέλεσμα, τα δικαιώματα του Μαυρικίου για αλιεία, έρευνα και εξορυκτικές δραστηριότητες περιορίστηκαν σημαντικά, ενώ το καθεστώς της περιοχής σημαίνει και την απαγόρευση επανεγκατάστασης των πρώην κατοίκων. Η Μεγάλη Βρετανία έχει κατηγορηθεί ότι η κίνηση αυτή έγινε ακριβώς για να αποτρέψει την επιστροφή των κατοίκων, όπως υπονοεί σχετική δήλωση Βρετανού διπλωμάτη που αποκαλύφθηκε κατά τη διάρκεια των WikiLeaks.
Βασικός σύμμαχος του Μαυρικίου στις διεκδικήσεις του είναι το διεθνές δίκαιο. Το 2015, το Διαρκές Διαιτητικό Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι η ίδρυση της θαλάσσιας προστατευόμενης περιοχής στα Chagos παραβίαζε τις υποχρεώσεις της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας και δεν ήταν σύμφωνη με τις προβλέψεις της. Η Μεγάλη Βρετανία δεν έλαβε υπόψιν της τον Μαυρίκιο για τη ζώνη προστασίας και του στέρησε συγκεκριμένα δικαιώματα με την ίδρυσή της. Λίγα χρόνια αργότερα, το Φεβρουάριο του 2019, το Διεθνές Δικαστήριο στη Χάγη, με συμβουλευτική γνωμοδότησή του, έκρινε ότι η διαδικασία αποαποικιοποίησης του Μαυρικίου δεν ολοκληρώθηκε νόμιμα, και πως η Μεγάλη Βρετανία είχε την υποχρέωση να τερματίσει τη διοίκηση των Chagos το συντομότερο δυνατόν. Το Μάιο του ίδιου έτους, η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών με ψήφισμά της υποστήριξε τη γνωμοδότηση του Δικαστηρίου. Με απόφαση που υπερψηφίστηκε από τα περισσότερα μέλη της Συνέλευσης, δόθηκε στη Μεγάλη Βρετανία προθεσμία έξι μηνών να αποχωρήσει από τα Chagos. Το αρχιπέλαγος, επιτέλους, θα περνούσε υπό την κυριαρχία του Μαυρικίου.
Οι εξελίξεις αποτέλεσαν μια τεράστια νίκη για τον Μαυρίκιο. Η απόφαση αυτή αμφισβητεί τον ισχυρισμό της Μεγάλης Βρετανίας για απόλυτη κυριαρχία στην περιοχή και δίνει ελπίδα για επιστροφή στους εκτοπισμένους κατοίκους. Ωστόσο, δυστυχώς δεν έχει σημειωθεί καμία πρόοδος σε ό,τι αφορά την υπόθεση. Η Μεγάλη Βρετανία δεν έχει συναινέσει στις αποφάσεις, με το βασικό επιχείρημα ότι ούτε το Διεθνές Δικαστήριο, ούτε η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών είναι τα κατάλληλα φόρουμ για την επίλυση μιας διμερούς διαφοράς κυριαρχίας. Επέμεινε στη θέση της ότι η Μεγάλη Βρετανία ασκεί πλήρη κυριαρχία στα Chagos, υπογραμμίζοντας με αυτόν τον τρόπο ότι διαφωνεί με τη γνωμοδότηση του Δικαστηρίου.
Η Μεγάλη Βρετανία δεν έχει ακόμα συμμορφωθεί με τις συστάσεις της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ. Η προθεσμία για αποχώρησή της από τα νησιά και παράδοσής τους στον Μαυρίκιο παρήλθε τον Νοέμβριο του 2019, χωρίς να έχει γίνει καμία ουσιαστική αλλαγή. Σύμφωνα με τη βρετανική πλευρά, η στρατιωτική βάση στη νήσο Diego Garcia είναι μεγάλης σημασίας για την προστασία από τρομοκρατικές απειλές, το οργανωμένο έγκλημα και την πειρατεία, και η παραχώρηση των νησιών θα γίνει μόνο όταν αυτά δε θα χρειάζονται πλέον για αμυντικούς σκοπούς. Η ενέργεια, όμως, αυτή φαίνεται να καθυστερήσει αρκετά, καθώς το 2016 η συμφωνία μίσθωσης του Diego Garcia ανανεώθηκε μέχρι το 2036. Παρότι η κυβέρνηση του Μαυρικίου έχει δηλώσει την προθυμία της να διαπραγματευθεί μια μακροπρόθεσμη συμφωνία για τη στρατιωτική βάση, οι Η.Π.Α. και η Μεγάλη Βρετανία δεν έχουν ακόμα κάνει κάποιο βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση.
Η αδράνεια της βρετανικής πλευράς έχει προκαλέσει για μια ακόμα φορά τη δυσαρέσκεια της κοινότητας των εκτοπισμένων κατοίκων, οι οποίοι έχουν εναποθέσει πλέον τις ελπίδες τους στο νεοεκλεγέντα Πρόεδρο των Η.Π.Α., Joe Biden. Η πιθανότητα μιας αλλαγής στάσης των Αμερικανών στο συγκεκριμένο ζήτημα γεμίζει αισιοδοξία τους πρώην κατοίκους για επίτευξη των στόχων τους. Παρά τις αντίξοες συνθήκες και τα συνεχή εμπόδια, παραμένουν πιστοί στον αγώνα τους να ξαναδούν από κοντά τα πάτρια εδάφη. Άραγε, θα εκπληρωθεί ποτέ το όνειρο της επιστροφής;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Britain Dealt Defeat at U.N. Over Its Control of Chagos Islands, The New York Times, διαθέσιμο εδώ
-
‘What about justice?’: Chagos Islanders pin their hopes on Biden, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
-
The Chagos Archipelago Dispute: Law, Diplomacy and Military Basing, Lawfare, διαθέσιμο εδώ
