Της Αρετής Δανδάκη,
Ένας όρος που επηρεάζει άμεσα και εμφανώς την εκάστοτε κοινωνία, αν και πρόκειται για νοητή κατασκευή, είναι ο όρος της εθνικής ταυτότητας. Με τον όρο εθνική ταυτότητα, προσδιορίζεται ένα σύνολο στοιχείων, τα οποία προσδίδουν συγκεκριμένη εθνική υπόσταση σε άτομο, άτομα ή ομάδες ατόμων. Οι ταυτότητες αυτές δεν δημιουργήθηκαν a priori, αλλά σταδιακά μέσα στο χρόνο και συνεχίζουν να διαμορφώνονται ανάλογα με τις πολιτικές, κοινωνικές και ιστορικές συνθήκες. Ιδιαίτερα στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, η εθνική ταυτότητα μεταβάλλεται, άλλοτε γίνεται πιο συμπαγής και άλλοτε πιο ελεύθερη και δεκτική σε νέα στοιχεία.
Η έννοια της εθνικής ταυτότητας οικοδομήθηκε το 18ο και το 19ο αιώνα, μέσα από την ανάγκη επαναπροσδιορισμού της ταυτότητας εθνών, που κινδύνευαν να χαθούν και να κυριευθούν από τις τότε μεγάλες αυτοκρατορίες (Γαλλική, Οθωμανική) και της δημιουργίας νέων ορίων στο χάρτη, σύμφωνα με τις αρχές της αυτοδιάθεσης που διακήρυττε η Γαλλική Επανάσταση. Η εθνική αυτή ταυτότητα, θα λέγαμε πως στηρίζεται σε μια αφήγηση. Μια αφήγηση, σαν μια βιογραφία ενός έθνους μέσα από μνήμες, παραδόσεις και ιστορικά στοιχεία. Οικοδομείται έτσι, μια εθνική συλλογική μνήμη με χαρακτηριστικά της τον κοινό πολιτισμό, τη γλώσσα, τη θρησκεία, την κουλτούρα και το ιστορικό παρελθόν.
Παρόλα αυτά, θα λέγαμε πως η εθνική ταυτότητα είναι πρωτίστως πολιτική. Αναμειγνύεται με το κράτος, καθώς το άτομο αποτελεί το συνδετικό κρίκο μεταξύ κοινωνίας και κράτους, συμμετέχοντας στους θεσμούς και τις διαδικασίες, έχοντας δικαιώματα και υποχρεώσεις που πηγάζουν από τους όρους του «κοινωνικού συμβολαίου». Το έθνος κράτος, όμως, μεταβάλλεται στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, μετατρέποντας τον κόσμο σε ένα παγκόσμιο χωριό, επηρεάζοντας ταυτόχρονα την εθνική ταυτότητα των πολιτών. Ο ρόλος του κράτους συρρικνώνεται και δέχεται πλέον επιδράσεις από διεθνείς και υπερεθνικούς οργανισμούς (Ε.Ε., Ηνωμένα Έθνη, ΔΝΤ κλπ). Τα παραπάνω, καταλήγουν σε ένα σταυροδρόμι για το σύγχρονο κράτος με το εξής δίλλημα: Ενισχύουμε την εθνική ταυτότητα με ένα πλέγμα εθνικισμού και πολωμένου ιδεολογικού υποβάθρου ή μένουμε ανοιχτοί στην αλλαγή, την πρόοδο και την εξέλιξή της κατά τη διάρκεια μιας συνεχώς μεταβαλλόμενης εποχής;
Πολλοί μελετητές υποστηρίζουν, πως χρειάζεται ένα ισχυρό κράτος για να στηρίξει τη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης, το οποίο εκλαμβάνεται πλέον ως δίκτυο διασύνδεσης του εσωτερικού και του εξωτερικού περιβάλλοντος, ενσωμάτωσης και ελέγχου των νέων αλλαγών και εξελίξεων και το οποίο θεωρεί τον άνθρωπο ως πολίτη του κόσμου και φορέα μιας παγκόσμιας ταυτότητας. Αναφορικά, όμως, με την ταυτότητα, παρατηρείται αποτυχία από νομικής άποψης, να θεμελιωθεί η έννοια των δικαιωμάτων τρίτης γενιάς (τα δικαιώματα που προκύπτουν από την παγκοσμιοποίηση), δηλαδή της ανάπτυξης του αυτοκαθορισμού και της αυτοδιάθεσης τόσο ατομικά, αλλά κυρίως εθνικά. Και τούτο διότι, αν ένα κράτος θέλει να αυτοκαθοριστεί, τότε ο κυριαρχικός παράγοντας θα θεωρηθεί η εθνικότητα και κατ’επέκταση η εθνική ταυτότητα των μελών του. Έτσι, αποτυγχάνεται δικαιικά και ηθικά η εφαρμογή του δικαιώματος τρίτης γενιάς, σχετικά με τον εθνικό αυτοκαθορισμό.
Συμπερασματικά, η εθνική ταυτότητα αποτελεί ένα ζήτημα πάντοτε επίκαιρο, καθώς η ανθρωπότητα συνεχώς αλλάζει και μεταβάλλεται. Ειδικά σήμερα, που ο κόσμος κινείται με ξέφρενους ρυθμούς η εθνική ταυτότητα, αν και νοητή κατασκευή, βρίσκεται αντιμέτωπη με διαφορετικές επιλογές και κρίσιμες αποφάσεις, σχετικά με τον δρόμο που θα επιλέξει να κινηθεί στο μέλλον.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Προσωπική ταυτότητα, εθνική ταυτότητα και ιδιότητα του πολίτη, Πέτρος Θεοδωρίδης, διαθέσιμο εδώ
- «Ποιος ο ρόλος του κράτους μέσα στην παγκοσμιοποίηση;», yourearticles.com, διαθέσιμο εδώ
