Της Ιωάννας Γιαβρούτα,
Ο Θουκυδίδης σκόπευε να αποδείξει, ότι η σύγκρουση μεταξύ των ισχυρότερων δυνάμεων της σύγχρονής του Ελλάδας -της Αθήνας και της Σπάρτης- ήταν «κατοχή για όλη την ώρα». Σήμερα, παραμένει ένα θεμελιώδες έργο για τη μελέτη, όχι μόνο της αρχαίας ιστορίας, αλλά και της σύγχρονης πολιτικής και των διεθνών σχέσεων.
Οι αιτίες του κύριου Πελοποννησιακού Πολέμου πρέπει να εντοπιστούν τουλάχιστον στη δεκαετία του 430 π.Χ. -την περίοδο του Μεγάλου Χάσματος- αν και ο Θουκυδίδης είχε δίκιο στη γενική του εξήγηση για τον πόλεμο, δηλαδή ο σπαρτιατικός φόβος για την επέκταση των Αθηναίων. Γι’ αυτό και ο Θουκυδίδης θεωρείται συχνά ο πατέρας της «ρεαλιστικής» παράδοσης στις διεθνείς σχέσεις, επειδή υποστήριξε ότι η βασική αιτία του Πελοποννησιακού Πολέμου ήταν η αυξανόμενη δύναμη της Αθήνας και ο φόβος που προκάλεσε στη Σπάρτη.
Όλες οι πόλεις της Δηλιακής συμμαχίας υποτάσσονταν οικονομικά στο αθηναϊκό κράτος, ένα κράτος με έντονη την ιμπεριαλιστική διάθεση, θα λέγαμε σήμερα. Η Αθήνα λειτουργούσε εντελώς αυτόνομα και καταπιεστικά προς τους συμμάχους. Η δυσαρέσκεια αυτή εντάθηκε από τη μεταφορά του Ταμείου της Δηλιακής συμμαχίας από τη Δήλο στην Αθήνα (από τότε, προστάτης της συμμαχίας δεν ήταν πλέον ο Απόλλωνας, αλλά η Αθηνά), χωρίς την έγκριση των συμμάχων, αλλά ακόμη περισσότερο ενόχλησε το γεγονός ότι οι οικονομικοί πόροι-εισφορές έγιναν κάτι σαν φόροι «υποτέλειας», που τους διοχέτευαν για την ανάπτυξη της Αθηναϊκής ηγεμονίας. Η αθηναϊκή συμμαχία αποτελούταν περίπου από 150 πόλεις του ιωνικού κόσμου, επρόκειτο για το μεγαλύτερο πολιτικό δημιούργημα έως την εποχή εκείνη. Η ηγεμονία αυτή της Αθήνας, ωστόσο, δεν είχε μεγάλη διάρκεια ζωής. Ήδη, την περίοδο της Ειρήνης του Καλλία (περί το 449 π.Χ.), αρχίζουν να παρατηρούνται οι πρώτοι κλυδωνισμοί. Η αποστασία της Σάμου, το 440 π.Χ. κι αργότερα, η καταστροφή της Σικελίας, από την οποία η συμμαχία κατέρρευσε, ήταν ένα σοβαρό πλήγμα για το γόητρο της Αθήνας.
Η συμμαχία των Αθηναίων με τους Ακαρνάνες όξυνε τη δυσαρέσκεια των Κορινθίων προς την αθηναϊκή ηγεμονία και γι’ αυτό ήταν από τους πρώτους ένθερμους υπερασπιστές της έναρξης του πολέμου κατά των Αθηναίων. Σ΄ αυτό το πλαίσιο ως «εξωτερική αφορμή» (σύμφωνα με τον Ulrich Wilcken) θα μπορούσε να θεωρηθεί η επέμβαση του αθηναϊκού στόλου στο πλευρό των Κερκυραίων στη Ναυμαχία στα Σύβοτα, που οδήγησε στην ήττα των Κορινθίων και μεγάλωσε την έχθρα τους έναντι των Αθηναίων. Ως συνέπεια αυτής της ήττας, οι Κορίνθιοι, με σκοπό να εκδικηθούν την Αθήνα, συμπράττουν με τον τότε βασιλιά της Μακεδονίας Περδίκκα και συμμετέχουν στην αποστασία της Ποτίδαιας (432 π.Χ.). Η πόλη της Ποτίδαιας, να σημειωθεί, ήταν αποικία της Κορίνθου, αλλά αποτελούσε μέλος της Αττικής συμμαχίας. Η στάση αυτή των Κορινθίων εξοργίζει τον Περικλή, ο οποίος την θεωρεί καταφανώς ως παραβίαση της ειρήνης και απαντά με αυστηρό τρόπο, ενώ καθιστά εμπορικό εμπάργκο στους Μεγαρείς (μέλη πελοποννησιακής συμμαχίας) απαγορεύοντάς τους να διανέμουν τα προϊόντα τους στην Αθηναϊκή αγορά και να μην χρησιμοποιούν τα λιμάνια (Μεγαρικό ψήφισμα).
Αργότερα, σε κωμωδία του Αριστοφάνη, το Μεγαρικό ψήφισμα εμφανίζεται ως μία από τις κύριες αιτίες του πολέμου. Στην πραγματικότητα ήταν μία κίνηση επίδειξης της δύναμης των Αθηναίων. Αγανακτισμένοι οι Κορίνθιοι αναζητούν τη βοήθεια της Σπάρτης (ως επικεφαλής της Πελοποννησιακής συμμαχίας) απειλώντας την, ότι αν δεν κηρύξει σύντομα πόλεμο κατά των Αθηναίων, θα αναζητούσε αλλού συμμάχους. Το κλίμα, που επικρατούσε στη Σπάρτη ήταν φιλοπόλεμο, και έτσι αμέσως, χωρίς αντιδράσεις, αποφασίζεται η κήρυξη του πολέμου, με το επιχείρημα ότι οι Αθηναίοι ήταν παραβάτες της ειρήνης.
Στα 427 π.Χ. ξεκινά η προσπάθεια του Νικία για την κατάληψη των Μεγάρων και της Μήλου, που την ήθελε για να επεκτείνει τη θαλάσσια κυριαρχία της. Οι Μήλιοι δεν κατόρθωσαν να αντισταθούν στους Αθηναίους, που κατέλαβαν το νησί, θανατώνοντας τους άνδρες και αιχμαλωτίζοντας τα γυναικόπαιδα. Τελικά, η εξουσία δόθηκε σε πεντακόσιους κληρούχους, που έφτασαν στο νησί από την Αθήνα.
Συμπερασματικά, η Αθήνα είχε κάνει εχθρούς όχι μόνο τους Σπαρτιάτες, αλλά και ολόκληρη την Πελοποννησιακή Συμμαχία, το Βασιλιά της Μακεδονίας, τον αυτοκράτορα της Περσίας, ακόμη και τους συμμάχους της. Όλοι ήταν τόσο οργίλοι με τη σφοδρή ιμπεριαλιστική πολιτική πρακτική της Αθήνας, που ήταν αναπόφευκτη μια σύγκρουση. Αλλά οι Αθηναίοι ήταν προετοιμασμένοι για αυτόν τον αγώνα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Johanna Hanink, How to think about war: An ancient guide to foreign policy by Thucydides, Εκδόσεις Princeton University Press, 2019
- Nigel Bagnall, The Peloponnesian War, Εκδόσεις Thomas Dunne books, 2006
- Ulrich Wilcken, Αρχαία Ελληνική Ιστορία, Εκδόσεις Δέσποινα Κυριακίδη, 2015
- Claude Mosse, Annie Schnapp-Gourbeillon, Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας (2.000 – 31π.Χ.), Εκδόσεις Δ.Ν. Παπαδήμα, 2013
