Της Θεοδώρας Αγγελοπούλου,
Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα δοκιμάστηκε καθ’ όλη την χρονιά με την πρωτοφανή κρίση του κορωνοϊού και κλήθηκε να δείξει το μέγεθος των δυνατοτήτων του για τη θωράκιση της ευρωπαϊκής ασφάλειας, όπως αυτή νοείται στα υγειονομικά, οικονομικά και κοινωνικά πλαίσια. Οι ευρωπαϊκές αξίες απειλούνται από τον επονομαζόμενο «αόρατο εχθρό», ο οποίος δεν γνωρίζει σύνορα και δεν κάνει διακρίσεις στο κοινωνιολογικό προφίλ του κάθε μετανεωτερικού ανθρώπου, για τον οποίο η ζωή αποτελεί το απόλυτο κυνήγι της ατομικής ευτυχίας.
Η ελευθερία της αγοράς, των μετακινήσεων, των επιλογών και των κοινωνικοοικονομικών δραστηριοτήτων κάμπτονται πλέον από τον προστατευτισμό και τον παρεμβατισμό του κράτους -τα μοναδικά όπλα εναντίον της πανδημίας, τα οποία έχουν ως νομιμοποιητικό και ηθικό έρεισμα την προάσπιση της δημόσιας υγείας και το δημόσιο συμφέρον. Η ατομική ευθύνη ως προς την φροντίδα της υγείας απέκτησε κοινωνικές διαστάσεις, επαναφέροντας με νέους όρους στο κοινωνικοπολιτικό πεδίο τον ταυτοτικό προσδιορισμό της συλλογικότητας και του καθήκοντος που προκύπτει από αυτόν. Η συλλογικότητα εκδηλώθηκε στα στενά πλαίσια του έθνους-κράτους, καθώς το κάθε εθνικό σύστημα υγείας είχε να αντιμετωπίσει διαφορετικές προκλήσεις και να προστατεύσει την υγεία των πολιτών του βάσει των εθνικών επιδημιολογικών δεδομένων. Το γεγονός αυτό οδήγησε στο κλείσιμο των συνόρων και στον κατ’ ελάχιστο περιορισμό των ταξιδιωτών με τη δημιουργία «μαύρης λίστας» των χωρών με υψηλό ιικό φορτίο.
Τα “lockdowns” δεν ήταν ένα μέτρο που εφαρμόστηκε μόνο στους πολίτες, αλλά αποτέλεσε και μία βεβιασμένη τακτική των ίδιων των κρατών σε «μάκρο-επίπεδο» με την επ’ αορίστου χρόνου αναστολή της διασυνδεσιμότητάς τους. Η κοινωνική ευθύνη και ο τρόπος με τον οποίο μπορεί να εκδηλωθεί προσδιορίζονται από την ιατρική επιστήμη με το τρίπτυχο «πλύσιμο των χεριών – χρήση μάσκας – τήρηση μέτρων κοινωνικής απόστασης». Παράλληλα, οι εθνικές κυβερνήσεις προβαίνουν σε έκτακτες νομοθετήσεις, σύμφωνα πάντα με την γνώμη των ειδικών, δείχνοντας την αμέριστη εμπιστοσύνη τους στην αντικειμενικότητα της επιστήμης, αλλά και στο γεγονός ότι μόνο αυτή μπορεί να υπερασπιστεί αποτελεσματικότερα, κι εν τέλει να διασώσει, την ανθρώπινη ζωή.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται ενώπιον μιας διττής πρόκλησης: οφείλει να επικαιροποιήσει τη συλλογικότητα, που η ίδια αντιπροσωπεύει για χάρη της διασφάλισης του ευρωπαϊκού κεκτημένου σε πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο, και ταυτόχρονα να σταθεί αρωγός στα εγκλεισμένα κράτη-μέλη, με πρωταρχικό στόχο την προστασία της ζωής του ευρωπαίου πολίτη και εν συνεχεία την αναβάθμιση της ποιότητας της. Διακαής πόθος σε ατομική, εθνική, ευρωπαϊκή και παγκόσμια κλίμακα αποτελεί η επιστροφή στην κανονικότητα, μια κανονικότητα που θα επιτρέψει χωρίς φόβο και ανασφάλεια την εκδήλωση όλων των δραστηριοτήτων που μέχρι πρότινος θεωρούνταν αυτονόητες. Είναι σαφές, ωστόσο, ότι η πανδημία συνιστά μια υγειονομική κρίση, η οποία δεν πλήττει μόνο την σωματική ακεραιότητα του ανθρώπου, αλλά δημιουργεί, παράλληλα, σοβαρά πλήγματα στην οικονομική και κοινωνική ζωή μέσω των μέτρων που υιοθετούνται για την καταπολέμηση του ιού.
Η Ε.Ε. έχει την ιστορική ευθύνη, αλλά και την πηγαία ανάγκη να δράσει σε τρία χρονικά επίπεδα, ώστε να εξασφαλίσει και την επιβίωσή της. Αρχικά, χρειάζεται να δράσει βραχυπρόθεσμα, στηρίζοντας την επιστημονική κοινότητα και τις δομές κοινωνικής πρόνοιας και περίθαλψης. Έπειτα, ακολουθεί το μεσοπρόθεσμο χρονικό στάδιο όπου θα κληθεί να αντιμετωπίσει την οικονομική ύφεση των κρατών-μελών, η οποία αναμένεται να προκύψει από το κλείσιμο ποικίλων κλάδων της οικονομίας. Τέλος, θα χρειασθεί να δράσει και μακροπρόθεσμα, λαμβάνοντας τις κατάλληλες πολιτικές αποφάσεις, οι οποίες θα την καταστήσουν ως ένα φρούριο ασφάλειας και άμυνας απέναντι σε φυσικές και υβριδικές απειλές, ένα δίαυλο της πράσινης και τεχνολογικής ανάπτυξης, ένα φάρο κοινωνικής αλληλεγγύης και διαπολιτισμικότητας. Η επίτευξη αυτού του εγχειρήματος έγκειται από τη μία πλευρά στην αναδιάρθρωση των ενωσιακών χρηματοοικονομικών εργαλείων και πολιτικών και από την άλλη στην ευρεία συναινετική προαίρεση και δράση των κρατών-μελών να ανοικοδομήσουν την Ε.Ε., με στόχο να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του μέλλοντος και να αποδεικνύει έμπρακτα τη σημασία που ενέχει η συμμετοχή μιας χώρας στην διελκυστίνδα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Ενθαρρυντικό είναι το γεγονός ότι στη μάχη του κορωνοϊού, η Ε.Ε. έδειξε εν τοις πράγμασι το εύρος των ωφελειών που πηγάζουν από το αξιακό και καταστατικό της υπόβαθρο, κινητοποιώντας τους πολιτικούς θεσμούς και χρηματοοικονομικούς μηχανισμούς της για να αναλάβουν δράση στην αντιμετώπιση της πανδημίας. Η δράση αυτή αποτυπώνεται στη διαβούλευση και ψήφιση του μακροπρόθεσμου προϋπολογισμού της Ε.Ε. για την περίοδο 2021-2027 με κονδύλια ύψους 1,8 τρισεκατομμύρια ευρώ, το οποίο θα χρηματοδοτήσει πολιτικές, προγράμματα και πρωτοβουλίες στους παρακάτω επτά τομείς (κατηγοριοποιημένοι κατά φθίνουσα σειρά μεγέθους των απορροφούμενων πόρων): στην ενιαία αγορά, την καινοτομία και ψηφιακή οικονομία, την συνοχή, την ανθεκτικότητα και τις αξίες, στους φυσικούς πόρους και στο περιβάλλον, στη μετανάστευση και τη διαχείριση των συνόρων, στην ασφάλεια και άμυνα, στην ευρωπαϊκή πολιτική γειτονίας και στην ευρωπαϊκή δημόσια διοίκηση.
Στο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ) θα συμπεριλαμβάνεται και το “NextGenerationEU” – ένα προσωρινό πρόγραμμα ανάκαμψης από τις κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις του κορωνοϊού- προσφέροντας κεφάλαια ύψους 750 δισεκατομμύρια ευρώ. Ο συνδυασμός του ΠΔΠ και του προγράμματος “NextGenerationEU” συνιστά τη μεγαλύτερη δέσμη μέτρων ανάκαμψης που έχει χρηματοδοτηθεί ποτέ από προϋπολογισμό της Ένωσης, δίνοντας, παράλληλα, έμφαση στην πράσινη και ψηφιακή ανάπτυξη. Επιπλέον, έχει αναπτυχθεί και μια ενιαία ευρωπαϊκή στρατηγική για τον μαζικό εμβολιασμό, καθώς η Ε.Ε. κατόρθωσε τους προηγούμενους μήνες να εξασφαλίσει προμήθειες εμβολίων για τα κράτη-μέλη, συνάπτοντας διάφορες συμφωνίες προκαταβολικής αγοράς με τις εταιρείες παρασκευής που τα παρασκευάζουν.
Ο κορωνοϊός ανέδειξε τα προβλήματα και τις ανάγκες της Ε.Ε., ενώ ταυτόχρονα δοκίμασε και την ετοιμότητά της στην διαχείριση κρίσεων, οι οποίες δεν αφορούν μόνο την ποιότητα ζωής, αλλά απειλούν την ίδια τη ζωή. Για αυτούς τους λόγους συστήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή μια ομάδα αντιμετώπισης του κορωνοϊού σε πολιτικό επίπεδο, της οποίας οι αρμοδιότητες καλύπτουν διάφορες πτυχές δράσης βάσει τριών πυλώνων. Ο πρώτος πυλώνας είναι ο ιατρικός τομέα, ο οποίος αφορά την πρόληψη, την προμήθεια ιατροφαρμακευτικού υλικού και τις προβλέψεις σχετικά με την εξέλιξη της πανδημίας. Ο δεύτερος καλύπτει την κινητικότητα, καθώς και θέματα σχετικά με τον χώρο Schengen, ενώ ο τρίτος αφορά την οικονομία, τις αξιακές αλυσίδες και τα μακροοικονομικά θέματα.
Καταληκτικά, μέσω της πανδημίας τέθηκαν τα θεμέλια για μια Ευρωπαϊκή Ένωση Υγείας, η οποία θα βασίζεται σε ένα ισχυρότερο πλαίσιο υγειονομικής ασφάλειας, εναρμονίζοντας τα διάφορα σχέδια ετοιμότητας και αντίδρασης σε ενωσιακό, εθνικό και περιφερειακό επίπεδο με ένα ενωσιακό σύστημα έκτακτης ανάγκης, το οποίο στοχεύει στην ανάπτυξη και στην προμήθεια του εξοπλισμού που απαιτείται για την αντιμετώπιση της κρίσης. Επιπρόσθετα, προβλέπεται η ενίσχυση των ενωσιακών οργανισμών με το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων, το οποίο θα επιβλέπει την επιδημιολογική κατάσταση και με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων, υπεύθυνο για την ασφάλεια των φαρμάκων και των ιατροτεχνολογικών προϊόντων, για την αποφυγή ελλείψεων και τις κλινικές δοκιμές των φαρμάκων. Η ενίσχυση αυτή θα επικουρηθεί και με τη σύσταση μιας νέας Αρχής για την Αντιμετώπιση των Έκτακτων Αναγκών στον Τομέα της Υγείας (Health Emergency Response Authority – HERA). Τέλος, η Επιτροπή λαμβάνει ιδιαίτερη μέριμνα για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης, αναρτώντας έγκυρο υλικό στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στους επίσημους ιστοτόπους, αποκαλύπτοντας και διορθώνοντας παράλληλα 600 περιπτώσεις εσφαλμένης ή συνωμοσιολογικής αφήγησης περί κορωνοϊού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Επισκόπηση της απόκρισης της Επιτροπής, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, διαθέσιμο εδώ
- Σχέδιο ανάκαμψης για την Ευρώπη, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, διαθέσιμο εδώ
- Δημόσια υγεία, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, διαθέσιμο εδώ
