Του Δημήτρη Βασιλειάδη,
1817, Κωνσταντινούπολη. Ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος, εξέχον μέλος της Φιλικής Εταιρείας, προχωρά στη μύηση του Γρηγορίου – Δικαίου Φλέσσα ή, όπως είναι ευρύτερα γνωστός, Παπαφλέσσα, έπειτα από προτροπή του Αναγνωσταρά. Την περίοδο εκείνη, ο μυημένος είχε αναρριχηθεί μέχρι το αξίωμα του Αρχιμανδρίτη. Οι ενέργειές του ως μέλος της εταιρείας κρίνονται ιδιαίτερα σημαντικές και συνέβαλαν στη συσπείρωση των Ελλήνων λίγο καιρό πριν την έναρξη του Αγώνα. Ποιος ήταν όμως ο ατίθασος κληρικός και ποια η δράση του;
Ο Γρηγόριος Δικαίος Φλέσσας γεννήθηκε το 1788, στο χωριό Πολιανή Μεσσηνίας. Καταγόμενος από μία εύπορη οικογένεια, είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει τα μαθήματα της Ελληνικής Σχολής στη Δημητσάνα. Ο φλογερός του χαρακτήρας σε συνδυασμό με την αγάπη για την πατρίδα, είχε ως αποτέλεσμα την έντονη αντιπάθειά του προς το πρόσωπο των Οθωμανών. Η απελευθέρωση της Ελλάδας αποτελούσε τον διακαή του πόθο και θεωρούσε ότι αυτή μπορούσε να πραγματοποιηθεί μόνο μέσω του μοναχικού σχήματος.
Γι’ αυτό το λόγο, αποφάσισε να ενταχθεί στη Μονή της Βελανιδιάς, κοντά στην Καλαμάτα, ως μοναχός το 1816. Κατά τη διαμονή του στο μοναστήρι, ήρθε σε σύγκρουση με τον Επίσκοπο Μονεμβασιάς. Αναγκάστηκε, λοιπόν, να αποχωρήσει και μετέβη στη Μονή Ρεκίτσας, στα όρια των επαρχιών Μυστρά και Λεονταρίου.
Στο παραπάνω μοναστήρι σημειώθηκε και η πρώτη του σημαντική δράση εναντίον των Οθωμανών. Συγκεκριμένα, η κτηματική περιουσία της μονής είχε βρεθεί στο στόχαστρο του Οθωμανού Αγά, Χουσεΐν Σερντάρη. Παρατηρώντας τη διένεξη, ο Γρηγόριος αποφάσισε να αναλάβει δράση: αφού έπεισε τους μοναχούς να δηλώσουν ότι γνώριζαν που βρίσκονταν τα όρια του κτήματος, έθαψε σε συγκεκριμένα σημεία κάρβουνα. Όταν η αρμόδια αρχή έφτασε στην περιοχή για να γίνει η οριοθέτηση, οι μοναχοί τους προέτρεψαν να ανασκάψουν την αμφισβητούμενη έκταση, υποστηρίζοντας ότι οι πρόγονοί τους είχαν αφήσει εκεί κάρβουνα. Όταν έγινε η προαναφερθείσα ενέργεια, πράγματι αντίκρισαν θαμμένα κάρβουνα και η αμφισβητούμενη περιοχή πέρασε στη δικαιοδοσία της μονής.
Μετά το άνωθεν περιστατικό, ο Αγάς στοχοποίησε τον Παπαφλέσσα. Με αφορμή τη φημολογούμενη ανάμειξη του στην αποτυχία ενός συνοικεσίου, στάλθηκαν από τον Πασά της Πελοποννήσου δώδεκα στρατιώτες, ώστε να συλλάβουν τον Δικαίο. Ο τελευταίος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη μονή, αλλά και την Πελοπόννησο γενικότερα, προκειμένου να αποφύγει τη σύλληψη.
Επόμενος σταθμός του Δικαίου ήταν η Κωνσταντινούπολη. Πριν όμως βρεθεί στην πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, προηγήθηκε η μετάβασή του στη Ζάκυνθο. Στη βραχύχρονη παραμονή του στο νησί του Ιονίου, εγκολπώνεται τις αξίες του Διαφωτισμού, οι οποίες ήταν ευρέως διαδεδομένες στην περιοχή, λόγω της στενής επαφής με τη δυτική Ευρώπη. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, η δίψα του για απελευθέρωση να γιγαντωθεί.
Φτάνοντας, λοιπόν, στην Κωνσταντινούπολη επιθυμεί να ενταχθεί εκ νέου στον κληρικό βίο. Ανέπτυξε επαφές με άτομα που είχαν σχέση με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, ώστε το όνομα του να γίνει γνωστό στους κληρικούς κύκλους, επιθυμώντας το αξίωμα του αρχιερέα. Τελικά, θα αρκεστεί στη θέση του Αρχιμανδρίτη. Από εκείνη τη στιγμή, ένα νέο κεφάλαιο ανοίγει στην ήδη ταραχώδη ζωή του Δικαίου.
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ο Παπαφλέσσας εντάχθηκε στους κόλπους της Φιλικής Εταιρείας το 1817. Το πάθος του για την επιτυχία της οργάνωσης σε συνδυασμό με τις ρητορικές του ικανότητες αξιολογήθηκαν θετικά από τα ανώτερα μέλη. Αποστέλλεται, λοιπόν, στη Μολδοβλαχία προκειμένου να προσηλυτίσει νέα μέλη. Ο αριθμός των εντάξεων είναι εντυπωσιακός, ωστόσο, οι Φιλικοί είναι αναστατωμένοι, εξαιτίας της δράσης του αποστόλου τους. Συγκεκριμένα, οι μυήσεις πραγματοποιήθηκαν δίχως την απαιτούμενη μυστικότητα, με αποτέλεσμα να κινήσουν τις υποψίες των διοικητικών αρχών της περιοχής, χωρίς όμως, το θέμα να πάρει μεγαλύτερη έκταση. Επιπλέον, εξαπάτησε τα νέα μέλη, λέγοντας ότι η προετοιμασία για την έναρξη της επανάστασης βρίσκεται στο τελικό στάδιο.
Οι ενέργειες του Παπαφλέσσα είχαν ως συνέπεια την επίπληξή του από τις αρχές της Φιλικής Εταιρείας. Παρόλο αυτά, ο ίδιος συνέχισε τις παρασκηνιακές του κινήσεις, αναγκάζοντας τους Ολύμπιο και Φαρμάκη, οπλαρχηγούς των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών, να δηλώσουν εγγράφως, ότι οι ίδιοι θα κηρύξουν την επανάσταση σε συγκεκριμένη ημερομηνία. Η δράση του αποκαλύφθηκε, αλλά δεν του επιβλήθηκε η ποινή του θανάτου, αφενός λόγω της υπεράσπισής του από τον Αναγνωστόπουλου και αφετέρου εξαιτίας της σημαντικής συνεισφοράς του.
Η ανάκλησή του στην Κωνσταντινούπολη ήταν φυσικό επόμενο. Μέχρι το σημείο εκείνο, ο Αρχιμανδρίτης δρούσε ως ένα απλός απόστολος. Μοναδικός του σκοπός θα έπρεπε να ήταν η μύηση όσο το δυνατόν περισσότερων ατόμων, ακολουθώντας τις οδηγίες των ανωτέρων του και χωρίς να τον ενδιαφέρει τι συμβαίνει στα υψηλότερα κλιμάκια. Ο Παπαφλέσσας δεν μπορούσε να αρκεστεί σε αυτό. Απειλώντας με μαχαίρι τον Αναγνωστόπουλο, απαίτησε να του αποκαλύψει την ανώτατη αρχή της εταιρείας. Ο τελευταίος, μην έχοντας άλλη επιλογή, αναγκάστηκε να του εξηγήσει, ότι η Ρωσία δεν είχε καμία απολύτως σχέση και πως τα ανώτερα στελέχη ήλπιζαν στη βοήθειά της μέσω του Αλέξανδρου Υψηλάντη, τον οποίο και όρισαν αρχηγό.
Το παραπάνω περιστατικό σηματοδότησε και την «προαγωγή» του Δικαίου. Ο αναβαθμισμένος του ρόλος τον φέρνει σε επαφή με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη στη Μολδοβλαχία. Σε αυτό το σημείο, φαίνεται να αντιλαμβάνεται τη σοβαρότητα της κατάστασης και οι κινήσεις του είναι πλέον προσεκτικότερες. Επιστρέφει στην Κωνσταντινούπολη, όπου ιδρύει την Εφορείαν της Κωνσταντινουπόλεως, με μέλη εύπορους Έλληνες εμπόρους, προκειμένου να ενισχύσουν οικονομικά την προετοιμασία του Αγώνα. Το ποσό, που συγκεντρώθηκε, ήταν αρκετά σημαντικό, μέρος του οποίου δόθηκε στον Παπαφλέσσα κατά την κατάβασή του στην Πελοπόννησο, στα τέλη του 1820.
Με την άφιξή του στο Μοριά, επιχειρεί να συσφίξει τις σχέσεις του με τους προεστούς της περιοχής, ως ο εκπρόσωπος της Ανώτατης Αρχής. Λίγες εβδομάδες αργότερα, τον Ιανουάριο του 1821, συγκεντρώνονται οι προαναφερθέντες μαζί με τους αρχιερείς στη Βοστίτσα, στο σημερινό Αίγιο. Εκεί, ο Αρχιμανδρίτης εκφωνώντας πύρινους λόγους, επιχείρησε να εξυψώσει το επαναστατικό πνεύμα των παρευρισκόμενων, προκειμένου να ξεκινήσει η επανάσταση όσο το δυνατόν νωρίτερα.
Ωστόσο, η επιθυμία του για έναρξη της εξέγερσης, προσκρούει στην έντονη διστακτικότητα των υπολοίπων μελών της συνέλευσης. Ο Δικαίος δε διστάζει να παρουσιάσει πλαστά έγγραφα και να υποστηρίξει με σθένος, ότι έχει λάβει εξουσιοδότηση από την Ανώτατη Αρχή να κηρύξει ο ίδιος την επανάσταση με ή χωρίς τη συγκατάθεση των τοπικών αρχόντων. Τελικά, αφού προηγήθηκαν μακροσκελείς διαβουλεύσεις, αποφασίστηκε να προχωρήσουν οι ετοιμασίες με εντατικούς ρυθμούς και συμφώνησαν, πως το κίνημα δεν μπορούσε να ξεκινήσει πριν την 25η Μαρτίου. Μετά το τέλος της συνέλευσης, ο Παπαφλέσσας συνέχισε το έργο των μυήσεων στην Πελοπόννησο, γνωρίζοντας ότι η επανάσταση ήταν προ των πυλών. Με τα φλογερά του λόγια, τάισε τη φωτιά της επανάστασης και συνέβαλε τα μέγιστα στην έκρηξη της Επανάστασης, στην οποία έλαβε μέρος ενεργά.
Βιβλιογραφία
- Ι. Φιλήμων (1834), Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας. Ναύπλιο: Τυπογραφείο Θ. Κονταξή και Ν. Λουλάκη
- Φωτάκος (1868), Βίος του παπά Φλέσα, Αθήνα: Σ. Καλκανδής
- Τ. Βουρνάς (1998) Ιστορία της Νεότερης και Σύγχρονης Ελλάδας, Α΄, Β΄ έκδοση, Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη, σελ. 75
- Π. Μιχαηλάρης (2009) Οι ιδρυτές της Νεότερης Ελλάδας Οι Φιλικοί Αθήνα: Έκδοση εφημ. Τα Νέα
