Του Νίκου Μελιτσιώτη,
Ένα από τα σημαντικότερα μέλη της Φιλικής Εταιρείας, εργάστηκε με ακάματο ζήλο για την πραγματοποίηση των στόχων αυτής, που δεν ήταν άλλοι από την ελευθερία και την ανεξαρτησία της πατρίδος. Ο λόγος για τον Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο, ηγετικό στέλεχος της Εταιρείας και φλογερός πατριώτης, με συμμετοχή τόσο στον ένοπλο αγώνα όσο και στη διοίκηση του κράτους μετά την απελευθέρωση.
Γεννήθηκε στην Ανδρίτσαινα, η οποία σήμερα υπάγεται στην επαρχία Ολυμπίας. Γονείς του ήταν ο Αναγνώστης Μυλωνάς και η Μαρίτσα, από το γένος των Χριστακαίων. Η μόρφωση που έλαβε ήταν η βασική στον τόπο καταγωγής του, από τον οποίο η οικογένεια έφυγε το 1808. Προορισμός τους η Σμύρνη, από την οποία ο Αναγνωστόπουλος θα βρεθεί στην Οδησσό. Εκεί θα βρει δουλειά ως γραμματικός στην εμπορική επιχείρηση του Αθανάσιου Σέκερη.
Στην Οδησσό θα συναντήσουν, ο Αθ. Σέκερης και ο Π. Αναγνωστόπουλος, το Νικόλαο Σκουφά, το 1816, από τον οποίο μυήθηκαν στη Φιλική Εταιρεία. Η ενέργεια αυτή έμελλε να δώσει στην Εταιρεία πνοή ενεργητικότητας, καθώς ο Αναγνωστόπουλος θα εξελιχθεί σε ένα εξαιρετικά δραστήριο μέλος. Το επόμενο έτος, ο Σκουφάς και ο Αναγνωστόπουλος συνεχίζουν να δρουν στην Οδησσό και την ευρύτερη περιοχή, με τους Τσακάλωφ και Ξάνθο να βρίσκονται στην Κωνσταντινούπολη. Στην Οδησσό, ο Αναγνωστόπουλος μυεί τον αγωνιστή Αναγνώστη Παπαγεωργίου, γνωστό ως Αναγνωσταρά, στις 25 Οκτωβρίου, ενώ ο έτερος Φιλικός μυεί τον Ηλία Χρυσοσπάθη και Παναγιώτη Δημητρόπουλο.
Τον Απρίλιο του 1818, με τη μεταφορά της έδρας της Φιλικής Εταιρείας από την Οδησσό της Ρωσίας στην πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, την Κωνσταντινούπολη, φτάνουν εκεί και τα ηγετικά στελέχη της, με το Σκουφά να συνοδεύεται από τον Π. Αναγνωστόπουλο. Όμως, στα μέσα του καλοκαιριού, στις 31 Ιουλίου, η Εταιρεία θα χάσει τον έναν εκ των τριών θεμέλιων λίθων της, το Νικόλαο Σκουφά. Τη θέση του θα αναλάβει ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος, ο οποίος θα αναπληρώσει το κενό του επάξια.
Η δράση του Αναγνωστόπουλου, ο οποίος έλαβε τα συνωμοτικά αρχικά Α. Ι., συνεχίζεται με τη μύηση ενός σημαντικού μέλους. Το μέλος αυτό ήταν ο Παναγιώτης Σέκερης, αδελφός του Αθανάσιου, ο οποίος θα ενισχύσει σε εξαιρετικά μεγάλο βαθμό με κεφάλαιο τη Φιλική Εταιρεία. Στην Πόλη έμεινε ως τον Φεβρουάριο του 1819, οπότε και κατευθύνθηκε, με τον Εμμανουήλ Ξάνθο, προς τις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες. Εκεί, ο Αναγνωστόπουλος θα προβεί στη σύσταση της πρώτης Εφορείας της Φιλικής Εταιρείας, στην περιοχή του Γαλατσίου. Οι αρμοδιότητες μιας Εφορείας ήταν η καταγραφή των μελών, η συγκέντρωση των χρηματικών ενισχύσεων και η εποπτεία των μελών και της συμπεριφοράς τους. Σύντομα, ως συνέπεια της αυξανόμενης ροής μελών, θα ιδρυθούν Εφορείες και σε άλλες περιοχές. Ο Ιωάννης Φιλήμων, στο έργο του Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας, κατονομάζει τον Αναγνωστόπουλο ως εμπνευστή του θεσμού αυτού.
Μέσα από τη μελέτη των επιστολών που έχουν διασωθεί, με τις οποίες επικοινωνούσαν τα μέλη της Εταιρείας, παρατηρούμε πως δεν έλειπαν οι διαμάχες μεταξύ των μελών. Πιο συγκεκριμένα, εντάσεις υπήρχαν στις σχέσεις μεταξύ του Παναγιώτη Αναγνωστόπουλου και του Θεόδωρου Νέγρη, με αφορμή την ίδρυση Εφορείας στην πόλη του Ιασίου. Στον τελευταίο ανατέθηκε, προκειμένου να αμβλυνθούν οι αντιθέσεις, η ίδρυση ενός κεντρικού σχολείου στην Πελοπόννησο. Επίσης, ο Αναγνωστόπουλος είχε προστριβές και με τον Κωνσταντίνο Πεντεδέκα. Κατά των Φιλικών καταφέρεται σε μια επιστολή του προς τον Εμμανουήλ Ξάνθο, χρησιμοποιώντας εξαιρετικά απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς. Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφερθούν, και κάποια από τα ψευδώνυμα που ο ίδιος χρησιμοποιούσε, τα οποία ήταν Π. Αθανασιάδης και Αθανάσιος Ιωάννου.
Μετά τη δολοφονία του Νικόλαου Γαλάτη στη Μάνη, το 1819, ο Αναγνωστόπουλος εγκαταλείπει το Ιάσιο και καταφεύγει στο Βουκουρέστι, καθώς κινδύνευε από το εκδικητικό μένος του Ευστάθιου Γαλάτη, αδελφού του δολοφονημένου, ο οποίος έστειλε τον Κεφαλλονίτη Ανδρέα Σφαέλο να δολοφονήσει τον Αναγνωστόπουλο. Στο Βουκουρέστι, ο Αναγνωστόπουλος συστήνει μια ακόμη Εφορεία, καθώς η ατμόσφαιρα μεταξύ των μελών ήταν ηλεκτρισμένη. Επίσης εκεί, κατόπιν πιέσεων από αυτούς, εντάσσει στην Αόρατη Αρχή τους Γεώργιο Λεβέντη και Γρηγόριο – Δικαίο Φλέσσα, με τον τελευταίο να παίρνει το ψευδώνυμο Αρμόδιος. Τον Οκτώβριο του 1819, εγκαταλείπει το Βουκουρέστι και φτάνει στο Γαλάτσι, όπου είχε ξεσπάσει επιδημία πανώλης. Εκεί θα μείνει αρκετό καιρό, ένεκα της καραντίνας που είχε επιβληθεί.
Τον Φεβρουάριο του 1820 αναχωρεί από το Ρένι, μια περιοχή κοντά στο Γαλάτσι, προς την Πίζα της Ιταλίας, όπου ήδη βρίσκεται τόσο ο Αθανάσιος Τσακάλωφ όσο και άλλες προσωπικότητες, όπως ο Ιγνάτιος Ουγγροβλαχίας και ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος. Αν και δεν υπάρχει ξεκάθαρη αιτία για την αναχώρηση του προς ένα μέρος, το οποίο βρίσκεται μακριά από τις εξελίξεις, εντούτοις δίδεται μια εξήγηση, σε επιστολή του Γεωργίου Θέμελη. Σε αυτή εξηγείται πως η ηγετική – δεσποτική συμπεριφορά του Π. Αναγνωστόπουλου προς τα άλλα μέλη της Εταιρείας είχε γεννήσει εντάσεις, με αποτέλεσμα να επικρατεί κλίμα ψυχρότητας και έντασης απέναντι του.
Στην Πίζα, ο Αναγνωστόπουλος μένει για μικρό χρονικό διάστημα, όπου ενεργεί από κοινού με τον Τσακάλωφ, ενώ την επιστροφή των 2 ανδρών θα επιταχύνουν οι εξελίξεις, αναφορικά με την ηγεσία της Φιλικής Εταιρείας, ήτοι η άρνηση της θέσης από τον Καποδίστρια και η αποδοχή αυτής από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη. Έτσι, μετά τη σύσκεψη στο Ισμαήλιο, τον Οκτώβριο του 1820, λαμβάνουν την εντολή να επιστρέψουν στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες. Με ενδιάμεσο σταθμό τη Βιέννη, όπου ο Τσακάλωφ ασθενεί βαριά, ο Αναγνωστόπουλος φτάνει στο Βουκουρέστι τον Ιανουάριο του 1821.
Ένα μήνα αργότερα, συναντιέται στο Κισνόβι με τον Καλό, όπως είναι το ψευδώνυμο του Αλέξανδρου Υψηλάντη. Όμως, από την συνομιλία τους, ο ηγέτης της Εταιρείας σχημάτισε πολύ άσχημη γνώμη για αυτόν, πιθανότατα, διότι ο Αναγνωστόπουλος εξαπέλυε κατηγορίες κατά μελών της Εταιρείας. Όμως, και άλλα μέλη της Εταιρείας, με τη σειρά τους, έστειλαν γράμμα προς τον Υψηλάντη, με κατηγορίες βαρύτατες προς τον Αναγνωστόπουλο, τις οποίες ο αρχηγός επέλεξε να μην πιστέψει.
Παρά τις έριδες στις οποίες εμπλέκεται, ο Αναγνωστόπουλος την κρίσιμη στιγμή θα σταθεί στο ύψος των περιστάσεων, βοηθώντας στις ετοιμασίες της Επανάστασης, η οποία είχε αποφασιστεί να ξεκινήσει ταυτόχρονα στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, στην Κωνσταντινούπολη και την Πελοπόννησο. Μαζί με τον Δημήτριο Υψηλάντη, αναζητούν χρήματα για την τροφοδότηση του αγώνα σε Οδησσό, Κίσνοβι και Αυστρία, ενώ στις 8 Ιουνίου, τις μέρες της καταστροφικής ήττας του Αλ. Υψηλάντη στο Δραγατσάνι, οι δυο τους φτάνουν, μαζί με το Φιλικό Νικόλαο Σουβατζόγλου, στην Ύδρα.
Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος λαμβάνει μέρος σε πληθώρα γεγονότων, τόσο διπλωματικών όσο και πολεμικών. Συμμετείχε, μεταξύ άλλων, στις διαπραγματεύσεις για την παράδοση της Τρίπολης, στην άλωση του Ναυπλίου, στην καταστροφή του Δράμαλη και στη μάχη στα Βέρβενα εναντίον του Ιμπραήμ Πασά. Στη Γ΄ Εθνοσυνέλευση, το 1826, αντιτίθεται στην πρόταση για αγγλική προστασία και συμμετέχει στην αποστολή προς το Ρώσο πρέσβη, με αίτημα την προστασία της Ρωσίας. Στο διάστημα της διακυβέρνησης του Καποδίστρια ανέλαβε έκτακτος επίτροπος Ηλείας, ενώ κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα, υπηρέτησε ως νομάρχης σε διάφορες περιοχές της απελευθερωμένης Ελλάδας, ενώ τιμήθηκε για τις υπηρεσίες του με το Χρυσό Σταυρό του Σωτήρος και το Νομισματόσημον. Σε ηλικία 60 ετών, θα εγκατασταθεί στην Αθήνα, όπου και θα πεθάνει από επιδημία χολέρας, στις 15 Νοεμβρίου 1854.
Το 1834, ο Ιωάννης Φιλήμων δημοσίευσε το έργο του «Δοκίμιον Ιστορικόν Περί της Φιλικής Εταιρείας». Σε αυτό μειώνει σε μεγάλο βαθμό τη δράση του Εμμανουήλ Ξάνθου, τοποθετώντας στην τριάδα των ιδρυτών αντί αυτού τον Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο. Επίσης, του καταλογίζει οικονομικές ατασθαλίες, σχετιζόμενες με το ταμείο της Φιλικής Εταιρείας. Κάτω από το βάρος αυτών των κατηγοριών, ο Εμμανουήλ Ξάνθος δημοσιεύει την «Απολογία» του, το 1837, στην οποία αποκαθιστά την αλήθεια, ενώ το 1845, στα Απομνημονεύματά του, παραθέτει έγγραφα που πιστοποιούν το μέγεθος του έργου του. Δύο χρόνια μετά την «Απολογία», ο Φιλήμων αποκαθιστά την αλήθεια με ένα άρθρο του στην εφημερίδα Αιών. Μετά την αποχώρηση του Φιλήμονα από τη διαμάχη, ο Αναγνωστόπουλος επιχείρησε να δημοσιεύσει ένα κείμενο με τίτλο «Γενικαί Παρατηρήσεις», εμποδίστηκε όμως, από το Φιλήμονα. Η διαμάχη συνεχίστηκε, με τον Αναγνωστόπουλο να επιχειρεί να εμπλέξει τον Τσακάλωφ σε αυτή, ανεπιτυχώς. Πιθανή πηγή της διαμάχης αυτής να είναι η δεύτερη κατήχηση, που δέχτηκε ο Ξάνθος από τον Σκουφά και η ορκωμοσία του πρώτου μόλις το 1818, καθώς ο ίδιος απουσίαζε, όταν συστάθηκε το καταστατικό της Εταιρείας και η διαδικασία του όρκου.
Παρά τις έριδες στις οποίες ενεπλάκη μετεπαναστατικά και την αμφισβητούμενη συμπεριφορά του, ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος εργάστηκε άοκνα για την ανάπτυξη της Φιλικής Εταιρείας, συμμετέχοντας ολόψυχα σε όποιο μετερίζι ήταν απαραίτητος, μη διστάζοντας να αφήσει την πέννα και να πιάσει το όπλο, υπηρετώντας την Εταιρεία και τους σκοπούς της.
Βιβλιογραφία
- Ι. Φιλήμων (1834), Δοκίμιον Ιστορικόν Περί Της Φιλικής Εταιρείας. Ναύπλιο: Τυπογρ. Θ. Κονταξή και Ν. Λουλάκη.
- Α. Ν. Γουδά (1872) Βίοι Παράλληλοι των επι της αναγεννήσεως της Ελλάδος διαπρεψάντων ανδρών τόμος Ε΄ Συνεταιρισμός. Αθήνα: Τυπογρ. Χ. Ν. Φιλαδέλφεως
- Α. Τσέλαλη (1998) Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος ο Φιλικός (1η εκδ. 1933) Αθήνα: Εκδ. Β. Γιαννίκος
- Π. Μιχαηλάρης (2009) Οι ιδρυτές της Νεότερης Ελλάδας Οι Φιλικοί Αθήνα: Έκδοση εφημ. Τα Νέα
