Ο δρόμος προς τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο και οι διπλωματικές διεργασίες

Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,

Η Βαλκανική χερσόνησος βρίσκεται σε αναβρασμό ήδη από τα τέλη της πρώτης δεκαετίας του 20^ου αιώνα. Το κίνημα των Νεότουρκων που εκδηλώνεται στα 1908, είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας πιο σκληρής στάσης προς τους χριστιανικούς πληθυσμούς (Έλληνες, Βούλγαροι, Σέρβοι, Μαυροβούνιοι) των ευρωπαϊκών εδαφών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Αρχίζει έτσι, να επικρατεί ένα κλίμα δυσαρέσκειας απέναντι σε αυτήν την κατάσταση και ξεκινά η αρχή του τέλους της οθωμανικής κυριαρχίας.

Το πρώτο χτύπημα θα έρθει από την Ιταλία, που επιτίθεται στις οθωμανικές δυνάμεις στη Λιβύη το Σεπτέμβριο του 1911. Η επικράτηση της Ιταλίας σε αυτό το μέτωπο συνοδεύεται και με το δικαίωμα της προσωρινής κατοχής των Δωδεκανήσων, που ήταν υπό οθωμανικό έλεγχο. Παράλληλα, το ίδιο διάστημα σημειώθηκε μια επαναστατική κίνηση και από την πλευρά των Αλβανών, άλλα τελικά, δεν είχε κάποιο αποτέλεσμα.

Έχει φτάσει πια η ώρα και για τους υπόλοιπους λαούς της Βαλκανικής ν’ αναλάβουν τις δικές τους πρωτοβουλίες. Παρατηρούμε, πως την περίοδο αυτή λαμβάνουν χώρα μυστικές διαβουλεύσεις και συμφωνίες μεταξύ Ελλάδας, Σερβίας, Βουλγαρίας. Πρώτα έρχεται η συμμαχία μεταξύ Σερβίας και Βουλγαρίας στις 29 Φεβρουαρίου/12 Μαρτίου 1912, (από εδώ και πέρα θα χρησιμοποιείται και το παλαιό και το νέο ημερολόγιο) με τους πρωθυπουργούς Μίλοβαν Μιλοβάνοβιτς και Ιβάν Γκέσοφ αντίστοιχα, ύστερα από την καθοδήγηση της Ρωσίας. Μεταξύ άλλων, προέβλεπε τη δημιουργία κοινού μετώπου κατά της Οθωμανικής αυτοκρατορίας σε περίπτωση πολέμου και έναν πρώτο διαμοιρασμό των εδαφών που θα προέκυπταν.

Στο ίδιο πνεύμα συναντάμε και τη συνθήκη της Ελλάδας με τη Βουλγαρία. Η υπογραφή της γίνεται στις 16/29 Μαΐου 1912 στη Σόφια, ωστόσο, σε αυτήν δεν είχε συμφωνηθεί ο εδαφικός διαμοιρασμός, διότι οι δύο χώρες είχαν διαφορετικές βλέψεις για το μέλλον της Μακεδονίας. Τελικά, αποφάσισαν πως η κατανομή των περιοχών, που θα αφαιρούνταν από την Οθωμανική αυτοκρατορία, θα γινόταν ανάλογα με τη συμβολή που θα είχε η κάθε χώρα στον πόλεμο. Επίσης, υπήρχε η πρόβλεψη, πως, εάν ξεσπούσε πόλεμος μεταξύ Ελλήνων και Οθωμανών, λόγω του κρητικού ζητήματος, η Βουλγαρία θα διατηρούσε ευμενή ουδετερότητα. Τέλος, ανάλογη συμφωνία υπήρχε μεταξύ Σερβίας και Μαυροβουνίου, σε αυτή ρυθμίζονταν ο τρόπος επίθεσης των δυο χωρών για να αποφευχθεί η σύγχυση στο πεδίο της μάχης. Γενικότερα, ανάλογες συμφωνίες υπήρχαν τόσο σε προφορικό όσο και σε τυπικό επίπεδο ανάμεσα στα τέσσερα Βαλκανικά κράτη (Ελλάδα, Βουλγαρία, Σερβία και Μαυροβούνιο).

Σε αυτό το σημείο αξίζει να διερευνήσουμε, εν συντομία, τις κινήσεις του Βενιζέλου που διασφάλισαν μια επιτυχή έκβαση. Από την πρώτη στιγμή που ανέλαβε την εξουσία, ήθελε να εξασφαλίσει τη δημιουργία συμμαχιών με στόχο την υλοποίηση των εθνικών βλέψεων. Μέχρι να το κατορθώσει αυτό, ήταν στραμμένος στη διατήρηση των καλών σχέσεων με τις γειτονικές χώρες. Έτσι, διαβεβαίωνε τους Οθωμανούς πως δεν θα μεταβάλει την υπάρχουσα κατάσταση πραγμάτων στην περιοχή, ενώ με το ίδιο σκεπτικό προσπαθούσε ν’ αναβάλει την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα και την είσοδο των Κρητών βουλευτών στο ελληνικό κοινοβούλιο, καθώς αυτό θα μπορούσε να ήταν αιτία πολέμου. Γνώριζε πως η χώρα δεν ήταν έτοιμη για ένα τέτοιο βήμα εκείνη τη στιγμή, έτσι, μετά από την εκλογική νίκη του Μαρτίου του 1912, διέκοψε τις λειτουργίες της Βουλής έως την 1^η Οκτωβρίου.

Η προετοιμασία του Βενιζέλου για πόλεμο φαίνεται, εκτός από τη συμμαχία με τη Βουλγαρία και τις άλλες χώρες, και από την τοποθέτηση του Λάμπρου Κορομηλά (Γενικός Πρόξενος Θεσσαλονίκης και επιτελικός του Μακεδονικού Αγώνα) στο Υπουργείο Εξωτερικών. Επίσης, μεγάλη βαρύτητα έδωσε και στον εξοπλισμό του στρατού, γι’ αυτό φρόντισε να φέρει Γάλλους και Άγγλους για την εξυγίανση του στρατού και του ναυτικού αντίστοιχα. Έπειτα, ο διορισμός του Παύλου Κουντουριώτη ως υποναύαρχο και διοικητή του στόλου στο Αιγαίο, αλλά και η απόδοση στο διάδοχο Κωνσταντίνο του τίτλου του Γενικού Επιθεωρητή του στρατού είναι ενδεικτικές κινήσεις του κλίματος που επικρατούσε, το οποίο είχε έντονη οσμή πολέμου.

Ο Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος ξέσπασε στις 25 Σεπτεμβρίου/8 Οκτωβρίου 1912, με το Μαυροβούνιο να κηρύσσει πρώτο τον πόλεμο κατά των Οθωμανών. Η Ελλάδα θα μπει στο μέτωπο στις 5/18 Οκτωβρίου 1912.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Απόστολος Βακαλόπουλος, Νέα Ελληνική Ιστορία (1204-1985), Θεσσαλονίκη 1998, σελ. 346-347
• Θάνος Βερέμης, Μεγάλοι Έλληνες, Ελευθέριος Βενιζέλος, Αθήνα 2009, τόμος 8, σελ. 58-60
• Γιώργος Κουκουράκης, Παναγιώτης Σαβοριανάκης, «Ο Ελευθέριος Βενιζέλος στην ελληνική και διεθνή πολιτική σκηνή, 1910-1923», στο: Στα χρόνια του Βενιζέλου, Χανιά-Αθήνα 2010, σελ. 41
• Νίκος Σβορώνος, Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας, 2007, σελ. 116
• Θεοδόσιος Καρβουναράκη, «Οι Μεγάλες Δυνάμεις, η Ευρωπαϊκή Συμφωνία και οι Βαλκανικοί Πόλεμοι», στο: Βαλκανικά Σύμμεικτα, τεύχος 16 (2014), σελ. 48-49
• Σπύρος Σφέτας, «Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι», στο: Ελλάδα 20^ος αιώνας 1910-1920, Αθήνα 2017, σελ. 12-13
• Δημήτρης Ντούρος, «Το τραύμα ως βίωμα: οι ασθένειες μέσα από τις αφηγήσεις των πρωταγωνιστών των Βαλκανικών Πολέμων (1912-1913), στο: Βαλκανικά Σύμμεικτα, τεύχος 16 (2014), σελ. 86