Της Κωνσταντίνας Στούκα,
Με μια όχι ιδιαίτερα βασανιστική ματιά στη σύγχρονη πραγματικότητα, ανάμεσα στις τόσες δυσλειτουργίες του παγκόσμιου πολιτικού συστήματος, εύκολα θα παρατηρούσε κανείς την ύπαρξη στοιχείων αυταρχισμού σε πολλά κράτη του κόσμου. Από τη μία πλευρά, λοιπόν, οι περισσότερες χώρες της γης διεξάγουν αέναο αγώνα για την εδραίωση της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και του πλουραλισμού, ενώ στον αντίποδα σε άλλες χώρες και ηπείρους -όπως η Αφρική- βρίσκει εφαρμογή μια εκδοχή αυταρχισμού, μια τυφλή, επί της ουσίας, υπακοή και υποταγή στην εξουσία. Η συμπεριφορά αυτή των κρατών είναι άραγε αποτέλεσμα της προσωπικότητας του εκάστοτε ηγέτη ή μήπως επιλογή των κρατών, με απώτερο σκοπό να ανταπεξέλθουν στους αναδυόμενους σκοπέλους και να αντιμετωπίσουν τα προβλήματά τους; Το καίριο αυτό ερώτημα γίνεται πολλές φορές θέμα συζήτησης, απασχολώντας και προβληματίζοντας μελετητές διεθνών θεμάτων.
Ως πολύ πρόσφατο και βαρύνουσας σημασίας παρουσιάζεται το ζήτημα υποχώρησης της δημοκρατίας στην Αφρική. Παρά το γεγονός ότι υπήρξαν ορισμένα θετικά στοιχεία, όπως η άνοδος των αντιπολιτευτικών κινημάτων στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και στην Ουγκάντα, σε άλλα μέρη της ηπείρου, όπως στην Τανζανία και στη Ζάμπια, η καταστολή της δημοκρατίας αυξήθηκε. Στο σημείο αυτό, αξίζει να αναφερθεί ότι στην Τανζανία έγινε μεγάλο θέμα συζήτησης η επανεκλογή του John Magufuli, ενός Προέδρου που το όνομά του συνδέθηκε άμεσα με το αυταρχικό μοντέλο διακυβέρνησης. Φυσικά, η άνωθεν εξέλιξη, όπως και όλα τα κοινωνικοπολιτικά θέματα, έχει κοινωνικές και οικονομικές ρίζες.
Αρχικά, από το 2000 και έπειτα, οι έρευνες καταδεικνύουν μία κατακόρυφη άνοδο του πληθυσμού των αφρικανικών κρατών. Αρχής γενομένης από την αστικοποίηση, η οποία έλαβε τεράστιες διαστάσεις σε όλη την υφήλιο, ο πληθυσμός διπλασιάστηκε σε διάστημα 20 μόλις ετών! Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Τανζανία, της οποίας οι κάτοικοι ήταν περίπου 30 εκατομμύρια το 2000 και έως το 2020 άγγιξαν τα 60 εκατομμύρια. Η έξαρση, στη συνέχεια, της φτώχειας ήταν αναγκαίο επακόλουθο, αφού ο αριθμός των φτωχών εκτοξεύθηκε από 278 εκατομμύρια το 1990, σε 413 εκατομμύρια το 2015. Η έκθεση του Global Multidimensional Poverty Index 2020 δείχνει ότι στην Τανζανία το ήμισυ του πληθυσμού ζει με 1,90 δολάρια ή λιγότερο την ημέρα.
Αξιοσημείωτο είναι ότι η Αφρική παρουσίασε μια γενική επιδείνωση της ποιότητας σχεδόν όλων των δεικτών πολιτικής και οικονομικής διακυβέρνησης. Βέβαια, η επιδείνωση αυτή δεν είναι μαζική και έτσι γίνεται λόγος για μη δημοκρατικά στοιχεία και όχι ολοκληρωτική δημοκρατική κατάρρευση. Το πώς ορισμένα κράτη της Αφρικής οδηγήθηκαν σε κατάσταση κρίσης της δημοκρατίας σχετίζεται με τις επιλογές που κάνει κάθε κράτος για να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που ανακύπτουν. Στην περίπτωση της Τανζανίας, αλλά και σε άλλα κράτη, η πρώτη επιλογή ήταν ο νεοφιλελευθερισμός, ο οποίος συνεπαγόταν ανάπτυξη της ελεύθερης αγοράς και του κράτους δικαίου, θεμελίωση της δημοκρατίας και εξάλειψη της φτώχειας. Το σύστημα αυτό δεν τελεσφόρησε, διότι η φτώχεια παρέμεινε σε υψηλά επίπεδα και η εγκαθίδρυση της δημοκρατίας δεν παρουσίασε διάρκεια στην αφρικανική ήπειρο. Αφού ο νεοφιλελευθερισμός απέτυχε, αναγκαστικά τα κράτη έπρεπε να καταφύγουν στον αυταρχισμό, πολιτική στην οποία προχώρησε και ο Πρόεδρος της Τανζανίας. Αυτή, βέβαια, συνεπαγόταν αυστηρό πολιτικό και κοινωνικό έλεγχο.
Η ύπαρξη αυταρχισμού σε ένα κράτος δεν οφείλεται απαραίτητα στην προσωπικότητα του ηγέτη, καθώς σε πολλά ακόμη κράτη της Αφρικής, εκτός από την Τανζανία, εμφανίζονται τέτοιου είδους πολιτικές. Τα δεδομένα, που συλλέχθηκαν από το δείκτη Μετασχηματισμού Bertelsman, δείχνουν σημαντικά αρνητικά πολιτικά χαρακτηριστικά από το 2015 έως το 2017. Τα χαρακτηριστικά αυτά είναι η μείωση της ποιότητας της πολιτικής συμμετοχής και η μη ύπαρξη κράτους δικαίου. Οι χώρες που εμφάνισαν στοιχεία αυταρχισμού την περίοδο 2015-2017 είναι η Ουγκάντα, η Μοζαμβίκη, το Μπουρούντι και τέλος, η Ζιμπάμπουε. Στα κράτη αυτά, η σταθερότητα των δημοκρατικών θεσμών κλονίστηκε και η πολιτική και κοινωνική ολοκλήρωση εμφάνισαν ραγδαία μείωση. Όλα τα παραπάνω δείχνουν τη γενικότερη τάση που υπήρχε, την περίοδο εκείνη, για αυταρχισμό. Απόρροια της τάσης αυτής είναι, φυσικά, τα αυταρχικά και τα δημοκρατικά κράτη της ηπείρου να απομακρύνονται όλο και περισσότερο μεταξύ τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Both democracy and authoritarianism are on the rise in Africa, The Conversation, διαθέσιμο εδώ
- What is behind Tanzania’s authoritarian turn?, Al Jazeera, διαθέσιμο εδώ
- Tanzania, Where Magufuli Is Waging a War on Democracy, Council on Foreign Relations, διαθέσιμο εδώ
