Της Κατερίνας Σφυράκη,
Κατά την διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προωθεί το μήνυμα ότι η Ευρώπη είναι πολυγλωσσική και πολυπολιτισμική, ανακηρύσσοντας, μάλιστα, το 2001 ως ευρωπαϊκό έτος γλωσσών. Σήμερα, σχεδόν 20 χρόνια μετά το 2001, το έτος που σήμανε όχι μόνο την αρχή μιας νέας χιλιετίας, αλλά και την αρχή μιας νέας, διευρυμένης οπτικής απέναντι στο ζήτημα των γλωσσών, η σημασία της γλωσσομάθειας εξακολουθεί να αποτελεί ένα φλέγον ζήτημα. Η μελέτη ξένων γλωσσών επιβάλλεται, στα πλαίσια της σύγχρονης παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας, η οποία χαρακτηρίζεται από τον οικονομικό ανταγωνισμό σε διεθνές επίπεδο, την άμβλυνση των χιλιομετρικών αποστάσεων και την ραγδαία επιστημονική και τεχνολογική εξειδίκευση.
Αποσαφηνίζοντας την έννοια της γλωσσομάθειας, θα λέγαμε ότι πρόκειται για την εκμάθηση μίας ή και περισσότερων ξένων γλωσσών, η οποία αποσκοπεί στο να κάνει τον μαθητευόμενο να μπορεί να χειριστεί άρτια την γλώσσα αυτή στον προφορικό και γραπτό λόγο και, συνεπώς, να επικοινωνήσει αποτελεσματικά. Οι πρακτικοί λόγοι, για τους οποίους το μεγαλύτερο ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού μαθαίνει ξένες γλώσσες, καθίστανται ιδιαίτερα ξεκάθαροι, αν όχι δεδομένοι, λόγω της πραγματικότητας την οποία βιώνουμε. Η γλωσσομάθεια κρίνεται αρχικά ένα απαραίτητο προσόν για την ευκολότερη ατομική επαγγελματική αποκατάσταση και ανέλιξη, ιδιαίτερα στο ανταγωνιστικό εργασιακό περιβάλλον της εποχής μας, με χαρακτηριστικά παραδείγματα τον τομέα του εισαγωγικού και εξαγωγικού εμπορίου και κυρίως την επονομαζόμενη «βαριά βιομηχανία» της ελληνικής οικονομίας, τον κλάδο του τουρισμού. Χάρη στην εκμάθηση ξένων γλωσσών δεν διευρύνονται μόνο οι επαγγελματικές προοπτικές του ατόμου, αλλά επιτυγχάνεται και η περαιτέρω επιμόρφωση σε ακαδημαϊκό επίπεδο. Το άτομο καταρτίζεται επιστημονικά μέσω της πρόσβασής του σε διάφορες επιστημονικές πηγές από την διεθνή ακαδημαϊκή κοινότητα και την επαφή με συναφείς επιστημονικούς κλάδους αλλόγλωσσων χωρών. Η φοίτηση σε ξένα πανεπιστήμια καθίσταται σαφώς ευκολότερη και συνιστά παράγοντα αναβάθμισης του ακαδημαϊκού επιπέδου, καθώς και ιδιαίτερη μορφή πολιτισμικών ανταλλαγών.
Ακόμη, η εκμάθηση ξένων γλωσσών συμβάλλει επιβοηθητικά στην σφαιρική πληροφόρηση, τον εμπλουτισμό της σκέψης και στην διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων του ατόμου. Κάθε γνώστης/τρια μιας ξένης γλώσσας απολαμβάνει πολλαπλές δυνατότητες απέναντι στην ενημέρωση σχετικά με τις διεθνείς εξελίξεις, την πρόσβαση σε ψυχαγωγικά μέσα και πολιτιστικούς φορείς από διάφορες χώρες του κόσμου. Παρακολουθεί θεατρικές και κινηματογραφικές παραστάσεις, απολαμβάνει την μουσική, διαβάζει λογοτεχνικά κομμάτια από το πρωτότυπο κείμενό τους. Προωθείται, παράλληλα, και η διακαλλιτεχνικότητα, καθώς το άτομο παρακολουθεί με αδιαμεσολάβητο τρόπο την καλλιτεχνική δημιουργία αλλόγλωσσων χωρών, γεγονός που οδηγεί στο να αντλούνται ερεθίσματα και να εμπλουτίζεται η εθνική τέχνη με νέα, διαφορετικά στοιχεία. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η τέχνη συναλλάσσεται και προοδεύει.
Το κυρίαρχο, ωστόσο, όφελος πέρα από το άνοιγμα στη διεθνή αγορά, την επαγγελματική σταδιοδρομία και την πρόσβαση στη διεθνή βιβλιογραφία, είναι η άμεση και γόνιμη επαφή με την ιστορία και τον πολιτισμό των άλλων λαών. Μπορεί να μην αποτελεί το πιο πρόδηλο φαινόμενο, αλλά γνωρίζοντας κανείς μια ξένη γλώσσα, αντικρίζει αυτομάτως διάφορα ήθη, έθιμα και παραδόσεις που άλλοτε αποκαλύπτουν ολοφάνερα και άλλοτε κρυφά μαρτυρούν τον καθημερινό τρόπο ζωής και σκέψης των γηγενών κατοίκων. Αποτέλεσμα του όλου πολιτισμικού διαλόγου είναι να απορρίπτονται προκαταλήψεις και να αίρονται στερεοτυπικές αντιλήψεις που δημιουργούν μια παραποιημένη εικόνα των ξένων λαών. Όσο περισσότερο εντρυφά ένα άτομο στην γλώσσα και τον πολιτισμό ενός κράτους τόσο περισσότερο καλλιεργείται η δεκτικότητα απέναντι στο διαφορετικό. Το άτομο απαλλάσσεται από τυχόν συμπλέγματα ανωτερότητας, επικοινωνεί και συναλλάσσεται απρόσκοπτα και ισότιμα με τους πολίτες άλλων χωρών.
Επιπρόσθετα, επιτυγχάνεται η συνειδητοποίηση της πολιτιστικής συγγένειας μεταξύ των λαών. Η επικοινωνία με τους άλλους λαούς επιτρέπει, δηλαδή, και την βαθύτερη κατανόηση του δικού μας πολιτισμού και αντιλήψεων. Η άμεση επικοινωνία με άτομα άλλων εθνικοτήτων, αλλά και η έμμεση επικοινωνία, μέσω της μελέτη της λογοτεχνίας τους για παράδειγμα, φανερώνει κατά τρόπο σαφή τις ιδιαίτερες αντιλήψεις τους, όπως αυτές είτε εκφράζονται ρητά από τις ιδέες που μεταδίδουν είτε αποκαλύπτονται μέσα από τη γλώσσα τους. Με αυτόν τον τρόπο, δίνεται η δυνατότητα στο κάθε άτομο να αντιληφθεί τις αξίες των άλλων λαών και να τις συγκρίνει με αυτές του δικού του, προχωρώντας κατά συνέπεια, σε μια βαθύτερη κατανόηση τόσο των σημείων διαφοροποίησης όσο και των σημείων που είναι όμοια και λειτουργούν ενοποιητικά. Επομένως, πέρα από τις διαφορές που σαφέστατα προκύπτουν κατά την νοερή σύγκριση των πολιτισμών, ορισμένα κοινά σημεία, πολιτισμικά μοντέλα και επικοινωνιακά μοτίβα κάνουν την εμφάνισή τους. Αναγνωρίζοντας τις διαφορές αυτές, το άτομο μπορεί να ξεχωρίσει με μεγαλύτερη ευχέρεια τις αντιλήψεις του δικού του λαού που δεν αντιστοιχούν άμεσα στους άλλους, κι αποτελούν, άρα, τα ιδιαίτερα στοιχεία της εθνικής του ταυτότητας και της πολιτιστικής του κληρονομιάς. Εξάλλου, «όταν μιλάμε μια άλλη γλώσσα, αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο κάπως διαφορετικά» (Ludwig Wittgenstein, Αυστριακός φιλόσοφος, 1889-1951).
Κρίνεται, λοιπόν, ιδιαίτερα χρήσιμη -αν όχι επιβεβλημένη- η διδασκαλία του πολιτισμού της διδασκόμενης ξένης γλώσσας στη σύγχρονη πολυπολιτισμική πραγματικότητα. Οι διαφωνούντες με την προαναφερθείσα θεωρία υποστηρίζουν ότι αυτή σημαίνει ή υπονοεί την προσπάθεια να εμφυσήσουμε ιδέες, να απλώσουμε μπροστά στο μαθητή το ιστορικό παρελθόν και να παρουσιάσουμε ενδείξεις εθνικής ανωτερότητας του κράτους/των κρατών που ομιλούν την γλώσσα. Ιδιαίτερη σημασία φέρει η άποψη του Γκόβαρη, Καθηγητή Διαπολιτισμικής Παιδαγωγικής στο Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, που ξεκαθαρίζει και διαλευκαίνει τους πραγματικούς στόχους της μεθόδου: «Οι μαθησιακοί στόχοι είναι περισσότερο πρακτικοί και επικοινωνιακοί. Δεν μαθαίνουμε τις ξένες γλώσσες για να γνωρίσουμε τη γραμματική τους δομή ή για να είμαστε σε θέση να διαβάζουμε ένα λογοτεχνικό κείμενο. Ο βασικός στόχος, που είναι η επικοινωνία στην ξένη γλώσσα, είναι συνυφασμένος με τη γνώση του πολιτισμού, του οποίου η συγκεκριμένη γλώσσα είναι φορέας. Ο λεγόμενος εμπολιτισμός του μαθητή της ξένης γλώσσας αποτελεί αναγκαιότητα και προτεραιότητα, ιδιαίτερα στην περίπτωση που ο μαθητής πρόκειται να ζήσει στην κοινωνία στην οποία η γλώσσα ομιλείται ως μητρική. Η παρουσία ανθρώπων με διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο στους εργασιακούς και στους εκπαιδευτικούς χώρους μιας χώρας επιβάλλει τη διαπολιτισμική προσέγγιση στην εκμάθηση της γλώσσας της χώρας υποδοχής (η οποία συνιστά ξένη γλώσσα)».
Η κατάλληλη επιλογή πολιτισμικών θεμάτων οδηγεί στην αντιπαραβολή συνηθειών μεταξύ ατόμων με διαφορετικές ταυτότητες, εξασφαλίζοντας αρχικά την ισότητα ευκαιριών, μέσα από τη δυνατότητα που τους δίνεται να χρησιμοποιήσουν τη νέα γλώσσα, τη γλώσσα προς εκμάθηση ως όχημα μεταφοράς ατομικών και ομαδικών πολιτιστικών εμπειριών. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, συνεισφέρει στη δημιουργία σχέσεων αλληλεγγύης και εμπιστοσύνης μεταξύ των ατόμων, καθώς ανακαλύπτονται κοινές δράσεις και στάσεις, ακόμα και όταν υπάρχουν διαφορετικές απόψεις. Με τον τρόπο αυτό, ακόμη και το εντελώς διαφορετικό αποτελεί μια νέα πληροφορία γεμάτη ενδιαφέρον, η οποία σταδιακά, καθώς διυλίζεται από τον εσωτερικό κόσμο των μαθητών και τη σκέψη τους, μετουσιώνεται σε μια διαφορετική θεώρηση του κόσμου. Καθώς η ανταλλαγή πολιτισμικών απόψεων είναι αυτή που θα επιφέρει την προσέγγιση και την αλληλοκατανόηση των λαών, είναι προτιμότερο να επιλεγούν τομείς του πολιτισμού που είναι κοινοί ανά την υφήλιο, ώστε όλοι να μπορούν να συμμετέχουν και να συμβάλουν με τη δική τους άποψη και μαρτυρία σχετικά με το ίδιο ζήτημα.
Ο λαϊκός πολιτισμός κρίνεται ως το πλέον πρόσφορο και κατάλληλο πεδίο, αφού αποτελεί χαρακτηριστικό και επίτευγμα όλων των λαών, ανεξάρτητα από το μορφωτικό και οικονομικό τους επίπεδο ή την δύναμη που έχουν και την επιρροή που ασκούν στη διεθνή σκηνή. Ο «λαϊκός πολιτισμός» είναι ένας όρος που περιλαμβάνει πολλές και ποικίλες έννοιες: παραδοσιακά πιάτα από την εθνική κουζίνα, γιορτές και έθιμα γύρω από αυτές, μύθους, ιστορίες και παραδόσεις, παλαιότερες αντιλήψεις, αντικείμενα, κ.λπ. Στα πλαίσια της διδασκαλίας μιας ξένης γλώσσας όλα τα παραπάνω θα πρέπει να επιμεριστούν σε κατηγορίες, καθεμία από τις οποίες θα συνδεθεί με την ανάπτυξη ορισμένων γλωσσικών δεξιοτήτων και να οργανωθούν σε διδακτικές ενότητες, ώστε να υπάρξουν ουσιαστικά αποτελέσματα και να μην αποτελούν τυχαίες και ευκαιριακές αναφορές κατά τη διάρκεια του μαθήματος.
Η Αικατερίνη Μαυρομαρά–Λαζαρίδου, μέλος του Ειδικού και Εργαστηριακού Διδακτικού Προσωπικού γαλλικής γλώσσας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, δήλωσε το 2012 ότι με την απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δόθηκε μια ώθηση «στην εκμάθηση των ξένων γλωσσών, αξιοποιήθηκαν οι μειονοτικές γλώσσες με αποτέλεσμα μέχρι το 2012 ο κάθε ευρωπαίος πολίτης να μπορεί να μιλάει την μητρική του γλώσσα συν δύο ξένες γλώσσες».
Περιμένοντας, σήμερα, ανυπόμονα το 2021, 20 σχεδόν χρόνια μετά το ευρωπαϊκό έτος γλωσσών, ας αντιληφθούμε τα πολλαπλά οφέλη που προσφέρει η εκμάθηση ξένων γλωσσών πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα. Ας θέσουμε την γλωσσομάθεια ως στόχο μας όχι μόνο για τις προσφερόμενες προοπτικές της επαγγελματικής και ακαδημαϊκής ανέλιξής μας, αλλά για να καταφέρουμε να προσεγγίσουμε τους αλλοεθνείς συνανθρώπους μας και να ανακαλύψουμε την ταυτότητά τους, επαναπροσδιορίζοντας ταυτόχρονα και την δική μας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ο λαϊκός πολιτισμός και ο ρόλος του στη διδακτική των γλωσσών: Το παράδειγμα της διδασκαλίας της Νέας Ελληνικής ως ξένης γλώσσας, Βασιλική Γιαννακού, διαθέσιμο εδώ
- Μαθαίνοντας μια ξένη γλώσσα, κατακτάς ένα νέο πολιτισμό, xenesglosses.eu, διαθέσιμο εδώ
- Έκθεση Α΄ Λυκείου: Γλωσσομάθεια, latistor.blogspot, διαθέσιμο εδώ
- Παραμύθια διαφορετικών πολιτισμών: Δημιουργική αξιοποίηση και πολιτισμική αφύπνιση – ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ, διαθέσιμο εδώ
