Της Δήμητρας Κουφωλιά,
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, πέραν των όσων λέγονται κι γράφονται σχετικά με τον περιορισμό των δικαιωμάτων και τη συνταγματικότητά τους, σε πολλές περιπτώσεις αναφέρεται η συμβολή του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (World Health Organization – WHO). Πρόκειται για έναν διεθνή οργανισμό, ο οποίος αποτελεί εξειδικευμένη υπηρεσία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) κι έχει αναλάβει, έχοντας διαδραματίσει μέχρι τώρα σπουδαίο ρόλο, την προστασία της δημόσιας διεθνούς υγείας. Ο χαρακτηρισμός «διεθνής οργανισμός» μας δίνει την αφορμή να εξειδικεύσουμε στο παρόν κείμενο την έννοια αυτή κι να προσπαθήσουμε να προσδιορίσουμε από πού προέρχεται η δράση των διεθνών οργανισμών εν γένει.
Αρχικά, τι σημαίνει διεθνής οργανισμός; Η έννοια τους διεθνούς οργανισμού συχνά συγχέεται, γι’ αυτό είναι αναγκαίο να διευκρινιστεί ότι πρόκειται για ένα υποκείμενο διεθνούς δικαίου και περιλαμβάνει τα εξής 4 στοιχεία: μόνιμα όργανα, αυτονομία, ορισμένο σκοπό και ίδρυση με διεθνή συνθήκη. Μόνον τότε υπάρχει διεθνής οργανισμός, όταν έχει δηλαδή ιδία βούληση, είναι χωρισμένος από τα μέλη του κι αυτό διότι έχει δική του νομική προσωπικότητα ως αυτοτελές υποκείμενο δικαίου. Έτσι, θα πρέπει να διακρίνεται από άλλα συναφή μορφώματα, όπως η διεθνής συνδιάσκεψη, η εταιρεία ή η διεθνής επιχείρηση.
Το ζήτημα που είχε τεθεί σχετιζόταν με το πώς ο οργανισμός θα εκπληρώσει τον σκοπό για τον οποίο έχει ιδρυθεί. Κι αυτό, διότι η εκπλήρωση του σκοπού του προϋποθέτει δράση τόσο στο εθνικό (δηλαδή στο έδαφος των κρατών μελών κι μη μελών) όσο κι στο διεθνές πεδίο. Για τη δράση αυτή από το πιο απλό (π.χ. μίσθωση κτηρίων, αγορά γραφικής ύλης) έως το πιο σύνθετο (π.χ. σύναψη συμφωνητικών, παράσταση στο δικαστήριο) απαιτείται η ύπαρξη νομικής προσωπικότητας προκειμένου να «δικαιολογηθεί» η δράση του διεθνούς οργανισμού. Έτσι, είχε τεθεί το ερώτημα: ο διεθνής οργανισμός θα μπορούσε να ζητήσει αποζημίωση, έχει δηλαδή νομική προσωπικότητα; Το ερώτημα αυτό απασχόλησε το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ΔΔΧ) το 1949 στην υπόθεση Reparations for injuries suffered in the service of United Nations, Advisory Opinion ICJ Reports 1949. Το ΔΔΧ γνωμοδότησε ως εξής: δεν υπάρχει ρητή διάταξη του Χάρτη Ηνωμένων Εθνών, που να αποδίδει στον ΟΗΕ νομική προσωπικότητα. Ούτε από το 1 παρ. 3, ούτε από τα 104, 105 μπορούμε να αντλήσουμε ένα τέτοιο συμπέρασμα, καθώς αυτά αφορούν απλά το εσωτερικό σύστημα και αποκλειστικά τα κράτη-μέλη. Το συμπέρασμα συνάγεται από το πνεύμα κι τη λογική που διέπει τους διεθνείς οργανισμούς. Η θέση του δικαστηρίου ήταν πως, επειδή ακριβώς ο οργανισμός συνάπτει συμβάσεις, έχει διεθνή νομική προσωπικότητα.
Εκ του σκοπού, δηλαδή, το Δικαστήριο προσπαθεί να αντλήσει αν υπάρχει νομική προσωπικότητα, μέσω της τελολογικής ερμηνείας ή σωστότερα της εις άτοπον επαγωγής. Απαιτείται δηλαδή (δε γίνεται αλλιώς) νομική προσωπικότητα προκειμένου να υλοποιηθούν οι αρμοδιότητες που έδωσαν στον οργανισμό στα κράτη, διαφορετικά ο ίδιος δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει. Συγκεκριμένα, το Δικαστήριο επεσήμανε το εξής: Παρόλο που, σύμφωνα με τον παραδοσιακό κανόνα, η διπλωματική προστασία έπρεπε να ασκείται από το εθνικό κράτος, ο Οργανισμός θα πρέπει να θεωρείται στο διεθνές δίκαιο ότι διαθέτει τις εξουσίες που, ακόμα κι αν δεν αναφέρονται ρητά στον Χάρτη, ανατίθενται στον Οργανισμό ως ουσιώδες στοιχείο για την εκπλήρωση των καθηκόντων του. (“Although, according to the traditional rule, diplomatic protection had to be exercised by the national State, the Organization should be regarded in international law as possessing the powers which, even if they are not expressly stated in the Charter, are conferred upon the Organization as being essential to the discharge of its functions.”)
Ο διεθνής οργανισμός έχει νομική προσωπικότητα κι αυτό συνεπάγεται την αξίωση του να ζητήσει κάθε αποκατάσταση της ζημίας που έχει προκληθεί σε αυτόν. Ο οργανισμός είναι φορέας δικαιωμάτων κι υποχρεώσεων που κατά κανόνα (αλλά όχι πάντα) αναγνωρίζονται από την ιδρυτική του συνθήκη, δηλαδή την διεθνή συνθήκη μέσω της οποίας έχει ιδρυθεί. Αυτά τα δικαιώματα κι αυτές οι υποχρεώσεις δεν μπορούν να επεκταθούν πέραν των ορίων που θέτει η ανάγκη εξυπηρέτησης των σκοπών του κάθε διεθνούς οργανισμού (λειτουργικός χαρακτήρας της νομικής προσωπικότητας, καθώς ο οργανισμός δεν μπορεί να κάνει κάτι άλλο πέρα από τον σκοπό του). Συμπεραίνουμε έτσι πως αυτή η νομική προσωπικότητα, αν κι υπάρχει ρητά πλέον, δεν είναι απεριόριστη, όπως συμβαίνει στο ιδιωτικό δίκαιο.
Πηγές
- Δίκαιο Διεθνών Οργανισμών, Α. Μπρεδήμας, Γ. Κυριακόπουλος
- https://www.icj-cij.org/en/case/4
