Της Αίγλης Μπένου,
Ο Αθανάσιος Τσακάλωφ γεννήθηκε το 1788 στα Ιωάννινα. Καταγόταν από οικογένεια αγροτών και εμπόρων, ενώ ο ίδιος εξελίχθηκε σε μικροέμπορο, θέση που δεν του προσέφερε μεγάλο κοινωνικό κύρος. Το σημαντικότερο επίτευγμά του ήταν, αναμφίβολα, η ίδρυση, μαζί με τον Εμμανουήλ Ξάνθο και το Νικόλαο Σκουφά, της Φιλικής Εταιρείας, μίας μυστικής οργάνωσης, σκοπός της οποίας ήταν η ελευθερία του Γένους.
Σχετικά με το επώνυμο του υπάρχουν πολλές εκδοχές. Πολλοί ισχυρίζονται, ότι ο πατέρας του λεγόταν Νικηφόρος Τεκελής και πως ήταν έμπορος γουναρικών από τον Τύρναβο της Θεσσαλίας, που εγκαταστάθηκε στα Ιωάννινα και παντρεύτηκε. Μια δεύτερη, πιο πιθανή εκδοχή είναι πως το επώνυμο της οικογενείας του ήταν Τσάκαλος και έπειτα, έγινε Τσακάλωφ. Για την νεανική του ζωή, αναφέρονται πολλά περιστατικά, τα οποία δεν γνωρίζουμε κατά πόσο ισχύουν, διότι δεν διαθέτουμε την ακριβή τους χρονολόγηση. Παρόλ’ αυτά, λέγεται ότι είχε πέσει θύμα απαγωγής του Αλή Πασά και πως σώθηκε χάρη σ’ ένα κοινοτικό άρχοντα. Η οικογένεια του, για να τον προστατέψει, τον φυγάδευσε στη Ρωσία, όπου εκεί βρισκόταν ο πατέρας του ως έμπορος γουναρικών. Στη Ρωσία, ο Αθανάσιος Τσακάλωφ συνέχισε τις σπουδές του και εκεί μάλλον, άλλαξε και το επίθετο του από Τσάκαλος σε Τσακάλωφ.
Επιπλέον, λέγεται, ότι έκανε σπουδές στο Παρίσι. Είναι σίγουρα γνωστό, όμως, ότι το 1809, βρισκόταν πράγματι εκεί, καθώς συμμετείχε στην ίδρυση της πολιτικής-φιλανθρωπικής Εταιρείας «Ελληνόγλωσσον Ξενoδοχείον». Η δράση αυτή του Τσακάλωφ, ήταν πολύ σημαντική για τις εξελίξεις στον ελληνικό χώρο, καθώς θα τον οδηγούσε στην ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας. Την Άνοιξη του 1814, λοιπόν, δημιουργήθηκε η Φιλική Εταιρεία στην Οδησσό. Αρκετοί ιστορικοί προσπάθησαν να εντοπίσουν, ποιος ήταν ο πρώτος ιδρυτής από τους τρείς. Βέβαια, δεν βρέθηκαν επαρκή στοιχεία. Ωστόσο, ο Ξάνθος στα απομνημονεύματα του δηλώνει, πως εκείνος παρακίνησε τον Σκουφά, ενώ, είναι βέβαιο, πως οι πρώτες συζητήσεις για την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας έγιναν ανάμεσα σε Σκουφά και Τσακάλωφ. Εξάλλου, ο Τσακάλωφ γνωρίζουμε ότι διέθετε εμπειρία και μόρφωση λόγω της συμμετοχής του στο «Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον».
Σταθεροί υποστηριχτές και μέλη της Φιλικής Εταιρείας ήταν μικροέμποροι, υπάλληλοι, τεχνίτες, και άλλα άτομα της μεσαίας τάξης. Στην αρχή, υπήρξε δυσπιστία απέναντι στην ενέργεια των Φιλικών και, από τα πρώτα χρόνια ως το 1817, η απήχηση της ήταν μικρή, μιας και οι ιδρυτές της δεν είχαν μεγάλο κοινωνικό υπόβαθρο. Ο Τσακάλωφ εκείνη την περίοδο, πρότεινε στο Σκουφά να ξεχάσουν τις υποχρεώσεις που είχαν αναλάβει και να διαλύσουν την Εταιρεία. Ο Σκουφάς, όμως, πρότεινε να συνεχίσουν το έργο τους, αλλά να μεταφέρουν την έδρα της εταιρείας στην Κωνσταντινούπολη. Παράλληλα, συμφώνησαν οι δύο τους να σταματήσουν για λίγο τη μύηση μελών, μέχρι να πεισθούν, ότι το ελληνικό έθνος ήταν προετοιμασμένο για τον αγώνα , αλλά και για να συλλέξουν οικονομικά μέσα για την υλοποίηση των στόχων τους.
Η μεταφορά, όμως, της έδρας στην Κωνσταντινούπολη το 1818 οδήγησε σε αθρόες μυήσεις. Η μύηση του Σέκερη ειδικά, αποτέλεσε σταθμό στην πορεία της Εταιρείας, ενώ ακολούθησε και η μύηση κι άλλων μελών. Προφανώς, η μύηση όλων αυτών των ανθρώπων πραγματοποιήθηκε, γιατί ο Σκουφάς παραβίασε τη συμφωνία του με Τσακάλωφ. Στη συνέχεια, ο Σκουφάς αποφάσισε τη μετακίνηση της έδρας στην Πελοπόννησο. Πριν, όμως, ξεκινήσει για Πελοπόννησο, αρρώστησε και πέθανε. Όταν πέθανε, ο Τσακάλωφ από τη Σμύρνη κατευθύνθηκε στην Κωνσταντινούπολη και επωμίστηκε την ευθύνη για την επιτυχία της Εταιρείας. Μολονότι, σε έγγραφο του είχε διατυπώσει τις ανησυχίες του για τις τότε ενέργειες της Εταιρείας. Ο Τσακάλωφ, πίστευε, ότι οι Έλληνες δεν ήταν έτοιμοι για αγώνα ακόμη, αλλά και ότι η εταιρεία δεν διέθετε τους κατάλληλους οικονομικούς πόρους και μέλη.
Ο Αθανάσιος Τσακάλωφ, μετά το θάνατο του Σκουφά, αποφάσισε να λάβει δράση. Ζήτησε, λοιπόν, από τον Ιωάννη Καποδίστρια να γίνει αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας. Ο Καποδίστριας αρνήθηκε και το 1820, ανέλαβε την ηγεσία της, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης. Ο Τσακάλωφ την περίοδο εκείνη, βρισκόταν στην Πίζα, όπου μύησε τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, το Μητροπολίτη της Ουγγοβλαχίας Ιγνάτιο και τον Κωστάκη Καρατζά, γιό ηγεμόνα Βλαχίας, με τους οποίους συνεργάστηκε κατά τη διάρκεια της Επανάστασης. Ο Τσακάλωφ έφυγε για τη Μολδοβλαχία, διακόπηκε το ταξίδι του όμως, στη Βιέννη εξαιτίας ασθένειας. Έπειτα, έφτασε στο στρατόπεδο του Αλέξανδρου Υψηλάντη και διορίστηκε Υπασπιστής του Ιερού Λόχου.
Σε πολλούς ανθρώπους δεν είναι γνωστό, ότι ο Τσακάλωφ συμμετείχε και στον ένοπλο αγώνα. Ωστόσο, σύμφωνα με πληροφορίες έχουμε στοιχεία που φανερώνουν, ότι τραυματίστηκε στη μάχη του Δραγατσανιού. Δυστυχώς, όμως, δεν υπάρχουν άλλα στοιχεία για ενέργειές του σε Ελλάδα εκτός από το ότι διορίστηκε το Σεπτέμβριο του 1823 μέλος του Τριμελούς Επαρχικού Κριτηρίου Σαλαμίνας. Παρά το ότι συνέβαλε στην προετοιμασία της επανάστασης, δεν αναμείχθηκε στα πολιτικά πράγματα. Μετά την άφιξη του Καποδίστρια σε Ελλάδα το 1829, υπηρέτησε ως υπάλληλος του Γενικού Φροντιστηρίου και πληρεξούσιος της Ηπείρου στη Δ’ Εθνοσυνέλευση του Άργους. Όταν δολοφονείται ο Καποδίστριας, ο Τσακάλωφ απογοητεύτηκε από την έκβαση των γεγονότων και έτσι από το Ναύπλιο φεύγει για Μόσχα. Ο Τσακάλωφ εγκαταστάθηκε μόνιμα στη Μόσχα και δεν ξανά αναμείχθηκε με τα πολιτικά. Εκεί, μάλιστα, παντρεύτηκε και έκανε τρία παιδία.
Σύμφωνα με το Βασίλη Παναγιωτόπουλο, τα βιογραφικά και των τριών ιδρυτών της Φιλικής Εταιρείας δείχνουν ότι η ιδέα της ελευθερίας είχε εμποτίσει σε μεγάλο βαθμό τα μεσαία κοινωνικά στρώματα. Σε αυτό μάλιστα οφείλεται η επιτυχία του εγχειρήματος αυτού. Το γεγονός ότι οι ιδρυτές δεν προέρχονταν από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, δεν ήταν δηλαδή, μεγάλες προσωπικότητες από τον τότε κραταιό διοικητικό μηχανισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, βοήθησε στην οργάνωση της επανάστασης. Κι αυτό γιατί δεν είχαν δισταγμούς μήπως χάσουν την δύναμη τους, εφόσον ο πλούτος τους δεν ήταν τόσο μεγάλος. Μπορούμε καταληκτικά να συμπεράνουμε ότι ο Τσακάλωφ, ο Σκουφάς και ο Ξάνθος, άτομα μεσαίας οικονομικής τάξης, ήταν τα καταλληλότερα για να ξεκινήσουν τον αγώνα για απελευθέρωση.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Γεώργιος Φράγκος, “Φιλική Εταιρεία” Σε Συλλογικό Έργο (1974) Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ. ΙΑ΄ Ο Ελληνισμός υπό ξένη κυριαρχία (περίοδος 1669-1821). (επιμ. Ανδρέας Μπάγιας) Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών
- Α. Ν. Γουδά (1872) Βίοι Παράλληλοι των επι της αναγεννήσεως της Ελλάδος διαπρεψάντων ανδρών τόμος Ε΄ Συνεταιρισμός. Αθήνα: Τυπογρ. Χ. Ν. Φιλαδέλφεως
- Π. Μιχαηλάρης (2009) Οι ιδρυτές της Νεότερης Ελλάδας Οι Φιλικοί Αθήνα: Έκδοση εφημ. Τα Νέα
