Της Αναστασίας Ερνεάνου,
Ένας ιδιαίτερα ενδιαφέρων και αξιόλογος κλάδος της επιστήμης, που συνήθως μάλιστα κινεί την περιέργεια λόγω της εικόνας που έχει σχηματιστεί γύρω από το αντικείμενο απασχόλησής του, είναι αυτός της Εγκληματολογίας.
Ασφαλώς, το φαινόμενο του «εγκλήματος» εμφανίζεται από τις πρώιμες ανθρώπινες κοινωνίες, αλλά με διαφορετική χροιά. Στις πρώιμες αυτές κοινότητες, όπου το ατομικό συμφέρον του ατόμου κατά κάποιο τρόπο, παραγκωνιζόταν προκειμένου να εξυπηρετηθεί το συλλογικό-δημόσιο το οποίο θεωρούνταν πως επέφερε την «ευδαιμονία», ενώ η έννοια του εγκλήματος ήταν κυρίως, συνυφασμένη με την «αμαρτία», δηλαδή το σφάλμα στο οποίο υποπίπτει ο άνθρωπος και για αυτό το λόγο θα δεχτεί είτε ο ίδιος είτε κάποιο οικείο πρόσωπό του, τιμωρία προερχόμενη από κάποια θεότητα.
Προχωρώντας φτάνουμε στην εποχή του Μεσαίωνα όπου τα εγκλήματα έχουν μια ιδιαίτερα θρησκευτική συσχέτιση. Οι ποινικά αξιολογίσιμες πράξεις δηλαδή, θεωρούνταν έργο του διαβόλου. Για αυτό το λόγο, συχνά οι τιμωρίες είχαν απάνθρωπο και βασανιστικό χαρακτήρα, ενώ δεν υπήρχε ακριβής ορισμός της έννοιας του εγκλήματος. Ο λαός ήταν αυτός συνεπώς, που αναλάμβανε την κρίση και τιμώρηση ενός δράστη.
Καταλήγουμε έτσι, ύστερα από μια σύντομη ιστορική αναδρομή, στην εποχή του Διαφωτισμού τον 18ο αιώνα. Την εμφάνισή της κάνει μια από τις σημαντικότερες σχολές της Εγκληματολογίας που μέχρι και σήμερα αποτελεί θεμέλιό της. Ο λόγος για την Κλασική Σχολή του Cesare Beccaria.
O Cesare Beccaria, εμφανώς επηρεασμένος από την περίοδο του Διαφωτισμού που απαξίωνε την πρακτική της ιδιωτικής εκδίκησης (όπως οι βεντέτες), συγκέντρωσε κυρίως τη σκέψη του σε δύο παραμέτρους: πρώτον, την αναζήτηση της αλήθειας σχετικά με το έγκλημα που διαπράχθηκε και δεύτερον, τη σύνδεση της τετελεσμένης πράξης με τη βούληση του ατόμου που την διέπραξε. Θα μπορούσε να γίνει λοιπόν, λόγος για πρώιμη διαμόρφωση της γνωστής σήμερα, υποκειμενικής υπόστασης του εγκλήματος. Παρατηρούμε επίσης, σε αυτό το σημείο το διαχωρισμό του Beccaria και των Διαφωτιστών, όπως ο Montesquieu, από τη θεώρηση που επικρατούσε περί της στενής σχέσης ποινικού δικαίου-θρησκείας. Η Κλασική Σχολή προσπάθησε να προβεί σε διάκριση του «αμαρτήματος», του «ατυχήματος» και του «εγκλήματος», έννοιες που κατά το Μεσαίωνα συγχέονταν. Παράλληλα, στο έργο του «Περί αδικημάτων και Ποινών» του έτους 1764, ο Beccaria υποστήριξε πως η ποινή δεν πρέπει να κατατείνει στην πρόκληση υπερβολικού φυσικού πόνου του ύποπτου προσώπου για την αναζήτηση της αλήθειας στο πλαίσιο μιας δικαστικής πρακτικής.
Οι βασικές θέσεις της Κλασικής Σχολής του Beccaria θα μπορούσαν λοιπόν, να καταταγούν σε κάποιους κεντρικούς πυλώνες. Πρώτα απ’ όλα, επηρεασμένος και από τη θεωρία του κοινωνικού συμβολαίου του Ρουσσώ, το άτομο οφείλει να εκχωρήσει ένα μέρος της ελευθερίας του στο κράτος και το τελευταίο με τη σειρά του, να παράσχει προστασία σε αυτό. Ερειδόμενος σε αυτή την αντίληψη, ο Beccaria υποστηρίζει πως ο νόμος οφείλει να περιορίζει την ελευθερία του υποκειμένου όσον το δυνατόν λιγότερο. Επιπλέον, η δικαστική πρακτική και η έκτιση της επιβληθείσας ποινής οφείλει να εξετάζεται υπό το πρίσμα του σεβασμού των δικαιωμάτων του ατόμου που κατηγορείται για τη διάπραξη κάποιου εγκλήματος. Οι ποινές αυτές πρέπει να τηρούν το μέτρο της αναλογικότητας που αποσκοπεί όχι στην εκδίκηση του/της δράστη, αλλά στην αποφυγή επανάληψης της πράξης στο μέλλον. Ο Beccaria αντιλαμβανόταν το έγκλημα ως «δράση επιζήμια για την κοινωνία».
Έτσι, υπό το πρίσμα της Κλασικής Σχολής της Εγκληματολογίας πρέπει να δίνεται έμφαση στην πρόληψη κι όχι στην καταστολή του εγκλήματος. Για αυτό, προτείνεται η δημοσιότητα στο ευρύ κοινό τόσο του νόμου όσο και των ποινών που επισύρονται προκειμένου το σύστημα να χαρακτηρίζεται από διαφάνεια και τα άτομα να γνωρίζουν εκ των προτέρων τι συνιστά εγκληματική πράξη εξασφαλίζοντας με αυτό τον τρόπο την ασφάλεια δικαίου. Ακόμα, η ταχύτερη επιβολή της ποινής μετά τη διάπραξη ενός εγκλήματος συντελεί στη συνειδησιακή σύνδεση του εγκλήματος με την αποδοκιμασία προς αυτή μέσω της επιβολής ανάλογης προς την πράξη ποινής.
Συνεπώς, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως η Κλασική Σχολή του Beccaria έθεσε τα θεμέλια για τη διασαφήνιση των όρων που συνιστούν σήμερα το έγκλημα αλλά και την απάντηση προς αυτό.
Πηγές
- https://crimevssocialcontrol.blogspot.com/2013/05/blog-post_3331.html
- Εισαγωγή στην εγκληματολογία, Μαρία Αρχιμανδρίτου
