Της Μαρίας Δούκα,
Έχουν ήδη περάσει τέσσερις περίπου μήνες από την ψήφιση του ν. 4701/2020 για τη ρύθμιση του καθεστώτος χορήγησης μικροχρηματοδοτήσεων και μπορούμε να πούμε ότι η ελληνική οικονομία τις χρειάζεται σήμερα περισσότερο από ποτέ. Οι πολύ μικρές επιχειρήσεις, τα φυσικά πρόσωπα που ασκούν επιχειρηματική δραστηριότητα και άλλοι δικαιούχοι, που αναλυτικά αναφέρονται στο νόμο, βρίσκονται καθημερινά αντιμέτωποι με την παγκόσμια πανδημία του κορωνοϊού, η οποία μεταξύ άλλων πλήττει βαρύτατα και την οικονομία. Πρωταρχική φιλοδοξία του νέου νόμου είναι η ενίσχυση της ρευστότητας στην αγορά μέσω της εκμετάλλευσης χρηματικών ποσών, τα οποία έως τώρα παρέμεναν ανενεργά σε μορφή τραπεζικών καταθέσεων ή άλλων ασφαλών αξιών από πρόσωπα και οντότητες με καινοτόμες επιχειρηματικές ιδέες, που δεν έχουν τους πόρους να τις υλοποιήσουν. Αναπόφευκτα, λοιπόν, αναμένεται η έναρξη της εφαρμογής του νόμου, προκειμένου να δοθεί στις επιχειρήσεις και τα φυσικά πρόσωπα η δυνατότητα να εισαχθούν και να αναπτυχθούν στην αγορά. Πώς όμως θα σηματοδοτηθεί η έναρξη και τι προβλέπεται τελικά στον πολυσυζητημένο αυτόν νόμο;
Αρχικώς, πρέπει να αναφέρουμε ότι ως μικροχρηματοδοτήσεις θεωρούνται δάνεια χαμηλών ποσών, χωρίς εμπράγματη ασφάλεια. Δυνάμει του ν. 4701/2020, προκειμένου να εκκινήσει η διαδικασία και να συσταθούν (ή να μετατραπούν) τα ιδρύματα που θα χορηγούν μικροχρηματοδοτήσεις, δηλαδή πιστώσεις ύψους έως 25.000€ θα πρέπει να εκδοθούν από την Τράπεζα της Ελλάδος, οι αποφάσεις αδειοδότησής τους, κατόπιν εξέτασης και θετικής αξιολόγησης από την ίδια εποπτεύουσα Αρχή, της αίτησης και των συνημμένων δικαιολογητικών της, μεταξύ των οποίων βρίσκεται και η περιγραφή της πιστωτικής πολιτικής. Τα ιδρύματα χρηματοδοτήσεων θα πρέπει να έχουν συσταθεί ή μετατραπεί και να λειτουργούν υπό μορφή κεφαλαιουχικής ή αστικής εταιρείας αποκλειστικού σκοπού. Μητρώο όλων των αδειοδοτούμενων ιδρυμάτων μικροχρηματοδοτήσεων τηρείται από την Τράπεζα της Ελλάδος και αναρτάται στην ιστοσελίδα της.
Το βασικό τους πλεονέκτημα έναντι των δανείων που χορηγούν τα πιστωτικά ιδρύματα έγκειται στην απουσία απαίτησης εμπράγματων ασφαλειών, γεγονός που συνδέεται με τους δικαιούχους τους, οι οποίοι περιορίζονται σε πολύ μικρές οντότητες και φυσικά πρόσωπα που επιθυμούν τη σύστασή τους, φυσικά πρόσωπα που ασκούν επιχειρηματική δραστηριότητα ή ανήκουν σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες και σε Φορείς Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας. Συνάγεται, λοιπόν, ότι οι χορηγήσεις αυτές αποσκοπούν στην αύξηση της ρευστότητας προσώπων και οντοτήτων, που κατά κανόνα δεν θα μπορούσαν να απευθυνθούν προς χρηματοδότηση σε πιστωτικά ιδρύματα, αφού δεν έχουν να προσφέρουν εμπράγματες ασφάλειες.
Η απουσία εμπράγματης ασφάλειας, θα πρέπει να εξισορροπηθεί με άλλους τρόπους, ώστε να μην τίθεται σε κίνδυνο η σταθερότητα των ιδρυμάτων μικροχρηματοδότησης. Αξίζει να αναλογιστούμε τα αποτελέσματα που είχε για την οικονομία της ολόκληρης της Ινδίας, η απόφαση των αρχών της Αντχρα Πραντές στις αρχές τις προηγούμενης δεκαετίας για διαγραφή όλων των προερχόμενων από μικροχρηματοδοτήσεις χρεών, ύψους ανώτερου των 2 δις. δολαρίων, μετά από αλλεπάλληλες αυτοκτονίες δανειζομένων. Αφ’ ενός μεν η εξισορρόπηση επιτυγχάνεται μέσω του περιορισμού του δανειζόμενου ποσού με ανώτατο όριο τις 25.000€. Σημειώνεται μάλιστα ότι και στην περίπτωση που το ίδιο πρόσωπο ή επιχείρηση λαμβάνει χορηγήσεις από διαφορετικά ιδρύματα, το ποσό που λαμβάνεται υπ’ όψιν για την τήρηση του ανώτατου ορίου των 25.000€ είναι το συνολικό άθροισμα των χορηγηθέντων από όλα τα ιδρύματα ποσών. Συνεπώς, επιτυγχάνεται η διασπορά του κινδύνου από ενδεχόμενη αφερεγγυότητα ενός δανειζόμενου (diversification of credit risk). Από την άλλη πλευρά, τα ιδρύματα του νόμου αυτού υποχρεούνται να παρέχουν τα ίδια ή μέσω εξειδικευμένων συνεργατών τους υπηρεσίες επιχειρηματικής εκπαίδευσης και συμβουλευτικές υπηρεσίες σε θέματα νομικά, φορολογικά, διαχείρισης κινδύνων και ένταξής στην αγορά, προς τους δικαιούχους των μικροχρηματοδοτήσεων, ώστε να εξασφαλίζεται η υγιής και σταθερή πορεία της επιχειρηματικής ή άλλης δραστηριότητας, που ασκούν. Επιπλέον, η απουσία εμπράγματης ασφάλειας δεν απαγορεύει τη συμφωνία για προσωπική εγγύηση για την αποπληρωμή του ποσού της χρηματοδότησης, ενώ τίθεται συγκεκριμένο χρονικό όριο, από 12 μήνες έως 10 χρόνια, εντός του οποίου θα πρέπει να ολοκληρωθεί η αποπληρωμή του ποσού από τους δικαιούχους.
Από την άλλη μεριά, ο ν. 4701/2020 καλείται να αντιμετωπίσει έναν ακόμα κίνδυνο. Η φύση της δραστηριότητας χρηματοδότησης πολύ μικρών επιχειρήσεων και φυσικών προσώπων αυτών ενέχει κινδύνους τόσο για τα δικαιώματα των προσώπων αυτών, όσο και για την ίδια την εθνική οικονομία. Για το λόγο αυτό, το θεσμικό πλαίσιο των μικροχρηματοδοτήσεων είναι αυστηρό και ρυθμίζει λεπτομερώς όλους τους όρους λειτουργίας των ιδρυμάτων και χρηματοδότησης των φυσικών προσώπων. Ρητά μάλιστα απαγορεύεται κάθε κατ’ επάγγελμα μικροχρηματοδότηση από μη αδειοδοτημένο κατά τον εν λόγω νόμο φυσικό ή νομικό πρόσωπο. Όλα τα ανωτέρω αποσκοπούν στην αποτροπή κάθε καταχρηστικής συμπεριφοράς των ιδρυμάτων αυτών έναντι των αδύναμων μερών της συμφωνίας και εκμετάλλευσης της ανάγκης των δικαιούχων για άμεση και επαρκή χρηματοδότηση. Στο πλαίσιο αυτό έχει υιοθετηθεί ο Ευρωπαϊκός Κώδικας καλής πρακτικής για τη χορήγηση μικροπιστώσεων, στον οποίον ρητώς παραπέμπει ο νόμος και ο οποίος θα πρέπει να αποτελεί ευρωπαϊκής πηγής κατευθυντήριο εργαλείο για την ορθή εφαρμογή, την ερμηνεία και τη συμπλήρωση των διατάξεων του νόμου και των προτύπων ηθικής που έχει υιοθετήσει η Ευρωπαϊκή Ένωση.
Καταλήγοντας, αξίζει να σημειωθεί ότι η ιδέα των μικροχρηματοδοτήσεων πρωτοεμφανίστηκε στη διεθνή οικονομία, αποσκοπώντας στην καταπολέμηση της φτώχειας, η οποία σύμφωνα με τον Muhammad Yunus, ιδρυτή της Grameen Bank (Bank for the Poor), επρόκειτο «να μπει στο μουσείο». Βεβαίως, η σημερινή πρακτική εφαρμογή της έχει διαφοροποιηθεί από αυτόν τον καθαρά ηθικό χαρακτήρα. Ωστόσο, έχοντας εξετάσει το αυστηρό νομικό πλαίσιο ρύθμισης της διαδικασίας χορήγησης μικροχρηματοδοτήσεων στην Ελλάδα αξίζει να αναμείνουμε να δούμε πώς εμπράκτως θα εφαρμοσθεί αυτό από τα ιδρύματα που θα λάβουν την σχετική αδειοδότηση και τα πρόσωπα που θα χρηματοδοτηθούν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ν. 4701/2020
- Microcredit David d’ Angelo, Bankpedia Review, v5 n1-2 (201602): 45-57, 2016
- “Indian microfinance gives birth to smaller banking model”, Amy Kazmin, Financial Times, 21/9/2018
- Review of the book ‘The Crises of Microcredit’, edited by Isabelle Guérin, Marc Labie and Jean-Michel Servet”, Financial Times, Amy Kazmin 08/01/2016
