Της Ιωάννας Γιαβρούτα,
Το 1809, ο τσάρος Αλέξανδρος Α΄ προσκαλεί τον Ιωάννη Καποδίστρια στη Ρωσία και το διορίζει υπάλληλο στο υπουργείο εξωτερικών. Η Ρωσική Αυτοκρατορία ήθελε στους κόλπους της, ικανούς ανθρώπους με αριστοκρατική καταγωγή ανεξαρτήτως εθνικότητας, που θα είχαν πλήρη αφοσίωση στον ανώτατο άρχοντα και θα υπηρετούσαν πιστά το κράτος. Την εποχή που ο Καποδίστριας βρισκόταν στην αυλή του τσάρου, η Ρωσία βρίσκεται στο απόγειο της κυριαρχίας της, με επιρροή όχι μόνο στην Ευρώπη, αλλά παγκοσμίως (χαρακτηριστική είναι η επέκτασή της προς την Φινλανδία).
Ο Καποδίστριας ως ευρωπαίος διπλωμάτης στην αυλή του Τσάρου, θα σταλεί ως έκτακτος απεσταλμένος στην Ελβετία, μαζί με κάποιους άλλους συνεργάτες του Αλέξανδρου.
Η αποστολή στην Ελβετία από το Σεπτέμβριο του 1813 ως τον Νοέμβριο του 1814.
Η Γαλλία με σκοπό τη δημιουργία συγκεντρωτικού κράτους πραγματοποιεί εισβολή το 1798, στην Ελβετία. Η Ελβετία τελούσε υπό εξάρτηση των Βουρβόνων της Γαλλίας. Συμμαχία, που είχε υπογραφεί πριν τριακόσια χρόνια και ανανεώθηκε το 1777, συνέδεε «die XIII Orte» (τα λεγόμενα 13 καντούνια) με το Γάλλο βασιλιά. Οι Ελβετοί -πρόκριτοι και χωρικοί- είχαν διατελέσει μισθοφόροι στο γαλλικό στρατό και ήταν αφοσιωμένοι στο Λουδοβίκο ΙΣΤ΄. Στις 31 Αυγούστου 1790, το σύνταγμα Regiment de Chateauvieux, που το αποτελούσαν κατά το μεγαλύτερο μέρος στρατιώτες από την περιοχή του Vaud, στασίασε στη Nancy, όπου είχε στρατοπεδεύσει, καθώς υπήρξε καθυστέρηση στην πληρωμή των μισθών. Θα μπορούσε σ’ αυτό το γεγονός, να μη δοθεί ιδιαίτερη σημασία, όμως οι «XIII Orte» το θεώρησαν ως κάτι που προσέβαλε την τιμή της Ελβετίας. Γι’ αυτό, ως απάντηση στην προσβολή αυτή, τα στρατοδικεία, με μέλη Ελβετούς αξιωματικούς, καταδικάζουν τους στασιαστές είτε σε θάνατό, είτε τους φυλακίζουν. Οι Γάλλοι έβλεπαν τους Ελβετούς πια ως εχθρούς τους. Μετά από μία σειρά εισβολών και αναταραχών στις σχέσεις Γαλλίας και Ελβετίας, οι Γάλλοι επιδίωξαν να παγιώσουν ένα ενιαίο ελβετικό κράτος -μέσα σε 5 χρόνια η Ελβετία απέκτησε έξι συντάγματα- οι Γάλλοι σ’ αυτό το πλαίσιο, ήθελαν μία συμμαχία με το νέο κράτος, όπου θα μπορούσαν να έχουν πολλά προνόμια (ελεύθερη πρόσβαση στα ελβετικά εδάφη και στους πόρους της Ελβετίας).
Η Ελβετία μεταξύ του 1802 και του 1813, βρίσκεται στο ζενίθ της εξάρτησής της από τη Γαλλία, παρέχοντάς της ένα σημαντικό αριθμό στρατιωτών. Το 1813, παρατηρείται ένας αναβρασμός, καθώς προσβάλουν τα σύνορά της 130.000 Ρώσοι και Αυστριακοί στρατιώτες και πολεμούν τα γαλλικά στρατεύματα. Η τάξη που είχε επιβάλλει η Γαλλία καταρρέει. Οι νικήτριες Δυνάμεις (Αγγλία, Ρωσία, Πρωσία, Αυστρία) ξεκινούν την ανοικοδόμηση της Ευρώπης, ουσιαστικά επιστρέφουν το παλαιό status quo. Από τις Μεγάλες Δυνάμεις, η Ρωσία αποφασίζει να συνδράμει στην Ελβετία. Στο μεταξύ, ο Τσάρος της Ρωσίας είχε αντιληφθεί, ότι η Αυστρία εποφθαλμιούσε μία εισβολή στην Ελβετία, καθώς η δεύτερη ήταν από στρατηγικής και αμυντικής πλευράς σημαντική για τους Αυστριακούς, βάση επέλασης κατά της Γαλλίας και συγχρόνως, ανάχωμα σε ενδεχόμενες γαλλικές επιθέσεις. Ταυτόχρονα, ο Τσάρος δεν ήθελε να διαταράξει τις σχέσεις του με τη Βιέννη, γι’ αυτό και προσπάθησε να ελιχθεί πιο διπλωματικά και έτσι, στέλνει έναν κοντινό συνεργάτη του, τον Καποδίστρια «να σώσει την Ελβετία από το γαλλικό δεσποτισμό και να την βοηθήσει να βρει τον εαυτό της».
Ο Καποδίστριας σε επιστολή του προς τον τσάρο, δηλώνει ότι γνωρίζει την Ελβετία μόνο από τα βιβλία και δεν μιλά τη γερμανική γλώσσα. Επομένως, κάνει βουτιά στα βαθιά… Η Ελβετία είναι μία καθημαγμένη χώρα που κλυδωνίζεται από πολιτικούς διχασμούς και εδαφικές διεκδικήσεις. Ο Καποδίστριας αντιλαμβάνεται πολύ γρήγορα την κρισιμότητα της κατάστασης και αναπτύσσει μία αξιοθαύμαστη δράση. Πραγματοποιεί συναντήσεις με τους έχοντες επιρροή της χώρας, συντάσσει συντάγματα και σχέδια δράσης, επιδιώκει συμβιβασμούς, λειτουργεί πυροσβεστικά σ’ ένα πολεμοχαρές κλίμα.
Ο Καποδίστριας βρισκόταν στο πλευρό των Ελβετών ως πιστός σύμμαχος και αυτό αποδεικνύεται από τη στάση που επέδειξε σε όλη τη διάρκεια του Συνεδρίου της Βιέννης. Συμπράττει με τον Pictet de Rochemont (απεσταλμένος της Δημοκρατίας της Γενεύης), υπάρχει μια στενή συνεργασία μεταξύ τους, όπως προκύπτει από την τεράστια αλληλογραφία τους.
Πραγματοποιούνται μία σειρά διασκέψεων και διαπραγματεύσεων, η πιο σημαντική είναι η Δεύτερη Διάσκεψη των Παρισίων (η πρώτη δεν ευοδώθηκε), στις 20 Νοεμβρίου 1815, η οποία υιοθετεί την περίφημη «Διακήρυξη των Δυνάμεων για τη γνήσια αναγνώριση και εγγύηση της μόνιμης ουδετερότητας της Ελβετίας». Κύριος διαπραγματευτής, ο διπλωμάτης και πολιτικός, Pictet de Rochemont, ο οποίος συμβουλευόταν συνεχώς τον Καποδίστρια. Είναι πράγματι εντυπωσιακό, διότι το 1815 ο Pictet ήταν 60 ετών, ένας άνθρωπος αξιοσέβαστος της δημοκρατίας της Γενεύης, να αποκαλεί τον Καποδίστρια (39 ετών) και να δηλώνει «χωρίς αυτόν δε θα είχε επιτύχει τίποτα». Το κείμενο της Διακήρυξης συντάσσεται από τον Pictet, κατόπιν αιτήματος του Καποδίστρια. Γράφει γι’ αυτόν ο Pictet: «Πως θα μπορέσουμε να ανταποδώσουμε αυτά που οφείλουμε σε αυτόν τον υπέροχο άνθρωπο; Έχει τόσο ευγενικά αισθήματα που θα άξιζε να είναι δικός μας. Είναι ο φοίνικας της διπλωματίας. Χωρίς αυτόν, το Συνέδριο της Βιέννης και οι λοιπές διαβουλεύσεις θα ήταν αξιοθρήνητα….» (Cramer, II, 171).
Σύμφωνα με τις επιστολές και τις αναφορές του, ανακύπτει το εξής συμπέρασμα, ότι παρά τις πάμπολλες υποχρεώσεις του, τις συκοφαντίες που δέχθηκε σε πολλά στάδια των διαπραγματεύσεων του, ο κόμης Καποδίστριας συνδέεται στενά με την Ελβετία. Στο τέλος της αποστολής του, το Σεπτέμβριο του 1814, γράφει στον πατέρα του:
«Οι ελβετικές υποθέσεις τέλειωσαν […] κατάρτισε επί τέλους το ομοσπονδιακό σύνταγμα. Και μια αντιπροσωπεία θα πάει στη Βιέννη, για να ζητήσει την επικύρωσή του από τους συμμάχους ηγεμόνες, καθώς και να ξαναδοθούν στην Ελβετία οι επαρχίες, που κατέχουν ακόμα τα αυστριακά στρατεύματα. Η ολοκλήρωση μιας τόσο πολύπλοκης διαπραγματεύσεως μου στοίχησε πάμπολλα βάσανα και ταξίδια και γραψίματα και ομιλίες και συντάγματα και σχέδια, αλλά δεν πειράζει. Αυτοί οι λαμπροί άνθρωποι με γέμισαν με φιλία και αληθινή εγκαρδιότητα. Η εμπιστοσύνη που μου έδειξαν ήταν η καλύτερη ανταμοιβή για τα βάσανά μου. Αν μπορέσουν μελλοντικά να είναι ευτυχισμένοι και ν’ απολαύσουν την ανεξαρτησία τους θα πω ότι δεν έχασα τον καιρό μου και τους κόπους μου».
Με τη βοήθεια των νικητών συμμαχικών δυνάμεων, της Ρωσίας, αλλά κυρίως με τη διπλωματική ευφυία και το υψηλό ηθικό ανάστημα του Καποδίστρια διαμορφώθηκε μία νέα τάξη πραγμάτων το 1814-1815, που παραμένει κληρονομιά και επί των ημερών μας και περιλαμβάνει τα εξής:
-Καθίσταται μια εσωτερική-σταθερή ειρήνη, που επιτυγχάνεται μέσα από αμοιβαίες υποχωρήσεις και συμβιβασμούς.
-Η παγίωση ενός συντάγματος (στα γερμανικά: Bundesvertrag), προϋπόθεση για τη δημιουργία ενός ομοσπονδιακού κράτους το 1848.
-Διεθνής αναγνώριση της ανεξαρτησίας, της ουδετερότητας και της εδαφικής ακεραιότητας της Ελβετίας. Με την προϋπόθεση από πλευρά της, ότι η Ελβετία με τη δημιουργία ενός ομοσπονδιακού κράτους, ο στρατός της θα έχει χαρακτήρα αμιγώς αμυντικό, να έχει τη δυνατότητα να μη συμπράττει με αμυντικές συμμαχίες και να μπορεί να έχει ουδέτερη στάση σε ζητήματα εξωτερικής πολιτικής.
Αναγνώριση του έργου του Καποδίστρια
Ο Καποδίστριας πέρα από την αποστολή του, που πέτυχε ως διπλωμάτης, αναγνωρίστηκε και ως άνθρωπος. Οι αρετές του αναγνωρίστηκαν και από ανθρώπους που με τη στάση του και τη διαπραγματευτική του δράση, θίγονταν τα συμφέροντά τους. Και ο ίδιος όμως, συνδέθηκε στενά με την Ελβετία, όπου έκανε φίλους εκεί.
Ο Καποδίστριας ανακηρύχθηκε επίτιμος δημότης της Γενεύης το 1815 και ένα χρόνο αργότερα του καντονιού του Vaud. Η Γενεύη έδωσε επίσης το όνομά του σε μία από τις όχθες της και μία τιμητική πλακέτα στο σπίτι όπου διέμενε το 1820. Το Σεπτέμβριο του 2009, ανεγέρθηκε άγαλμα του Καποδίστρια με ρωσική πρωτοβουλία και τα εγκαίνια που έλαβαν χώρα στις ακτές της λίμνης Λεμάν, στην πόλη Ouchy, κοντά στη Λωζάννη. Η ορειχάλκινη προτομή, που είναι έργο του Ρώσου γλύπτη Βλαντιμίρ Σουρόβτσεφ, τοποθετήθηκε στη Λωζάννη «ως ένδειξη τιμής στον πρώτο Επίτιμο Δημότη της πόλης».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- «Αρχείον Ιωάννου Καποδίστρια», τόμος Δ΄, Εκδόσεις Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών, 1984
- Lorenzo Amberg, «Ο Καποδίστριας, πρωταγωνιστής με κομβικό ρόλο στην ιστορία της Ελβετίας (1913-1915)», Διαθέσιμο εδώ
