Του Δημήτρη Τόλια,
Η περίοδος της πανδημίας του κορωνοϊού εισέρχεται σε ένα στάδιο, το οποίο εύχομαι να είναι και το τελικό. Οι πρώτοι εμβολιασμοί εκτός της ΕΕ, ήδη, ξεκίνησαν, ενώ, σύμφωνα με τις δηλώσεις της Ούρσουλα Φον ντερ Λάιεν, οι πρώτοι εμβολιασμοί στην ΕΕ θα γίνουν στα τέλη αυτού του μήνα. Το στάδιο αυτό, ωστόσο, δεν λαμβάνει τον χαρακτήρα μιας πολιτικής. Είναι πολιτική, απαιτεί πολιτικές, όμως για να δουλέψει έχει ανάγκη ένα ισχυρό και δυσεύρετο καύσιμο. Τους πολίτες.
Ομολογώ πως δεν περίμενα τόσο υψηλά ποσοστά αντιεμβολιαστών. Μετά τα όσα περάσαμε και χάσαμε, λόγω της κατάστασης, ήλπιζα πως το εμβόλιο θα έμοιαζε στα μάτια των περισσότερων ως το κλειδί που θα μας βγάλει από την απομόνωση σπάζοντας τον γύψο που έντυσε τις ζωές μας από τον Μάρτιο. Και όμως. Σύμφωνα με δημοσκόπηση της Kapa research, μόλις το 43% των ερωτηθέντων δηλώνουν θετικοί στο να εμβολιαστούν.
Το νέο στάδιο της πανδημίας, φέρνει ένα νέο στάδιο πολιτικών. Το νέο αυτό στάδιο πολιτικών αναδεικνύει ένα θεμελιώδες πρόβλημα, υπαρκτό σε όλη την πορεία της αντιμετώπισης του κορωνοϊού. Το πρόβλημα συλλογικής δράσης. Τα άτομα σε μια κοινωνία πράττουν, δρουν στη βάση της επίτευξης ενός στόχου. Τις περισσότερες φορές ο στόχος είναι ατομικός, λ.χ. «θα κάνω οικονομία, ώστε να αγοράσω νέο αυτοκίνητο ή θα μεταναστεύσω για να βρω εργασία». Άτομο-στόχος-δράση. Υπάρχουν, όμως, δύο αλυσίδες (δύο παύλες) που ενώνουν τους τρείς όρους. Η πρώτη είναι η πληροφορία και η δεύτερη είναι η νομιμοποίηση.
Το άτομο για να δράσει με τον τρόπο Α, ώστε να πετύχει το στόχο Β, θα πρέπει να διαθέτει την πληροφορία πως πράγματι κάνοντας το Α θα πετύχει τον στόχο Β. Να ξέρει πως αν κάνει οικονομία, όντως θα έχει την οικονομική δυνατότητα να αγοράσει το αυτοκίνητο. Όμως, το άτομο, επίσης, θα υποβληθεί σε μια διαδικασία εσωτερικής νομιμοποίησης της πράξης του με βάση τον στόχο. Είναι το κλασικό ερώτημα: «Χρειάζομαι πράγματι αυτοκίνητο;» Αυτή η διαδικασία πειθούς καθορίζει τελικά την πράξη του ατόμου. Αγοράζει/δεν αγοράζει, μεταναστεύει/δεν μεταναστεύει.
Τι συμβαίνει, ωστόσο, όταν ο στόχος δεν είναι ατομικός, αλλά συλλογικός; Πώς εκτυλίσσεται ο ίδιος κύκλος; Το άτομο θέλει να επιτευχθεί ο συλλογικός στόχος Α. Άρα, θα πρέπει να συμπεριφερθεί με τρόπο που θα τον πετύχει. Άτομο-δράση-συλλογικός στόχος. Ας δούμε, όμως, τις δύο αλυσίδες χρησιμοποιώντας την περίπτωση της πανδημίας.
Αρχικά να ξεκαθαρίσουμε. Ο συλλογικός στόχος είναι το «μένουμε ασφαλείς». Σαν συμφραζόμενα περιλαμβάνει το να μην κολλήσουμε τον ιό εμείς, να μην τον διασπείρουμε στην κοινότητα, να έχουμε λίγα κρούσματα και να τελειώσει η πανδημία (με κάποιον τρόπο). Τα άτομα είμαστε όλοι οι πολίτες. Η δράση είναι η τήρηση των μέτρων. Η πρώτη αλυσίδα είναι η πληροφορία. Χρειάζεται να γνωρίζουμε πως αν τηρήσουμε τα μέτρα, θα πετύχουμε τον στόχο. Η δεύτερη αλυσίδα είναι και η πιο ρευστή.
Σε αυτήν εντάσσονται όλες οι συζητήσεις περί αφηγήματος. Στόχος είναι πράγματι να μείνουμε ασφαλείς ή να λειτουργήσει η οικονομία; Θα είναι τόσο μεγάλο το κόστος από την χαλάρωση των μέτρων σε σχέση με το όφελος από το άνοιγμα της αγοράς; Σε αυτή την αλυσίδα φυσικά εντάσσονται και τα συνωμοσιολογικά αφηγήματα «Υπάρχει ιός; Κολλάει; Είναι πλεκτάνη κ.λπ.». Πρόκειται για μια σε βάθος φιλοσοφική και αναστοχαστική συζήτηση που καταλήγει στο αν ο στόχος νομιμοποιεί την δράση ή όχι.
Όμως, το πρόβλημα εδώ είναι πως ένας συλλογικός σκοπός απαιτεί τη δράση των περισσότερων, αν όχι όλων. Για παράδειγμα, είδαμε τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο άλλες επιχειρήσεις εστίασης να τηρούν κατά γράμμα τα μέτρα και άλλες να μην τα τηρούν. Ας το δούμε καλύτερα. Οι «νομοταγείς» (άτομα) τήρησαν τα μέτρα (δράση), ώστε να μην διαδοθεί ο ιός (συλλογικός στόχος) και να μην οδηγηθούμε σε ένα πρόωρο και σκληρό lockdown (νομιμοποίηση).
Οι «λαθρεπιβάτες» δεν τα τήρησαν (δράση), ώστε να κερδίσουν όσο το δυνατόν περισσότερα χρήματα (ατομικός στόχος), καθώς αισθάνθηκαν πως επλήγησαν στο πρώτο lockdown (νομιμοποίηση). Αν πετύχει ο συλλογικός στόχος εξαιτίας των θυσιών των «νομοταγών», καλώς θα δρέψουν τους καρπούς της «συλλογικής» επιτυχίας. Αν αποτύχει, «τουλάχιστον βρε αδερφέ θα μαζέψουμε όσα προλάβουμε». Ο συλλογικός στόχος απέτυχε (αύξηση κρουσμάτων), συνεπώς και οι μεν και οι δε απέτυχαν, καθώς έκλεισαν πολύ νωρίς λόγω του πρόωρου lockdown.
Το ίδιο πρόβλημα συλλογικής δράσης φέρνει στο προσκήνιο η νέα φάση του εμβολιασμού. Οι «υπέρ» θα εμβολιαστούν (δράση), ώστε η κοινωνία να αποκτήσει ανοσία (συλλογικός στόχος) και να επιστρέψουμε στην κανονικότητα (νομιμοποίηση), καθώς τα εμβόλια πληρούν τις προϋποθέσεις ασφαλείας (πληροφόρηση). Οι «κατά» δεν θα εμβολιαστούν (δράση) για να μην έχουν παρενέργειες ή για να μην νιώθουν «πρόβατα του συστήματος» (ατομικός στόχος), ώστε να είναι ασφαλείς ή «να μην μας ελέγχουν» (νομιμοποίηση). Αυτό προκύπτει από το ότι πιστεύουν είτε πως τα εμβόλια θα προκαλέσουν παρενέργειες είτε σε συνωμοσιολογικά αφηγήματα «είναι μέσο μαζικού ελέγχου» (πληροφόρηση).
Όμως, όπως και στο πρώτο παράδειγμα, απαιτείται ένα μεγάλο ποσοστό της κοινωνίας να δράσει (να εμβολιαστεί) για να επιτευχθεί ο στόχος (ανοσία). Θα έχουμε, λοιπόν, τους λαθρεπιβάτες-αρνητές του «ας δούμε πως πάει». Ας το κάνουν «οι άλλοι» και «αν πετύχει το συζητάμε». Οι κυβερνήσεις κινούνται -και ορθώς- στην κατεύθυνση, αυτή, η πολιτική να μην είναι υποχρεωτική. Όμως, σίγουρα θα υπάρξουν αρκετοί περιορισμοί για τους μη εμβολιαζόμενους, στη συμμετοχή τους σε άλλες δράσεις (εμφολευμένα παίγνια).
Συνεπώς, ώστε να λειτουργήσει η διαδικασία της συλλογικής δράσης απαιτείται σταθερότητα στις δύο αλυσίδες. Αφενός, απαιτούνται ισχυρές πληροφοριακές πολιτικές. Να ενημερωθεί και ο τελευταίος πολίτης για το εμβόλιο και τις θετικές συνέπειες του, ώστε να κατανοήσει πως δεν υπάρχει κάτι να φοβάται. Αφετέρου, χρειάζεται εμπιστοσύνη. Εμπιστοσύνη όχι μόνο στη δομή φορέας (κυβέρνηση-υπουργείο-λοιμωξιολόγοι) – πολίτης, αλλά και μέσα στην ίδια την κοινωνία.
Χρειάζεται να δούμε τον γείτονα που χάνει το εισόδημά του, τα παιδιά στην πλατεία που στερούνται τα καλύτερα τους χρόνια, τη γιαγιά και τον παππού που φοβούνται πως θα ξημερώσει η επομένη. Αυτή είναι η νομιμοποίηση στην τελική. Να δούμε με τα μάτια μας το κακό που φέρνει ο ιός και να αφήσουμε τα αφηγήματα της συνομωσίας, τα τσιπ και τα παραμύθια στη λήθη της ανορθολογικότητας. Ας δράσουμε κοινωνικά (και όχι ιδιοτελώς), ώστε αυτή τη φορά να μην αποτύχουμε συλλογικά. Τα οφέλη θα είναι περισσότερα έτσι. Δεν υπάρχει δίλημμα, υπάρχει, όμως, φυλακισμένος.
