Της Άννας Κλειδά,
Επίκαιρη περισσότερο από ποτέ είναι η άποψη ότι η πανδημία του CΟVID-19 από υγειονομική κρίση έχει σταδιακά εξελιχθεί σε ιδιάζουσα ανθρωπιστική κρίση, καθώς σε διάφορα επίπεδα της διεθνούς πραγματικότητας η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων των ατόμων τίθεται πλέον υπό έντονη αμφισβήτηση. Η ναυτιλία, λόγω της ανέκαθεν έντονης παρουσίας της στο διεθνές σκηνικό, αποτελεί έναν από τους βασικότερους τομείς στους οποίους βρίσκει έδαφος αυτή η διαπίστωση, με τους ναυτικούς σε πολλές χώρες ανά τον κόσμο να βιώνουν μία άνευ προηγουμένου παραβίαση των δικαιωμάτων τους.
Η διεθνής ναυτιλία αντιμετώπιζε ήδη από την αρχή της πανδημίας δυσκολίες στην αντικατάσταση των πληρωμάτων, με την Επιτροπή Ειδικών της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (International Labour Organization) να στέλνει πλέον ένα ξεκάθαρο μήνυμα προς τις κυβερνήσεις που έχουν παραβλέψει το καθήκον να διασφαλίσουν τα δικαιώματα των ναυτικών βάσει διεθνούς νομοθεσίας. Η Επιτροπή έλαβε υπόψη παρατηρήσεις, οι οποίες υποδεικνύουν ότι κράτη-μέλη στη Διεθνή Σύμβαση για τη Ναυτική Εργασία (Maritime Labour Convention-MLC) δεν συμμορφώνονται με τις βασικές διατάξεις της, ιδίως όσον αφορά τη μεταξύ τους συνεργασία επί ναυτικών θεμάτων, την πρόσβαση των ναυτικών στην ιατρική περίθαλψη και τον επαναπατρισμό τους. Αν και αρκετές κυβερνήσεις έχουν τηρήσει την υποχρέωση μεταξύ τους συνεργασίας, απορρέουσα από το άρθρο 1 της MLC, αναλαμβάνοντας σημαντικές δράσεις προς εντοπισμό λύσεων σε διμερές, περιφερειακό και διεθνές επίπεδο, οι διατάξεις της Σύμβασης εξακολουθούν να αγνοούνται σε μεγάλο βαθμό παγκοσμίως.
Ως αποτέλεσμα αυτής της τεράστιας δυσλειτουργίας, εκατοντάδες χιλιάδες ναυτικοί παραμένουν εν πλω υπό δυσχερείς συνθήκες, την ίδια στιγμή που ισάριθμοι βρίσκονται εδώ και μήνες σε ετοιμότητα, προκειμένου να αντικαταστήσουν τους συναδέλφους τους στις θέσεις εργασίας και να κερδίσουν τα προς το ζην. Στο διάστημα της πανδημίας, έχουν υποβληθεί από ναυτικούς μεμονωμένα σε όλο τον κόσμο χιλιάδες αγωγές, στις οποίες περιγράφονται καταστάσεις που συνιστούν κατάφωρη παραβίαση των διατάξεων της MLC. Ενδεικτικά, αυτοί καλούνται να συνεχίσουν να εργάζονται πέραν του χρονικού ορίου που έχει συμφωνηθεί στις συμβάσεις απασχόλησης τους (Seafarers’ Employment Agreements-SEAs), συχνά τους απαγορεύεται η πρόσβαση σε ιατρική περίθαλψη στην ξηρά και στερούνται των δικαιωμάτων επαναπατρισμού και ετήσιας άδειας. Υπενθυμίζεται ότι τα περισσότερα πλοία δεν διαθέτουν ιατρικώς εκπαιδευμένο προσωπικό, κατά συνέπεια, όταν απαγορεύεται η πρόσβαση σε ιατρική περίθαλψη στην ξηρά, οι ναυτικοί δεν λαμβάνουν ιατρική φροντίδα. Είναι, συνεπώς, απολύτως προφανές ότι θίγονται καίρια εργασιακά τους δικαιώματα και προσβάλλεται το απόλυτο δικαίωμά τους στην υγεία, όχι μόνο τη σωματική αλλά και την ψυχική, αφού η εργασία υπό τόσο αμφίβολες συνθήκες και η μακροχρόνια αποχή από την οικογενειακή εστία εύλογα τους προκαλεί έντονα αισθήματα άγχους, κόπωσης και κατάθλιψης. Συν τοις άλλοις, εύκολα κανείς αντιλαμβάνεται πόσο πολύ εντείνεται ο κίνδυνος ναυτικού ατυχήματος όταν το πλήρωμα του πλοίου στελεχώνεται από άτομα καταπονημένα σωματικά και ψυχικά, με αποτέλεσμα η αμέλεια που επιδεικνύουν ορισμένα κράτη να ενέχει τεράστιο κίνδυνο για την ασφάλεια στη θάλασσα.
Η Επιτροπή απορρίπτει το επιχείρημα για συνδρομή κατάστασης ανωτέρας βίας (force majeure) που πολλά κράτη επικαλούνται ως λόγο για τη μη συμμόρφωση τους με τις προβλέψεις της MLC. Τονίζει τον χαρακτήρα της ως μιας διεθνούς σύμβασης σπουδαίας σημασίας για τη ναυτιλιακή βιομηχανία που χρήζει εφαρμογής σε όλες τις χώρες και όχι ως μιας απλής συλλογής εργασιακών κανονισμών που μπορούν να εφαρμόζονται επιλεκτικά, εάν και στο βαθμό που το επιτρέπουν οι περιστάσεις. Δεν αφήνει, συνεπώς, κανένα περιθώριο ελαστικότητας στα κράτη, επισημαίνοντας ότι από την έναρξη της πανδημίας έχουν παρέλθει περισσότεροι από δέκα μήνες, διάστημα που αποτελεί ρεαλιστικά ένα επαρκές χρονικό πλαίσιο προς αναζήτηση λύσεων και εφαρμογή νέων μεθόδων, σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα εργασίας. Συνεπώς, η επίκληση της force majeure κρίνεται αβάσιμη τη στιγμή που υπάρχουν διαθέσιμες επιλογές για ικανοποίηση των προβλέψεων της MLC, έστω και πιο δυσκίνητες, γι’ αυτό και η Επιτροπή προτρέπει τα κράτη που έχουν αμελήσει τις υποχρεώσεις τους, να λάβουν χωρίς εκούσια καθυστέρηση όλα τα απαραίτητα μέτρα για την αποκατάσταση της προστασίας των δικαιωμάτων των ναυτικών.
Με την απόφαση της ξεκαθαρίζει ότι όλες οι κυβερνήσεις θα πρέπει άμεσα να αναγνωρίσουν τους ναυτικούς ως “key workers”, πράγμα που θα καταστήσει ευχερέστερη την αποβίβαση τους σε λιμάνια για ιατρική παρακολούθηση και την πρόσβαση τους σε αεροδρόμια με σκοπό τον επαναπατρισμό τους όταν λήγουν οι συμβάσεις τους. Μέχρι σήμερα 46 χώρες έχουν αναγνωρίσει τους ναυτικούς ως “key workers”, πράγμα που δεν είναι αρκετό.
Παρότι δεν μπορεί κανείς να αρνηθεί ότι πολλά κράτη αντιμετωπίζουν και στο εσωτερικό τους δυσκολίες στη στάθμιση μεταξύ της προστασίας της δημόσιας υγείας αφενός και του σεβασμού των δικαιωμάτων και της αξιοπρέπειας των ατόμων αφετέρου, δεν μειώνεται στο ελάχιστο η υποχρέωση τους να εφαρμόζουν τα διεθνή πρωτόκολλα και να σέβονται με τις νομοθετικές και κανονιστικές τους διατάξεις το θεμελιώδες δικαίωμα των ναυτικών σε μη εξαναγκαστή εργασία, παρά μόνο σε εργασία που παρέχεται με την ελεύθερη και ενσυνείδητη συγκατάθεσή τους. Εξάλλου, κάθε κράτος-μέλος στη Σύμβαση είναι υπεύθυνο για τη διασφάλιση της εκπλήρωσης των υποχρεώσεών του βάσει αυτής από τα πλοία που φέρουν τη σημαία του, γεγονός που επιτυγχάνεται και μέσω συχνότερων επιθεωρήσεων, όπου αυτό είναι απαραίτητο.
Δεδομένης, λοιπόν, αυτής της δυσοίωνης κατάστασης, όπως ήταν φυσικό, η απόφαση αυτή της Επιτροπής Ειδικών της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας χαίρει άκρας αποδοχής από τη διεθνή κοινότητα, η οποία χαρακτηριστικά εκφράζεται στην κοινή δήλωση των Γραμματέων της ITF και του ICS ως εξής: «Η απόφαση καθιστά ξεκάθαρο ότι είναι νομικά και ηθικά λάθος για τις χώρες να συνεχίσουν να αναμένουν από τους ναυτικούς να εργάζονται επ’ αόριστον, προμηθεύοντας τον κόσμο με τρόφιμα, φάρμακα και άλλα βασικά αγαθά και την ίδια στερώντας τους τα θεμελιώδη δικαιώματά τους ως ναυτικοί, ως εργαζόμενοι και ως άνθρωποι. Αυτή η απόφαση-ορόσημο είναι μια σαφής δικαίωση για τα όσα ζητούν ναυτεργατικά σωματεία και εφοπλιστικές ενώσεις τους τελευταίους εννέα μήνες».
Πηγές
- https://www.naftikachronika.gr/2020/12/17/apofasi-stathmos-gia-ta-dikaiomata-ton-naftikon/
- https://www.isalos.net/2020/12/covid-19-kai-prostasia-tis-psychikis-ygeias-ton-naftikon/
- https://www.naftikachronika.gr/2020/12/15/46-naftiliaka-krati-anagnorizoun-tous-naftikous-os-key-workers/
- Κείμενο της Απόφασης της Επιτροπής Ειδικών της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας
